ETYKA I MORALNOŚĆ A BADANIA NAUKOWE W POŁOŻNICTWIE
Paulina Dziurkowska
Położnictwo 1 rok
ETYKA LEKARSKA, JAK I PELĘGNIARSKA, MUSI WRÓCIĆ DO SWOICH ŹRÓDEŁ, A TYMI ŹRÓDŁAMI SĄ: LUDZKA DOBROĆ, LUDZKA MIŁOŚĆ, LUDZKIE WSPÓŁCZUCIE.
WŁADYSŁAW SZEJNACH
ETYKA jest to nauka o moralności, której przedmiotem jest teoria dobra, a więc ustalanie, co jest dobre, a co złe z moralnego punktu widzenia; ogólnie rzecz biorąc - ocena czynów od strony dobra i zła.
Etyka jest terminem posiadającym zróżnicowane znaczenie. Bardzo trudne zatem, staje się jednolite zdefiniowanie tego terminu. Ogólnie mówiąc etyka jest częścią filozofii praktycznej. Jak podaje słownik teologiczny, jest nauką o tym, co jest dobre a co złe, tzn. stawia sobie za zadanie analizę i filozoficzne uzasadnienie faktów moralnych i na tej podstawie stara się wskazać normy ludzkiego postępowania. Innymi słowy etyka filozoficzna zajmuje się moralnym aspektem człowieka. Należy jednak wyraźnie odróżnić etykę od nauki o moralności. Istnieje, bowiem różnica w rozumieniu tych dwóch terminów. Mianowicie etyka jest nauką o tym, co jest dobre a co złe. Natomiast nauka o moralności określa, co było, bądź jest uważane za dobre czy złe, w danej epoce, kraju, społeczeństwie, klasie społecznej. Zatem pojawia się zasadnicza różnica między etyką jako wyznacznikiem wyraźnie zarysowanych norm dobrego i złego zachowania, a relatywną nauką o moralności, gdzie dobro i zło jest zależne od danych czynników.
Etyka nie jest nauką czysto teoretyczną, nieodnoszącą się do życia codziennego. Refleksje, które skupiają uwagę ogółu ludzi, nad różnymi sytuacjami, wyborami, podejmowaniem trudnych decyzji, stanowią „motor tworzenia teorii etycznych”.
ZASAD ETYKI MEDYCZNEJ - TEORIĄ CZTERECH PRYNCYPIÓW:
1. POSZANOWANIE AUTONOMII - dotyczy: wyrażania zgody, informowania pacjenta, bądź zatajania informacji, wyrażania treści w sposób zrozumiały dla pacjenta, dobrowolności oraz kryteriów zastępczej decyzji. Najprościej rzecz ujmując zasadę tę można wyrazić w kilku regułach, takich jak: "mów prawdę", "szanuj prywatność innych osób", "nie wyjawiaj prywatnych informacji", "uzyskuj zgodę pacjenta na jakąkolwiek interwencję medyczną", "pomóż innym, na ich prośbę, w podejmowaniu ważnych decyzji".
"Pielęgniarka i położna pełniąc rolę zawodową zobowiązana jest do udzielania pacjentowi rzetelnej i zrozumiałej informacji dotyczącej procesu pielęgnowania".
"We współpracy z pacjentem pielęgniarka/ położna powinna okazywać życzliwość, wyrozumiałość, cierpliwość stwarzając atmosferę wzajemnego zaufania i zrozumienia".
"Pielęgniarka/ położna obowiązana jest przestrzegać następujących zasad wynikających z praw pacjenta:
respektować prawo pacjenta do intymności i godności osobistej podczas udzielania świadczeń medycznych,
realizować świadczenia pielęgniarskie za zgodą pacjenta, o ile jest on zdolny ją formułować,
poinformować pacjenta, w przypadkach odmowy wyrażenia przez niego zgody, o możliwych skutkach jego decyzji oraz podjąć próbę przekonania pacjenta, aby zmienił zdanie".
"Pielęgniarkę/ położną obowiązuje zachowanie w tajemnicy wszystkich wiadomości o pacjencie i jego środowisku / rodzinnym, społecznym/ uzyskanych w związku z pełnieniem roli zawodowej".
"Pielęgniarka/ położna powinna dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić pacjentowi humanitarną opiekę terminalną, godne warunki umierania wraz z poszanowaniem uznawanych przez niego wartości".
"Położna powinna przyczynić się do stworzenia godnych warunków i rodzinnej atmosfery w czasie porodu".
"Pielęgniarka/ położna nie może żądać od pacjentów dodatkowego wynagrodzenia ani też uzależniać swych usług od uzyskania korzyści materialnych".
2. NIESZKODZENIE- NIEKRZYWDZENIE - należy tu: zaprzestanie leczenia, środków proporcjonalnych i nieproporcjonalnych, zasady podwójnego skutku, biernego i czynnego przyzwolenia na śmierć oraz asystowania przy umieraniu, wreszcie podmiotów wyrażania zgody zastępczej. Na zasadzie nieszkodzenia opiera się wiele szczegółowych reguł moralnych. Do reguł tych należą: " nie zabijaj ", "nie sprawiaj bólu i cierpienia innym", "nie okaleczaj innych", "nie obrażaj innych", "nie pozbawiaj innych dóbr życia".
"Pielęgniarka/ położna ma prawo odmówić uczestniczenia w zabiegach i eksperymentach biomedycznych, które są sprzeczne z uznawanymi przez nią normami moralnymi".
"Pielęgniarka/ położna zorientowawszy się, że w postępowaniu medycznym został popełniony błąd, niezwłocznie powinna zawiadomić o tym odpowiednie osoby z zespołu terapeutycznego"
3. CZYNIENIE DOBRA (DOBROCZYNNOŚĆ) - obejmuje tematykę paternalizmu oceny stopni ryzyka w stosunku do korzyści / i kosztów /, wartości i jakości życia. Dobroczynność zatem to każde działanie podejmowane w celu wyświadczenia dobra drugiemu człowiekowi, natomiast dobroć to cecha charakteru lub cnota polegająca na wyświadczaniu dobra innym. Wyróżnia się następujące reguły dobroczynności: "chroń prawa innych i występuj w ich obronie", "zapobiegaj szkodzie wyrządzanej przez innych", "zmieniaj okoliczności, w których może dojść do wyrządzenia szkody", "pomagaj niezaradnym", "ratuj zagrożonych".
"Pielęgniarka / położna pełniąc rolę zawodową zobowiązana jest do udzielania wszystkim pacjentom troskliwej opieki zgodnej z obowiązującymi standardami".
"We współpracy z pacjentem pielęgniarka / położna powinna okazywać życzliwość, wyrozumiałość, cierpliwość stwarzając atmosferę wzajemnego zaufania i zrozumienia".
4. SPRAWIEDLIWOŚĆ (ROZDZIELCZA, DYSTRYBUTYWNA) - podejmuje sprawy dystrybucji w opiece zdrowotnej m. in. przyzwoitego minimum opieki, priorytetów w przydziale środków i metod leczenia. Zaproponowano kilka usystematyzowanych teorii, mających za zadanie określić zasady sprawiedliwej dystrybucji. Najszerzej znane są teorie utylitarystyczne, które biorą pod uwagę rozmaite kryteria mające na celu maksymalizację powszechnej użyteczności; teorie libertariańskie, które podkreślają rolę uprawnień społecznych i ekonomicznych swobód; teorie komunitariańskie, które skupiają uwagę na zasadach i praktykach, jakie rozwinęły się pod wpływem tradycji społecznej; teorie egalitarystyczne, które wysuwają na plan pierwszy zasadę równego dostępu do dóbr, jakie ceni w życiu osoba racjonalna / najczęściej są to zasady "każdemu według potrzeb", "każdemu po równo"/.
Podstawą działalności dla każdej położnej jest kodeks etyczny. Kodeks etyczny położnych zawiera moralne zasady, jakimi powinny się one podporządkować. Celem kodeksu jest stworzenie przewodnika dającego podstawy etyczne, którymi można się kierować w trudnych sytuacjach dylematu moralnego, jak również wyznacza etyczne zobowiązania położnych, jakim powinny być wierne decydując się na wykonywanie tego zawodu. Ponad to kodeks informuje pozostałych członków zawodów medycznych oraz społeczeństwo na temat powinności położnej i podtrzymuje obowiązki wynikające z bycia przedstawicielem tego zawodu.
Kodeks ten służy jako przewodnik praktyki położniczej. Znaczy więcej od wiedzy o głównych zasadach, którymi powinny kierować się położne, ponieważ zawiera zasady etycznego postępowania w zawodzie. Wrażliwość i otwartość umysłu na nowe idee musi być podstawą edukacji położnych, a sam rozwój etyki położniczej musi się odbywać równocześnie z rozwojem zawodu.
Cele kodeksu, jakie podaje Wrońska to:
Zachęcenie członków grupy zawodowej do postępowania etycznego
Uwrażliwienie członków grupy na moralne aspekty ich pracy
Umocnienie znajomości ustalonych zasad wśród członków grupy- dla jej integracji, aby podkreślić jedność grupy i chronić standardy etyczne praktyki zawodowej
Wpieranie radą w rozwiązywaniu konfliktów moralnych
Wskazanie, czego opinia publiczna może oczekiwać od członka danej grupy zawodowej.
Jak podaje Canadian Nurses Association, kodeks etyczny dla pielęgniarek koncentruje się wokół ośmiu fundamentalnych wartościach, należą do nich: respektowanie potrzeb i uświadamianie pacjenta, bezpieczeństwo, kompetencja i etyczna opieka, zdrowie i jakość życia, godność, poufność, sprawiedliwość oraz odpowiedzialność.
respektowanie potrzeb i uświadamianie pacjenta (choice)- pielęgniarka szanuje i promuje autonomię każdego człowieka, pomaga w wyrażaniu zdrowotnych potrzeb i wartości, a także pomaga podopiecznemu w podejmowaniu decyzji poprzez rzetelne informowanie go na temat zabiegów pielęgnacyjnych.
godność (dignity)- Pielęgniarka rozpoznaje i respektuje nieodłączną wartość poszczególnej osoby i broni odpowiedniego leczenia dla wszystkich ludzi
poufność (confidentiality)- Pielęgniarka stoi na straży wiadomości, informacji jakie uzyskała na temat podopiecznego. Dzielić się tą wiedzą może jedynie z personelem medycznym zajmującym się danym pacjentem, lub w przypadku, kiedy zatajenie tych informacji jest sprzeczne z prawem.
sprawiedliwość (justice)- Podczas świadczenia usług medycznych, odpowiadających potrzebom podopiecznych, pielęgniarki hołdują zasadom równości i sprawiedliwości, promują również sprawiedliwość społeczną.
odpowiedzialność (responsibility)- Pielęgniarki są odpowiedzialne za swoją pracę i działają kierowane odpowiedzialnością zawodową i standardami obowiązującymi w pielęgniarstwie.
zdrowie i jakość życia- (Heath and well being)- Dewizą tego zawodu jest służba życiu i zdrowiu człowieka. Pielęgniarka swoim działaniem promuje zdrowie, poprawia jakość życia oraz towarzyszy podopiecznym w osiąganiu najwyższego poziomu szeroko pojmowanego zdrowia, w sytuacji choroby, urazu, niepełnosprawności oraz w chwili umierania.
jakość usług pielęgniarskich- Pielęgniarka zapewnia podopiecznemu kompetentną i opartą na zasadach etycznych opiekę pielęgniarską.
środowiska zawodowego- Szacunek pielęgniarki dla środowiska zawodowego poprzez wzajemne wspieranie się i dbanie o bezpieczeństwo wykonywania powinności pielęgnacyjnych.
Funkcje kodeksu. Kodeks etyki zawodowej „jest zbiorem zasad wyznaczającym obowiązki moralne związane z czynnościami zawodowymi człowieka, odczuwane jako szczególne ważne oraz jest sugerowaniem lub narzucaniem określonych wyborów w sytuacjach konfliktowych, w których odmienny wybór odczuwany jest jako szczególnie niepożądany”
Ważne jest, aby podkreślić, że kodeksy etyki zawodowej nie są sprzeczne z etyką ogólną, a jedynie zwracają większą uwagę na normy i wartości odgrywające ważną rolę w danym zawodzie. Na przykład norma dotycząca mówienia prawdy, jest ogólną zasadą, jednak w zawodzie lekarza czy pielęgniarki nabiera ona szczególnego charakteru. Mianowicie można odstąpić od tej normy, podejrzewając, że prawda może w znacznym stopniu pogorszyć „stan pacjenta”. Postępowanie takie jest związane z niższą wartością szczerości i prawdy wobec takiej wartości, jaką jest życie i zdrowie podopiecznego.
Normy zawarte w kodeksach etycznych pielęgniarki są drogowskazami wskazującymi rozwiązywanie konfliktów moralnych, które występują w czasie pracy. Ponad to chronią „interesów odbiorców usług przedstawicieli zawodu” , jego rodziny oraz współpracowników. Podstawą do formułowania poszczególnych zapisów w kodeksie są stałe, bądź powtarzalne sytuacje. Oczywiście sam kodeks nie zawiera odpowiedzi i zasad postępowania w każdej sytuacji, gdzie pojawia się dylemat moralny. Trzeba zatem podkreślić istotę własnych refleksji.
Bibliografia:
1.Biesaga T. Przysięga Hipokratesa a etyka medyczna. Medycyna praktyczna, lipiec 2006
2. Dunn H.P. Etyka dla lekarzy, pielęgniarek i pacjentów. Wydawnictwo Biblos, Tarnów 1997
3. Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1999
4. Olejnik S. Etyka lekarska. Wydawnictwo Unia, Katowice 1995
5. Pawelczyk G.R. Kryzys etyki zawodowej. Pielęgniarka i położna, grudzień 2005
6. Popkin R.H., Stroll A. Filozofia. Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań 1994
7. Styczeń T., Marecki J. ABC etyki. Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1996
8. Wojtyła K. Człowiek w polu odpowiedzialności. Wydawnictwo Lublin 1991.
9. Wrońska I., Mariański J. Etyka w pracy pielęgniarskiej. Wydawnictwo Czelaj, Lublin 2002
10. Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczypospolitej Polskiej [ www.izbapiel.org.pl ]
2