15.c

H. Markiewicz: Zawartość narracyjna i schemat fabularny

Plan wyrażania i plan treści:

• plan wyrażania istnieje w dwóch odmianach - mówionej i pisanej. Odmiana mówiona: fonemy, sylaby, zestroje akcentowe, człony intonacyjne, frazy. Odmiana pisana: grafemy, wyrazy graficzne, człony interpunkcyjne, zdania zakończone kropką, wykrzyknikiem, pytajnikiem;

• plan treści - semy (minimalne składniki znaczeniowe morfu), morfy, wyrazy, grupy składniowe, zdania;

• segmentacja graficzna planu wyrażania w tekście - akapit, fragment - jest niewystarczająca dla wydzielenia ponadzdaniowych poziomów planu treści;

• ujęcie - nazwa dla akapitu. Odrębność ujęć dwupoziomowych - takich, których część składową stanowi przytoczona wypowiedź postaci;

• poziomy wyższe niż ujęcie - opis (identyfikuje przedmiot, podaje jego cechy i stany), narracja (komunikuje „dzianie się”, zdarzenia, czynności, wypadki, procesy), refleksja (komentarz), wypowiedzi postaci (monologowe, dialogowe, mówione i myślane).

Inna systematyka: relacja (narracja skrótowa, sumaryczna, uwzględniająca najważniejsze momenty tematu, traktuje o poszczególnych zdarzeniach ujmowanych jako zakończone - narracja perfektywna; lub o zdarzeniach procesualnych - narracja procesualna; i o stanach trwałych, obejmujących dłuższy przeciąg czasu - narracja duratywna,

Prezentacja - narracja uobecniająca - przedstawia pojedyncze zdarzenia szczegółowo, w ich stopniowym stawaniu się, może zawierać opis rozwinięty i przytoczone mówione i myślane postaci. Narracja egzemplaryczna - pośrednia między relacją i prezentacją - pewne zdarzenia / wypowiedzi przytoczone są jako powtarzalne, przykładowe, typowe. Refleksja - składnik fakultatywny relacji i prezentacji, uogólnienia, argumentacje, wynurzenia, pytania, postulaty, apele podmiotu narracyjnego.

W obrębie prezentacji - ciąg prezentacyjny - segment charakteryzujący się ciągłością czasoprzestrzenną i częściową tożsamością występujących postaci. Granicą ciągu prezentacyjnego jest przerwa czasowa / nieprzyległość miejsca zdarzeń. Ciąg prezentacyjny złożony z kilku ujęć to ogniwo. Temat ogniwa - oddzielne zdarzenie / jego faza, rozmowa. Ciąg prezentacyjny złożony z kilku ogniw - odcinek.

W partiach relacyjnych - często niewielkie segmenty - przydatki, wstawki do segmentów prezentacyjnych. Czasem - dłuższe, z ujęć grupujących się w ogniwa i odcinki,

• segmentującą funkcję pełnią wyznaczniki zewnętrzne - rozdziały wyodrębniane w tekście;

• ciągi narracyjne mogą się łączyć w sekwencje (obejmujące powiązane ze sobą łańcuchy zdarzeń i działań) - sekwencja może stanowić samodzielny utwór. Wielosekwencyjna całość powiązana choćby tożsamością głównej postaci - tor narracyjny. Segmenty autonomiczne - segmenty, które wypełnia samoistny łańcuch zdarzeń. Tor jednopasmowy - o jego jedności stanowi 1 postać. Wielopasmowy - zespół postaci.

Powiązania segmentów narracji jednotorowej:

• uporządkowanie czasowe (dające się rozmieścić na osi czasowej);

• więź zależnościowa (warunkująco-następcza) - jej odmianą jest więź przyczynowo-skutkowa, która obejmuje też więź celowością - cel działania bohatera to przyczyna zdarzenia następczego;

• więź paradygmatyczna - oparta na stosunku powtarzalności, podobieństwa;

• stopniowania, kontrastu między czynnościami, zdarzeniami;

• wielokrotność narracyjna - poszczególne wersje zdarzeń uzupełniają się lub korygują;

• więź asocjacyjna między poszczególnymi segmentami.

Powiązania torów narracji wielotorowej:

• krzyżowanie się torów narracyjnych - dzięki tożsamości postaci i zdarzeń;

• więź grupowa między postaciami (cykle rodzinne, powieści środowiskowe);

• więź zależnościowa między zdarzeniami;

• więź przedmiotowa (przedmiot - łącznik między różnymi torami narracyjnymi);

• równobieżność czasowa (symultanizm) przy rozłączności przestrzennej;

• tożsamość przestrzeni przy rozłączności czasowej;

• więź paradygmatyczna;

• więź asocjacyjna.

Segmenty narracyjne tworzą konstrukcję ustopniowaną. Ta konstrukcja może być dwustopniowa - opowieść ramowa, lub wielostopniowa - opowiadanie szkatułkowe.

Segmenty planu treści scalają się w odbiorze czytelniczym w wyższe układy znaczeniowe - zawartość fabularna (zdarzenia, czynności, wypadki i procesy), fabuła (tylko te zdarzenia, przez które dokonują się zmiany w sytuacji głównych postaci utworu), ciąg jakości emotywno-waloryzujących (wzniosłość, tragizm, komizm, sensacyjność), ciąg uogólnień poznawczo-oceniających i postulatywnych.

Układy niesekwencjonalne - postacie, ich środowisko przedmiotowe, scalony obraz świata (idea utworu), narrator i autor wewnętrzny utworu, czytelnik implikowany, ew. adresat - czytelnik przedstawiony.

Od zawartości fabularnej i fabuły odróżnia się schemat fabularny.

Zawartość fabularna i fabuła - korelaty planu treści. Schemat fabularny to konstrukt o charakterze metatekstowym - porządkuje chronologicznie i streszcza składniki fabuły, w których dokonują się istotne zmiany sytuacji postaci. Schemat fabularny jest budowany ze zdań nie występujących w tekście utworu, budowany gdy zna się całość utworu.

Składniki schematu fabularnego to motywy fabularne.

W utworze narracyjnym wyróżnia się:

1. motywy zewnętrzne (fizyczne) i wewnętrzne (psychiczne);

2. motywy mutacyjne (powodujące zmiany sytuacji bohatera) i statyczne. Motywy mutacyjne mają charakter faktualny (czynnościowy) lub ewentualny (wypadkowy), a przebieg - singularny (jednorazowy), iteratywny i procesualny. Motywy statyczne mają charakter duratywny (dot. stanów), lub atrybutywny (dot. właściwości).

Wątki lub motywy dotyczące zachowań postaci mogą łączyć się w linię fabularną. Kilka linii fabularnych tworzy sieć fabularną.

Relacje między segmentacją zawartości narracyjnej a segmentacją schematu fabularnego:

Zdanie |

Ujęcie }

Ogniwo | |

Odcinek } motyw

Sekwencja | wątek

Tor narracyjny linia fabularna

Zawartość fabularna sieć fabularna

Rys. 1. Schemat budowy dramatu według Freytaga

Schematy fabularne - dzielimy ze względu na bohatera na schematy aktywne i pasywne, ze względu na sytuację - na schematy modyfikujące los, charakter lub wiedzę, ze względu na kierunek zmian - schematy proste i złożone. Schematy proste (kierunek stały): gradacyjne, redukcyjne, stabilizacyjne. Skrajny wariant redukcyjnego - kontrastywny - sytuacja końcowa to przeciwieństwo początkowej. Schematy złożone - gradacyjno-redukcyjny, redukcyjno-gradacyjny, alternacyjne - przeplot wzmocnień i osłabień sytuacji wyjściowej.

1

katastrofa

Moment ostatniego napięcia

Akcja opadająca

Punkt szczytowy

Akcja wznosząca się

Moment
wywoławczy

e

wyprowadzenie

---