„ Moralność pani Dulskiej” Gabriela Zapolska
Zupełnie inny wizerunek domu i rodziny ukazuje Gabriela Zapolska w tragifarsie pt. „Moralność pani Dulskiej” z okresu Młodej Polski.
Rodzina pani Dulskiej ma co, prawda zapewnione warunki egzystencji, ponieważ posiada kamienicę czynszową, która stanowi źródło utrzymania. Salon bohaterki, wypełniony ciężkimi meblami, dywanami, sztucznymi kwiatami, tanimi reprodukcjami obrazów, lampami, z jednej strony świadczy o zamożności, z drugiej zaś zdradza skłonność do oszczędzania, brak smaku. Nic tutaj nie przemawia za patriotyzmem, ani za pobożnością domowników. W domu tym mężczyźni nie mają nic do powiedzenia, o wszystkim decyduje Dulska, będąca zaprzeczeniem polskiego ideału kobiety, która stoi na straży tradycji. Tradycyjne polskie cnoty, jak miłość rodzinna, miłość ojczyzny i religijność są tu nieobecne.
Zarówno pan Dulski, jak i syn Zbyszko pracują jako urzędnicy, więc rodzina ta nie ma prawdopodobnie kłopotów materialnych. Cechuje ją jednak kult pieniądza, charakterystyczny dla wielu rodzin mieszczańskich tego okresu. Główna bohaterka ma podwójną osobowość: jedną dla obcych - kobiety godnej, która dba o swoją rodzinę, chodzi do kościoła, uznaje zasady moralne i prowadzi porządny dom. Druga zaś, to osobowość kobiety jako tyrana domowego, dla której najważniejszy w życiu jest pieniądz i zachowanie pozorów. Dulska jest osobą o niespożytej energii, sterroryzowała ona rodzinę i zajęła dominującą pozycję w domu. Przeciwieństwem pani Dulskiej jest jej mąż, który pełni w domu bierną rolę, podporządkowując się despotycznej żonie. Obserwacja zachowania matki i stosunki panujące w domu wywarły zły wpływ na ukształtowanie charakteru Hesi, która w tym, co robi, staje się coraz bardziej podobna do matki. Zupełnie inna - spokojna, subtelna i dobra, ale za to naiwna jest Mela.
Dulska patrzy przez palce na romans syna ze służącą, bo to zatrzymuje go w domu. Znosi to do momentu, aż Hanka zachodzi w ciążę, a Zbyszko oświadcza, że się z nią ożeni. Dulska przy pomocy Juliasiewiczowej doprowadza dom do ładu. Hanka dostaje odszkodowanie i opuszcza dom, a Zbyszek odstępuje od zamiaru poślubienia jej. Sytuacja ta jest trudna do zrozumienia dla wrażliwej córki Dulskiej, Meli, która czuję, że dzieje się coś bardzo złego. Tak więc widzimy, że nie jest to obraz szczęśliwej rodziny. W takim świecie, pozbawionym zasad, bez miłości i uczciwości, jednostki szlachetne, wrażliwe i wartościowe - giną. Pieniądz i cywilizacja powodują, że więzi rodzinne stają się coraz słabsze.
-3-