FORMY POWIERZCHNI ZIEMI I CZYNNIKI JE KSZTAŁTUJĄCE
PROCESY I FORMY ENDOGENICZNE
RODZAJ CZYNNIKA |
FORMY UKSZTAŁTOWANE PRZEZ CZYNNIK |
INNE ELEMENTY ZWIĄZANE Z DZIAŁANIEM CZYNNIKA |
procesy górotwórcze (orogeneza) |
orogen (górotwór)
|
budowa górotworu: płytowa, monoklinalna, zrębowa, fałdowa, płaszczowinowa |
trzęsienia ziemi |
|
sejsmograf fale sejsmiczne epicentrum i hipocentrum |
plutonizm |
intruzje magmowe: batolit, lakkolit, dajka, żyła skały magmowe plutoniczne |
magma |
wulkanizm |
wulkany: tarczowe, kopułowe, stożkowe (stratowulkany), pokrywy lawowe elementy wulkanu: stożek, krater, kaldera, komin produkty wybuchu wulkanu: skały wulkaniczne, popioły, gazy, bomby wulkaniczne, lapille gejzery |
lawa erupcje wulkaniczne |
procesy lądotwórcze (epejrogeniczne) |
|
transgresje i regresje morskie |
PROCESY EGZOGENICZNE
WIETRZENIE - rozpad skał pod wpływem różnych czynników; efektem wietrzenia jest ZWIETRZELINA
Rodzaje wietrzenia:
fizyczne (mechaniczne),
chemiczne;
biologiczne
Przykłady zwietrzeliny:
piargi
gołoborza
lateryt
DENUDACJA - przemieszczanie materiału zwietrzelinowego po powierzchniach nachylonych, niszczące powierzchnię Ziemi i prowadzące do jej wyrównania
CZYNNIK |
PROCESY I FORMY |
grawitacja |
ruchy masowe: osuwanie - osuwisko (nisza osuwiskowa, jęzor osuwiskowy) spełzywanie odpadanie - stożki usypiskowe (np. piargowe) obrywanie - obryw spływanie - potoki błotne |
grawitacja i woda płynąca okresowo (deszczowa i roztopowa) |
spłukiwanie (erozja wąwozowa) - wąwozy, stożki napływowe, piramidy ziemne |
EROZJA I AKUMULACJA
CZYNNIK |
DZIAŁALNOŚĆ NISZCZĄCA |
FORMY AKUMULACYJNE |
|
|
PROCES |
FORMA |
|
woda stale płynąca |
erozja wgłębna
erozja boczna erozja wsteczna |
koryto rzeki, dolina rzeczna (V), terasy meandry (zakola) cofanie progów wodospadów |
mielizny, łachy korytowe, stożki napływowe (np. delty), mady |
woda rozpuszcza-jąca |
erozja krasowa |
kras powierzchniowy: lejki, uwały, polja, żłobki i żebra krasowe, ponory i wywierzyska, |
ostańce krasowe (mogoty) |
|
|
kras podziemny: jaskinie, studnie, kominy |
nacieki jaskiniowe (stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, makarony, draperie itp.) |
lodowce i lądolody |
erozja lodowcowa (detersja, detrakcja, egzaracja) |
rysy i bruzdy wygłady lodowcowe mutony (barańce) rynny lodowcowe kotły lodowcowe (cyrki, kary) doliny lodowcowe (U) doliny zawieszone pradoliny wytopiska |
moreny: czołowa, powierzchniowa, denna, boczna, wewnętrzna, kemy ozy głazy narzutowe (eratyki) sandry |
woda falująca |
abrazja (erozja morska) |
wybrzeża erozyjne: klifowe (klif, nisza i platforma abrazyjna) riasowe fiordowe dalmatyńskie szkierowe limanowe |
wybrzeża akumulacyjne: płaskie (plaża, wał burzowy, wał brzegowy, rewa) mierzejowe (mierzeja, kosa) lagunowe (lido, laguna) |
wiatr |
deflacja (wywiewanie) korazja (ścieranie) |
niecki deflacyjne wygłady i bruzdy korazyjne jardangi graniaki grzyby skalne |
wydmy: klimat wilgotny - paraboliczne klimat suchy - barchany zmarszczki eoliczne pokrywy lessowe |