2. Powstanie Polskiej Partii Robotniczej 5 stycznia 1942 i jeje program oraz działalność.
POLSKA PARTIA ROBOTNICZA , PPR założona 05. I . 1942 po przerzuceniu z ZSRR grupy inicjatywnej M. Nowotki, skupiła dawnych czł. Komunistycznej Partii Polski i konspiracyjne grupy (Związek Walki Wyzwoleńczej i in.); podporządkowana Międzynarodówce Komunistycznej; w programie powszechna walka zbrojna z okupacją hitlerowską, odbudowa Polski demokratycznej w nowych granicach, przyjaznej ZSRR, umiarkowane reformy społ.-gosp.; kierownictwo sprawował Komitet Centralny z sekretarzem na czele; VII 1944 ok. 20 tys. czł., gł. w Generalnej Guberni; 1942 utworzyła zbrojną Gwardię Ludową, 1943 Związek Walki Młodych; 1943/44 z drobnymi grupami ludowców, socjalistów i demokratów powołała Krajową Radę Narodową jako reprezentację polit. nie uznającą rządu emigracyjnego w Londynie; od VII 1944 przy obejmowaniu władzy w kraju dominowała w Polskim Komitecie Wyzwolenia Nar. i kolejnych rządach, obsadzając m.in. kluczowe ministerstwa (obrony nar., bezpieczeństwa publicznego, przemysłu, informacji i propagandy); od końca wojny pod hasłem demokracji ludowej głosiła hasła odbudowy ze zniszczeń, zagospodarowania Ziem Odzyskanych, reformy rolnej (bez odszkodowań), upaństwowienia wielkiego przemysłu; terrorem zwalczała niepodległościową opozycję zbrojną (formacje postakowskie) i polit. (Polskie Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Pracy); po rozprawieniu się z "prawicowo-nacjonalistycznym odchyleniem", czyli po odsunięciu Gomułki (sierpień 1948), PPR zapoczątkowała radykalną przebudowę kraju na wzór sowiecki (z upaństwowieniem handlu, kolektywizacją rolnictwa, rugowaniem własności prywatnej, zwalczaniem Kościoła, podporządkowywaniem partii organizacji społ.) pod hasłem "budowy Polski socjalistycznej"; centralne organy prasowe "Trybuna Wolności", "Głos Ludu", "Chłopska Droga"; VIII 1945 ok. 200 tys. czł., w momencie zjednoczenia ponad milion; XII 1948 podyktowała warunki zjednoczenia z PPS w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą; gł. działacze: M. Nowotko, B. Mołojec (zginęli w niewyjaśnionych walkach wewnątrzpartyjnych), P. Finder, M. Fornalska (rozstrzelani przez Niemców), W. Gomułka, B. Bierut.
3. Działalność polaków w ZSSR - Związek Patriotów Polskich.
ZWIĄZEK PATRIOTÓW POLSKICH W ZSRR organizacja polityczna zrzeszająca Polaków w ZSRR; utworzony III 1943 (za zgodą Stalina) z inicjatywy pol. działaczy komunistycznych z W. Wasilewską na czele (po ewakuacji armii gen. Andersa na Bliski Wschód); w myśl koncepcji Stalina stanowił etap przygotowawczy do przejęcia władzy w powojennej Polsce; VI 1943 na zjeździe założycielskim w Moskwie wysunął hasła (Deklaracja ideowa ZPP) walki zbrojnej z Niemcami, bliskiego sojuszu z ZSRR, potrzebę reform społ. w powojennej Polsce, zmiany granicy wsch. Polski wg koncepcji ZSRR; władze RP na uchodźstwie zostały uznane za nielegalne; obok Wasilewskiej do władz weszli: Z. Berling, W. Sokorski, S. Skrzeszewski, S. Jędrychowski, B. Drobner, A. Witos, 1944 dokooptowano J. Sztachelskiego i A. Zawadzkiego; V 1943 z inicjatywy ZPP przystąpiono w ZSRR do organizowania pol. jednostek wojskowych, niezależnych od rządu na uchodźstwie Pierwszej Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, 1944 Armii Polskiej; rozwinięto szeroką działalność oświat.-kult. i socjalną (pol. szkoły, sierocińce, domy opieki społ. nad starcami i inwalidami, własne wydawnictwo, radiostacja, tygodnik "Wolna Polska"); w wyniku starań ZPP przesiedlono 60 tys. Polaków z terenów płn. (gdzie byli osiedleni przymusowo) na obszary Rosji centralnej i płd.; 1944 ZPP uznał zwierzchnictwo Krajowej Rady Narodowej (KRN), współtworząc Pol. Komitet Wyzwolenia Nar. (PKWN) i Rząd Tymczasowy RP; po wojnie nadzorował akcję przesiedlania obywateli pol. (Polaków i Żydów) z ZSRR do Polski, którą objęto ok. 0,5 mln osób; w maju 1945 liczył ok. 60 tys. czł.; decyzją KRN rozwiązany VII 1946
4. Powstanie Dywizji im. T. Kościuszki w ZSSR - bitwa o Lemino.
PIERWSZA DYWIZJA PIECHOTY IM. T. KOŚCIUSZKI formowana od V 1943 w ZSRR (po zerwaniu stosunków z rządem RP na emigracji); formalnie podległa Związkowi Patriotów, faktycznie władzom sowieckim; ok. 11 tys. żołnierzy kolejno pod d-cą gen. Z. Berlingiem, następnie sowieckim gen. W. Bewziukiem; VIII 1943 w Pierwszym Korpusie PSZ w ZSRR, III 1944 w Armii Polskiej w ZSRR; walczyła pod Lenino, IX 1944 na Warszawskiej Pradze, I 1945 weszła do stolicy, I-II przełamywała Wał Pomorski, IV-V zdobywała Berlin; ob. Pierwsza Warszawska Dywizja Zmechanizowana im. T. Kościuszki
LENINO wieś na Białorusi, w obwodzie mohylewskim; 12-13 X 1943 rejon pierwszej bitwy stoczonej przez Pierwszą Warszawską Dywizję Piechoty im. T. Kościuszki, wchodzącą w skład radzieckiej 33. armii Frontu Zach.; zadaniem dywizji było przełamanie obrony 89. korpusu 4. armii niem. i wyjście nad Dniepr; po kilkukrotnych atakach, ponosząc duże straty, oddziały pol. włamały się na głębokość 2,5-4 km w obronę niem., forsując rz. Miereję i zdobywając wieś Połzuchy, w nocy z 13 na 14 X zostały wycofane z frontu; straty: polskie - ok. 3 tys. (przy ok. 12,5 tys. stanu bojowego dywizji), niem. - ok. 1,8 tys.; 1950-89 dzień 12 X był obchodzony jako Dzień Wojska Pol.; 1968 pod L. wzniesiono pomnik - mauzoleum i muzeum bitwy.
5. Powstanie Krajower Rady Narodowej.
KRAJOWA RADA NARODOWA , KRN utworzona w nocy 31 XII 1943 / 1 I 1944 w konspiracyjnej Warszawie z inicjatywy PPR, reprezentacja polit. lewicowych ugrupowań opozycyjnych wobec rządu RP na emigracji i jego Delegatury na Kraj; powołała Armię Ludową i formalnie PKWN (zał. faktycznie w Moskwie); V 1944 rząd ZSRR uznał KRN za polit. reprezentację Polski, popierając ją na scenie międzynarodowej; po VII 1944 pełniła rolę tymczasowego parlamentu, powołała Rząd Tymczasowy i Rząd Jedności Narodowej; istniała do 19 I 1947 (wybór sejmu); przew. (następnie prezydentem) KRN był B. Bierut.