Etapizacja mowy dziecka

Referat na podstawie „Nasze dziecko uczy się mowy”

Leon Kaczmarek

Wydawnictwo Lubelskie

Początek kształtowania się mowy dziecka rozpoczyna się już w pierwszym roku życia i trwa przez pierwsze kilka lat:

- najpierw dziecko zaczyna rozumieć wypowiedzi rozmówcy

- a następnie dziecko zaczyna świadomie i celowo wpływać na rozmówcę.

Wyróżnia się 4 etapy kształtowania mowy, ale proces ten rozpoczyna się już w tak zwanym etapie przygotowawczym.

Podstawą do wyróżnienia tych 4 etapów jest

- forma językowa wypowiedzi/ tekstu słownego

- forma językowa komunikatu przekazującego informacje otoczeniu - odbiorcy

Kryterium to nie uwzględnia wszystkich stron mowy. Nie bierze pod uwagę rozwoju sprawności przekazywania informacji i jej odbioru i innych aspektów, nawet nie uwzględnia wszystkich składników tekstu ( to są: treść , forma językowa, substancja foniczna z warstwami prozodyczną (muzyczną) i głoskową).

Kryterium to oparte jest na najistotniejszych i ściśle ze sobą powiązanych elementów mowy, są to: system językowy i jego realizacja w komunikacie słownym.

Podział zgodnie z tym kryterium wygląda następująco .

O . ETAP PRZYGOTOWAWCZY (3-9 miesiąca życia płodowego).

W okresie tym/wtedy to wykształcają się narządy mowy i rozpoczyna się ich funkcjonowanie.

Narządy mowy są:

nadawcze

- organizujące informacje ( obszary myślowe)

- produkujące substancje ( ośrodki i drogi nerwowe , nasada , krtań, płuca)

- kontrolujące ( słuch , wzrok , drogi oraz centralne ośrodki słuchowe i czuciowe)

odbiorcze ( słuch , wzrok, drogi oraz centralne ośrodki słuchowe i czuciowe, obszary myślowe)

NARZĄDY TE SPEŁNIAJĄ OKREŚLONE FUNKCJE

1. ODBIERANIE I MAGAZYNOWANIE INFORAMCJI

1)na początku płód odbiera i rejestruje w swej pamięci zjawiska rytmiczne to znaczy dzięki zmysłowi równowagi 4 miesięczny płód odczuwa rytm kolebania w czasie chodu , a 7 miesięczny płód odbiera słuchowo bicie serca matki

2)przed urodzeniem lub nawet już 4- 5 miesięczny płód reaguje na bodźce akustyczne (potwierdza to przyspieszona akcja serca, ogólny niepokój ruchowy )

wcześniak dodatkowo ma odruch uszno - powiekowy

(Odruch uszno-powiekowy - odruch polegający na zaciskaniu powiek w reakcji na głośny bodziec dźwiękowy. Odruch ten pojawia się w pierwszych miesiącach życia)

3)już w życiu płodowym dziecko rejestruje w swojej pamięci głos matki

B ) NADAWANIE INFORMACJI

6 miesięczny płód ssie palec i płacze jak go zgubi czyli krzyk noworodka jest kontynuacją umiejętności nabytych wcześniej

1. OKRES MELODII (SYGNAŁU APELU) 1 rok życia (0-1)

W okresie tym dziecko w komunikacji z matką używa różnego rodzaju sygnały:

1. Krzyk / płacz - najpierw jest to symptom, a gdy dziecko ma świadomość , że może coś za pomocą tego uzyskać przemienia się ten sygnał w apel

2. Okrzyki naturalne ( apele wyższego stopnia niż płacz)

3. Głoski artykulacyjne z gestami wskazującymi (sygnały semantyczne umotywowane)

Najczęściej dziecko używa b i c ( okrzyki naturalne , głoski artykulacyjne ).Istotne w tych sygnałach jest melodia czyli modulacja głosu. Dziecko już dużo rozumie z czym się do niego zwracają inni . Dziecko potrafi wymawiać kilka samogłosek i spółgłosek .

W okresie tym charakterystyczne jest głużenie (niezamierzone wydawanie przez dziecko kilkumiesięczne dźwięków; uważa się, że jest to zaprawa fizyczna narządów mownych do czynności mówienia występujących u dzieci słyszących, jak i niedosłyszącym , a nawet głuchych) i gaworzenie (zamierzone wydawanie i powtarzanie przez dziecko 5 -7 miesiącem życia dźwięków własnych i słyszanych od otoczenia i w ten sposób bezwiedne ćwiczenie słuch).

Echolalia - zaburzenie myślenia, objawiające się jako niepotrzebne powtarzanie słów lub zwrotów wypowiedzianych przez inne osoby^[

2. OKRES WYRAZU (SYGNAŁ JEDNOKLASOWY ) 1-2 rok życia

Dziecko używa sygnały semantyczne jednoklasowe , które są zbudowane albo z ułamka wyrazu ( sygnał strzępkowy ) , albo z jednego wyrazu (sygnał jednosymbolowy), albo z wielu wyrazów. Nie są tu zastosowane reguły gramatyczne (sygnał wielosymbolowy).

Różnia się one poszczególnymi elementami prozodycznymi czyli: melodia, akcent, a później rytm.

Gdy rozwijają się narządy mowne co raz lepiej wymawiane są głoski. Natomiast onomatopeje (obrazy akustyczne) są naśladownictwem słyszanych nieskomplikowanych dźwięków. Już z chwilą powstania mowy sygnały te mają prawie ostateczną pełna postać dźwiękową - elementy prozodyczne i głoski.

3. OKRES ZDANIA (SYGNALU DWUKLASOWEGO) 2-3 rok życia

W okresie tym wzbogaca się słownik dziecka, wyłaniają się kategorie gramatyczne, ustala się system fonologiczny. Dziecko po woli przyswaja sobie język. Wypowiedzenia często budowane są niezgodnie z tradycją językową, a często ich postać foniczna jest inna. Dziecko potrafi wymieniać wszystkie samogłoski oprócz nosowych oraz spółgłoski (te których artykulacja jest widzialna).

4. OKRES SWOISTEJ MOWY WYPOWIEDZI 3-7 rok życia - okres swoistych form językowych

Dziecko prowadzi swobodne rozmowy, posługuje się rozbudowanymi sygnałami dwuklasowymi (zasady nie są jeszcze w pełni utrwalone więc dziecko kształtuje drogą analogii, kontaminacji, przestawek, itd.)

Jest to szczególnie widoczne w 1 fazie okresu a następnie opada. Dziecko rozbudza swoją ciekawość , a następnie świadomość językową. Wymowa ukształca się ostatecznie pod koniec tego okresu.

Okres wiek

4 swoistej mowy dziecięcej	Sygnały semantyczne dwuklasowe ze ---------------------------------------------------------------------------------swoistymi formami językowymi
3 zdania	Sygnały semantyczne dwuklasowe: rzekome , pełne, eliptyczne
2 wyrazu	Sygnały semantyczne jednoklasowe:strzępkowe, ……………………………………………..jednosymbolowe, wielosymbolowe
1 melodii	Sygnały semantyczne umotywowane Sygnały semantyczne sytuacyjne : zmienne i stałe Sygnał - apel : okrzyk naturalny Sygnał - apel: płacz

Wypowiedzi dziecka

Kategorie znaków ( sygnały) pojawiają się w poszczególnych okresach i nie zanikają, funkcjonują one harmonijnie obok siebie. Zależy to od sytuacji jakiego znaku użyje dana osoba.

Okresy kształtowania się mowy można podzielić biorąc pod uwagę okresy rozwojowe dziecka uwzględniając rozwój sprawności artykulacyjnej (T. Brajerski) są to podokresy :

Okres melodii (0-1) - okres niemowlęcy

Okres wyrazu ( 1-2) i okres zdania (2-3) - okres żłobkowy ( poniemowlęcy) (1-3)

Okres swoistej mowy dziecięcej ( 3-7) - okres przedszkolny 3-7

Psychologia wyróżnia jeszcze

Okres szkolny ( 7 - 11/12)

Okres dorastania/ dojrzenia (17-18)

W okresie wyrazu można zmieścić stadia I i II

W okresie zdania można zmieścić stadia III i IV

W okresie mowy dziecięcej można zmieścić stadia V do VII

………………………………………………………………………..

Dodatkowe objaśnienia z internetu

Głużenie jest to pierwsza (po krzyku) faza rozwoju mowy u niemowlęcia. Pojawia się zwykle między pierwszym a trzecim miesiącem życia dziecka, wtedy gdy dziecko jest w stanie utrzymać głowę prosto (rozwijają się mięśnie szyi). Są to różnego rodzaju dźwięki, zwłaszcza gardłowe, tylnojęzykowe, takie jak agu, gə, khə, gli, kli, tli, ebw, bwe, a także wibrujący dźwięk przypominający r.

Głużenie ma charakter przypadkowy, a dziecko nie czyni żadnych specjalnych prób, aby głużyć. Nie ma ono funkcji komunikacyjnej. W późniejszym okresie towarzyszy różnego rodzaju aktywności dziecka i pojawia się w odpowiedzi na stymulację społeczną.

Głużenie stanowi odruch bezwarunkowy i pojawia się w ten sam sposób u wszystkich niemowląt, niezależnie od kultury i języka, w którym wyrastają oraz tego, czy dziecko ma prawidłowy czy uszkodzony narząd słuchu. Nie są to więc dźwięki wyuczone.

Głużenie szybko zanika wraz z pojawieniem się następnego etapu rozwoju mowy - gaworzenia - ok. 6 miesiąca życia. Jednak pewne dźwięki pozostaną na stałe już jako fonemy u dziecka.

Głużenie (gruchanie) - pierwsza faza rozwoju mowy u niemowlaków, pojawia się w 2. -3. miesiącu. Od chwili narodzin dziecko reaguje na dźwięki, zwłaszcza wysokie tony ludzkiej mowy. Obserwuje, jak do niego mówisz. W 6. tygodniu rozpoznanie twój głos. Z czasem wyczuwa, kiedy chcesz z nim rozmawiać, i stara się uczestniczyć w tej rozmowie, wydając piski, krzyki, różne gardłowe dźwięki - najpierw są to samogłoski „e”, „a”, „u”, potem spółgłoski : „m”, „p”, „b”, „k”. Rusza przy tym ustami, gestykuluje. Całym ciałem stara się odpowiedzieć na próby kontaktu. Głużenie jest odruchem wrodzonym, bezwarunkowym i przebiega tak samo u wszystkich niemowlaków, nawet u dzieci głuchych.

Gaworzenie - wczesny etap rozwoju mowy po krzyku i głużeniu, pojawiający się ok. 6 miesiąca życia. Polega na łączeniu samogłosek, które dziecko wymawiało do tej pory ze spółgłoskami (ga-ga, ma-ma-ma, ugh-ugh itp.) Pojawiają się w ten sposób pierwsze dowolnie wymawiane sylaby (są one zwykle przyjmowane przez rodziców jako coś bardzo przyjemnego). Taka umiejętność związana jest z możliwością kontroli przepływu powietrza przez struny głosowe oraz większą dowolną kontrolą nad wargami i językiem. Te tworzone celowo dźwięki nie mają jednak żadnej treści ani znaczenia dla dziecka.

Gaworzenie pojawia się częściej gdy dziecko jest samo (gaworzenie samonaśladowcze) oraz wtedy, gdy dobrze się czuje. Jest ono dla dziecka przyjemne.

Język prozodyczny - język, w którym cechy prozodyczne (m.in. iloczas i akcent) służą do odróżniania wyrazów. Pojęciem o przeciwnym znaczeniu jest język nieprozodyczny.

Kontaminacja- utworzenie nowego wyrazu przez polaczenie(skrzyżowanie)części dwu podobnych wyrazów w jeden : pstry + srokaty = pstrokaty

Onomatopeja ( obraz akustyczny ) - sygnał semantyczny umotywowany czyli wyraz lub wyrażenie , których forma naśladuje brzmienie lub ruch zjawiska oznaczonego np. kukuła, dyndać

Przestawka - przestawienie fonemów wewnątrz wyrazów lub zmiana szyku wyrazów w zdaniu. Zjawisko to występuje sporadycznie w słowie i w piśmie, skąd niekiedy dostaje na stałe do języka np.druszlak zamiast)

2

---