Rada Europy jest międzynarodową organizacją powołaną 5 maja 1949 przez dziesięć państw Europy. Jest pierwszą, utworzoną po wojnie organizacją, zajmujacą się wspieraniem jedności i współpracy w Europie. Obecnie skupia ona 41 krajów.
Geneza Rady Europy
Sytuacja polityczna, społeczna, ekonomiczna i militarna, w której znalazły się państwa Europy Zachodniej po II wojnie światowej, spowodowała utratę przez nie pozycji mocarstw i coraz większe uzależnienie od pomocy gospodarczej i wojskowej Stanów Zjednoczonych. Żywa była obawa odrodzenia się w przyszłości militaryzmu niemieckiego. Konfrontacja pomiedzy USA i ZSSR, oraz ekspansja ZSRR na kraje Europy wschodniej były dodatkowymi bodźcami, które wzmocniły wewnętrzne źródła integracji. W grudniu 1947 roku stowarzyszenia działające na rzecz federacji europejskiej utworzyły Międzynarodowy Komitet Ruchów Jedności Europejskiej. Z inicjatywy tego ruchu zorganizowano w Hadze w dniach 8-10 maja 1948 roku kongres europejski. W uchwalonej podczas tego kongresu „Odezwie do Europejczyków” wyrażono gotowość utworzenia Zgromadzenia Europejskiego i opracowania Karty Praw Człowieka. Do stycznia 1949 roku trwały dyskusje nad kształtem przyszłej organizacji, w wyniku których powołano do życia Radę Europy, w ramach której działałby organ międzyrządowy (Komitet Ministrów) i organ parlamentarny (Zgromadzenie Doradcze). Konferencja dyplomatyczna zwołana w celu opracowania Statutu Rady Europy obradowała w marcu i kwietniu 1949 roku w Londynie. Tam też 5 maja 1949 roku statut został podpisany przez ministrów spraw zagranicznych 10 państw. Siedzibą organizacji został Palais de l'Europe w Strasburgu, a językami oficjalnymi francuski i angielski. Inauguracyjne posiedzenie Rady Europy odbyło się w dniu 8 sierpnia 1949r..
Rada Europy była jedną z pierwszych organizacji Europy Zachodniej, mających ułatwić współdziałanie w ramach kontynentu. Nie spełniła jednak oczekiwań federalistów, gdyż bardziej przypominała organizację międzynarodową stworzoną przez rządy poszczególnych państw, niż unię, czy fererację. W tej sytuacji państwa dążące do pełnej integracji uznały, że Rada Europy nie jest właściwą drogą do osiągnięcia jedności politycznej i gospodarczej. Koncepcja stworzenia z Rady Europy organizacji, która w konsekwencji doprowadzi do struktur zapewniających jedność europejską we wszystkich obszarach, została w związku z problemami politycznymi, a przede wszystkim w wyniku pojawiających się sprzeczności organizacyjnych zweryfikowana i ukierunkowana na działalność w obszarze zagadnień społecznych. Stała się przede wszystkim areną dyskusji i forum przygotowywania umów międzynarodowych, a nie ciałem decyzyjnym. Zakres działań Rady Europy jest duży. Jej organy powinny zajmować się zaganieniami gospodarczymi, społecznymi, kulturalnymi, naukowymi, prawnymi, administracyjnymi oraz związanymi z przestrzeganiem i rozwojem podstawowych praw i wolności człowieka. Cel organizacji ma być osiągnięty poprzez omawianie wspólnych problemów, przygotowywanie oraz zawieranie umów w wyżej omówionych sferach. Jednocześnie konstatowano, że sprawy dotyczące obronności, nie wchodzą w zakres kompetencji Rady Europy. Przejęło je bowiem NATO. Z biegiem lat uwaga Rady Europy koncentrowała się coraz bardziej na prawach człowieka, praworządności, kulturze, ze szczególnym naciskiem na europejskie dziedzictwo nauki, edukacji oraz szeroko rozumiane sprawy społeczne.
Działalnosć Rady Europy 1945 - 1999
Radę Europy powołały do życia nastepujące państwa : Belgia, Holandia Francja, Luksemburg, Wielka Brytania, Dania, Irlandia, Norwegia, Szwecja i Włochy. W latach 1949-1970 kolejno wstępowały (według kolejności): Grecja, Islandia, Turcja, Niemcy, Austria, Cypr, Szwajcaria, Malta. W tym okresie Rada Europy uformowała swoja strukturę i podstawowe instytucje. W 1960 roku odbyła sie pierwsza rozprawa sądowa Europejskiego Trybunału Praw człowieka. 18 października 1961 r w Rzymie podpisano Europejską Kartę Społeczną, która była odpowiednikiem Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, w sensie społecznym. Pierwszy poważny kryzys polityczny miał miejsce w 1967, kiedy greccy pułkownicy obalili legalnie wybrany rząd i wprowadzili atokratyczny reżim. To posuniecie było jaskrawym naruszeniem podstawowych wolności i swobód demokratycznych. 12 grudnia 1969, w przeddzień posiedzenia Komitetu Ministrów o wykluczeniu Grecji z Rady Europy, reżim pułkowników wyprzedził bieg wydarzeń, wypowiedział Europejską Konwencję Praw Człowieka, występując z Rady Europy 31 grudnia 1969r. 28 listopada 1974 roku Grecja wstąpiła ponownie do organizacji, po uprzednim obaleniu junty wojskowej i upadku dyktatury. W lecie 1974 wybuchł w Europie tzw. kryzys cypryjski. W wyniku zbrojnej interwencji ze strony Turcji doszło do podziału wyspy na dwie części: turecką i grecką. Było to negatywne doświadczenie dla Rady Europy, która posredniczyła w rozwiązaniu problemu. Kolejny kryzys w 1981r był związany ze zbrojnym zamachem stanu w Turcji i objęciem władzy przez Generałów. Zawieszono prawo Turcji do reprezentacji w Zgromadzeniu Parlamentarnym. Turecka delegacja zaczęła ponownie zasiadać w Zgromadzeniu po przeprowadzeniu wolnych wyborów, które miały miejsce w 1984r. 25 września 1976r Portugalia wstąpiła do Rady Europy, po 2-letniej pokojowej rewolucji (kwiecień 1974) kończącej 48-letnia dyktaturę. Koniec dyktatury i śmierć gen. Franco w 1975 roku, otworzyły Hiszpanii drogę do członkowstwa w Radzie Europy, co nastapiło 24 listopada 1977r. Kolejne państwa przystępujące do organizacji to: Lichtenstein - 1978r., San Marino - 1988 r. i Finlandia - 1989r.
Od połowy lat osiemdziesiątych, w związku ze zmianami zachodzącymi w Europie Środkowej i Wschodniej, Rada Europy wszczęła działalność na rzecz wsparcia procesu demokratyzacji, reform gospodarczych i socjalnych w tej części kontynentu. Pod wpływem presji potrzeb zaczęto wprowadzać różne programy (Demosthenes, Themis, LODE0), aby pomóc państwom tego regionu w zapoznaniu sie z wiedzą i doświadczeniami z szerokiego zakresu różnych dziedzin działalności Rady Europy, zgromadzonymi przez organizację od początku jej istnienia. W roku 1990 przyjęto do Rady Węgry, w 1991r - Polskę, w 1992r - Bułgarię, w 1993r - Czechy, Słowację, Litwę, Estonię, Rumunię i Słowenię, w 1994r - Andorę, w 1995r - Albanię, Łotwę, Byłą Jugosłowiańska Republikę Macedonię i Mołdawię, w 1996r - Rosję, Ukrainę i Chorwację, w 1999r. Gruzję. Ponadto status gościa specjalnego w Radzie Europy mają: Bosnia i Hercegowina, Armenia, Azerbejdżan, Federalna Republika Jugosławii, natomiast status obserwatora przyznano Izraelowi, Watykanowi, Japonii, Kanadzie, USA i Meksykowi. W 1997 roku odebrano Białorusi status gościa specjalnego.
Struktura Rady Europy
Rada Europy działa za pośrednictwem statutowych organów: Komitetu Ministrów, Zgromadzenia Parlamentarnego i Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europy. Organy te obsługuje Sekretariat Generalny, zatrudniający około 1300 funkcjonariuszy europejskich. Na jego czele stoi wybierany przez Zgromadzenie Parlamentarne, na 5-letnią kadencję Sekretarz Generalny. Pod patronatem Rady Europu działa Europejski Trybunał Praw Człowieka i Komisja Praw Człowieka, zastapiony obecnie przez Jednolity Trybunał.
Najważniejszym organem Rady jest Komitet Ministrów. Zasiadaja w nim ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich. Ponadto w 1952r powołano Komitet Delegatów Ministrów, który przejął część obowiązków. Obie instytucje podejmują decyzje o tej samej mocy prawnej. Komitet Ministrów wystąpił z propozycją, aby państwa członkowskie mianowały stałych przedstawicieli przy Radzie Europy w randze ambasadorów, co również zostało zrealizowane.
Komitet nie wybiera swego przewodniczącego. Przewodnictwo obejmują, na zasadzie rotacji, co pół roku, w alfabetycznym porządku państw, przedstawiciele poszczególnych rządów. Kompetencje organu zostały zakreślone w statucie. Komitet Ministrów rozpatruje zastosowanie właściwych środków do realizacji celów Rady Europy, tak na zewnątrz, jak i wewnątrz organizacji. Do jego kompetencji należą w szczególności:
uchwalanie konwencji i porozumień europejskich, które mogą stać się przedmiotem ratyfikacji;
uchwalanie dyrektyw dla rządów państw członkowskich w celu realizacji wspólnej polityki w każdym z przedmiotów działania Rady;
przyjmowanie nowych członków;
rozpatrywanie rekomendacji pozostałych organów Rady, jak również propozycji komitetów międzyrządowych i konferencji ministrów wyspecjalizowanych;
uchwalanie programu działalności oraz budżetów Rady, jak również decydowanie w sprawach dotyczących wewnętrzej organizacji Rady.
Ponadto Komitet Ministrów podejmuje decyzje co do dalszych działań wynikających z zaleceń Zgromadzenia Parlamentarnego i Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych, nadzoruje międzynarodowe programy, wypełnia obowiązki nałożone przez konwencje i porozumienia. Poza tym stanowi stałe forum dyskusji politycznych przedstawicieli państw członkowskich.
Najważniejsze decyzje zapadają KM zapadają bądź wększością 2/3 głosów, bądź jednomyślnie.
Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, którego pierwsze posiedzenie odbyło się 10 sierpnia 1949 roku , można uważać za najstarsze, powołane na mocy porozumienia międzyrządowego, międzynarodowe zgromadzenie parlamentarne o charakterze pluralistycznym.Zgromadzenie parlamentarne liczy blisko 600 osób (291 parlamentarzystów i 291 ich zastępców). Przedstawicieli poszczególnych państw mianują parlamenty krajów członkowskich; liczba przedstawicieli zależy od liczby ludności państwa.
Zgromadzenie jest ciałem doradczym, nie ma uprawnień decyzyjnych. Jest jedynie siłą napędową RE. Stanowi forum, na którym delegacje reprezentujące główne nurty polityczne parlamentów krajowych i dyskutują o problemach interesujących opinię publiczną oraz politykę międzynarodową.
Zgromadzenie Parlamentarne nie ma uprawnień, którymi dysponują parlamenty w poszczególnych krajach. Może jedynie swoje uchwały i zalecenia kierować do Komitetu ministrów, gdyż tylko on może im nadać moc wiążącą. Jest to więc w zasadzie forum dyskusyjne, podczas gdy Komitet Ministrów jest ciałem decyzyjnym. Zgromadzenie samodzielnie decyduje o swoim porządku obrad, jak również wybiera swoje organy, przede wszystkim przewodniczącego, prezydium i komisje.
Na forum Zgromadzenia działa pięć grup politycznych: socjaliści, grupa europejskiej partii ludowej, grupa demokratów europejskich, grupa liberalno-demokratyczno-reformatorska, grupa na rzecz jedności lewicy europejskiej i przedstawiciel nie należący do żadnego ugrupowania politycznego.
Zgromadzenie zbiera się cztery razy do roku, na okres jednego tygodnia, w sali posiedzeń Pałacu Europy, na publiczne posiedzenia plenarne.
Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych to trzeci z kolei organ Rady Europy. Jest on, podobnie jak Zgromadzenie Parlamentarne jedynie ciałem doradczym. Jego posiedzenia odbywają sie raz do roku w Strasburgu. Składa się z Izby Władz Lokalnych i Izby Regionów. Podobnie jak w Zgromadzeniu Parlamentarnym, w Kongresie zasiada 286 członków i 286 ich zastępców. Są to przedstawiciele reprezentujący ponad 200 000 lokalnych i regionalnych władz (pochodzących z 41 państw członkowskich) lub funkcjinariusze bezpośrednio odpowiedzialni przed pochodzącymi z wyborów władzami lokalnymi lub regionalnymi.
Kongres stanowi forum europejskie, na którym są dyskutowane różnorakie problemy dotyczące różnorodnych państw członkowskich, wymienia się doświadczenia oraz wyraża się opinie skierowane do rządów. Kongres zajmuje sie również zagadnieniami politycznymi, jakie pojawiają się przed władzami lokalnymi i regionalnymi, w szczególności autonomią lokalną i regionalną, rozwojem miast i wsi, ochroną środowiska naturalnego, kulturą, edukacją, służbami socjalnymi i zdrowiem.
Podstawowe zadania Rady Europy
Inicjatywy Rady Europy przyjmuja najczęściej formę konwencji, których istotą jest włączenie standardów Rady Europy do systemu prawa państw członkowskich. Oprócz tego Komitet Ministrów uchwala rezolucje i rekomendacje adresowane do państw członkowskich. Instrumenty te odgrywają zasadniczą rolę w rozwiązywaniu wspólnych problemów. Dotychczas Rada Europy opracowała 187 konwencji, z których na ogół za najważniejsze uważa się: Europejską konwencję praw człowieka i podstawowych wartosci, Europejska Kartę Społeczną, Europejską konwencje kulturalną, Konwencje ramową o ochronie mniejszości narodowych, Europejską Kartę Samorządu Terytorialnego, Europejską konwencję zapobiegania torturom i inne.
Nie są to dokumenty o charakterze prawnym, lecz apelacyjnym, wzywające państawa sygnatariuszy, aby dostosowały swoje narodowe prawo do treści konwencji. Rada Europy nie ma uprawnień i możliwości do nakładania sankcji. Zawiera układy bilateralne i kieruje zalecenia do państw członkowskich.
Działalność Rady Europy koncentruje się na następujących dziedzinach: ochrona praw człowieka, demokracja, wolny rynek, kultura i dziedzictwo narodowe, edukacja, ochrona środowiska naturalnego, sprawy społeczne i regionalne.
Rada odgrywa ważną rolę w tworzeniu jednolitego ustawodawstwa europejskiego. Działania Rady w tej materii koncentrują się na następujacych dziedzinach; modernizacja i harmonizacja ustawodastw krajowych, podnoszenie skuteczności wymiaru sprawiedliwości na skutek uproszczenia i uelastycznienia procedur sądowych, poszukiwanie rozwiązań problemów prawnych i etycznych, pojawiających się w związku z postepem naukowym i technicznym.
Rada Europy ma poważne osiagniecia we wszystkich obszarach, a więc jako promotor demokracji, szeroko rozumianej współpracy i bezpieczeństwa, w zagadnieniach dotyczących jednostki i jej praw wobec wyzwań cywilizacji. W początkowym okresie działalnosci kładła duży nacisk na budowę i kształtowanie instytucji ochrony praw człowieka, które są podstawową wartością tej organizacji. Stopniowo tworzone przez nia prawo obejmowało coraz więcej uregulowań z dziedziny kultury, ochrony środowiska, ochrony dziedzictwa architektonicznego i zabytków. Od chwili powstania organizacja ta podejmowała także działania na rzecz uświadominia społeczeństwom europejskim potrzeby niesienia pomocy dyskryminowanym, ochrony mniejszości narodowych, zwalczania rasizmu i ksenofobii. Jednocześnie Rada nie rozwiązywała nigdy problemów za pośrednictwem środków militarnych, a skuteczność jej działania zależy przede wszystkim od woli państw członkowskich i społeczności międzynarodowych, co przejawia się w procesie ratyfikacji opracowanych na jej forum konwencji międzynarodowych. Nie oznacza to jednak, że może zadowolić sie tym co osiągnęła. Niezbędne jest dalsze intensywne rozwijanie tej działalności, nie tylko na coraz to nowych obszarach, lecz również przy równoczesnym zwiększaniu współpracy z coraz to większą liczbą sprzymierzonych organizacji.
Bibliografia
Kaczmarek J., Rada Europy, Atla 2, Wrocław 2002
Jaskienia J., Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, Ośrodek Informacji i Dokumentacji Re Centrum Europejskie UW, Warszawa 2000
Nowa Encyklopedia Powszechna, PWN, Warszawa 1995
Latoszek E., Proczek M., Organizacje międzynarodowe, Elipsa, Warszawa 2001
Kienzler I., Leksykon Unii Europejskiej, Świat Książki, Warszawa 2003