Słuch fonemowy jest to zdolność do kwalifikowania wyróżnionych z potoku mowy głosek jako przynależnych do określonych, fonologicznie zdeterminowanych klas głosek. Nie jest to zdolność wrodzona, lecz wykształcająca się w dzieciństwie, pod wpływem bodźców słuchowych.
Naturalny trening słuchu fonemowego zaczyna się bardzo wcześnie - niemowlę reaguje na głos matki, w 2-gim półroczu życia dziecko zaczyna różnicować dźwięki i je naśladować.
Wg. badań B. Rocławskiego i jego współpracowników słuch fonemowy zaczyna się kształtować w trzecim kwartale życia, a w wieku 2 lat jego stan pozwala na fonologicznie poprawne kwalifikowanie prawie wszystkich głosek starannie artykułowanych. Dotyczy to także tych głosek, których dziecko nie potrafi jeszcze wypowiedzieć.
Słuch fonemowy pozwala wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach - sylaby, w sylabach - głoski, uchwycić kolejność głosek w wyrazie, a także odróżnić poszczególne głoski (zwłaszcza głoski dźwięczne, od ich bezdźwięcznych odpowiedników.
Słuch fonetyczny jest to:
- zdolność odróżniania cech głosek, tj. spostrzegania różnic między głoskami należącymi do tej samej klasy, stanowiącymi ten sam fonem, np. odróżnianie r przedniojęzykowe i r języczkowe (uwularne);
- zdolność odróżniania zjawisk prozodycznych mowy (miejsca akcentu, intonacji zdaniowej, tempa mowy).
Fonem jest to zbiór głosek, których wzajemna wymienialność nie zmienia znaczenia wyrazu. W analizie fonemowej głoskujemy podstawowy (prototypowy) wariant głoski.
Słuch fonematyczny (fonemowy) słuch mowny.
Umiejętność różnicowania fonemów (dźwięków mowy ludzkiej), występujących w danym języku.
Nie jest to zdolność wrodzona, lecz wykształca się w dzieciństwie pod wpływem bodźców słuchowych. Jest to złożony proces analizy i syntezy dźwięków mowy. Zaburzenia słuchu fonemowego utrudniają rozumienie mowy i są przyczyna wadliwej realizacji fonemów, powodują również trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja, dysgrafia, dysortografia).
Za pomocą słuchu fonematycznego dziecko może wyodrębniać z potoku mowy wyrazy, w wyrazach sylaby, w sylabach głoski.
Słuch fonematyczny według I. Styczek oznacza „ umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów czyli fonemów”/oznacza to ,że Państwa dziecko potrafi odróżnić głoskę ”a” od głoski ”e”/ .Umiejętność ta umożliwia też rozróżnianie wyrazów, które zbudowane są z fonemów danego języka.
Słuch fizjologiczny - jest warunkiem wykształcenia się słuchu fonematycznego. Częstotliwość dźwięków mowy znajduje się w pasmach od około100 do około 8000 drgań na sekundę. Obniżenie słyszalności w pewnym zakresie częstotliwości /niskich, średnich lub wysokich/ u dziecka powoduje niedokładność odbioru tych dźwięków mowy, w których skład wchodzą właśnie te częstotliwości.
Słuch fonematyczny - nieznaczne niedokształcenie lub zaburzenie słuchu fonematycznego powoduje brak stabilności wzorców słuchowych wyrazów, a w związku z tym trudności w rozróżnianiu wyrazów o „podobnym brzmieniu ” np. nas : nasz, dama : tama. Zaburzeniu mogą ulec także wzorce kinestetyczno - ruchowe tych wyrazów, a więc ich wymowa.