Kartografia - jest nauką o mapach, metodach ich tworzenia oraz sposobach wykonywania.

Kartografia aby się rozwijac musi korzystac z wielu różnych źródeł m.in.:

1. astronomiczno - geodezyjne - wyniki pomiarów astronomicznych i geodezyjnych jako oznaczenie położenia i wysokości określonych punktów względem powierzchni Ziemi.

2. zdjęcia kartograficzne - dane i informacje czerpane są ze zdjęc lotniczych oraz satelitarnych jak również i map służących do sporządzania kolejnych map

3. tematyczne - które przybierają postac liczbową np. z obserwacji meteorologicznych, graficzną np. w postaci geologicznych, lub tekstową w postaci opisów.

4. mapa - uogólniony obraz powierzchni ziemi przedstawiający jej powierzchnię na płaszczyźnie za pomocą znaków umownych w odpowiednim zmniejszeniu.

- dobrą mapę cechuje wiarygodnośc, dokładnośc, szczegółowośc

Odwzorowanie kartograficzne - to określone matematycznie sposoby przedstawiania na płaszczyźnie powierzchni kuli ziemskiej lub innego ciała niebieskiego. Odwzorowanie w przypadku kuli ziemskiej przeprowadza się w taki sposób, aby każdemu punktowi na powierzchni kuli lub elipsoidy jednocześnie odpowiadał punkt lub zbiór pkt na płaszczyźnie.

Elementami map są:

- skala wykazująca wielkośc zmniejszenia

- siatka kartograficzna

- umowne znaki graficzne

- legenda

Skala mapy to liczba wyrażająca stosunek długości określonego odcinka na mapie, do odległości zredukowanej na powierzchnię odniesienia.

Rozróżnia się 3 rodzaj skali:

- liczbową - zapisaną postaci 1:10 000

- mianowaną - zapisujemy przez porównanie dwóch jednostek miary długości np. 1cm : 10km

- liniową - graficzny obraz skali przedstawiany za pomocą podziałki z podstawą 1cm i odcinkiem wstecznym pozwalającym zmienic odlegóośc z dokładnością do 1:10 podstawy

Plan - obraz niewielkiego obszaru Ziemi (np. miasta) wykonany na płaszczyźnie za pomocą kartograficznych symboli. Przy konstrukcji planów nie uwzględnia się krzywizny Ziemi, ponieważ przedstawiony obszar jest tak mały, że traktuje się go jak płaską powierzchnię. Nie stosuje się więc zadań odwzorowań kartograficznych.

Szkic - obraz, który nie oddaj kulistości Ziemi oraz nie jest przedstawiany w skali.

Odwzorowanie kartograficzne (geograficzne) - dwuwymiarowe (na płaszczyźnie) przedstawienie w skali powierzchni części lub całości kuli ziemskiej.

W pełni zachowuje proporcje odwzorowywanych powierzchni, odległości i kierunków (kątów) jedynie odwzorowanie na sferze (przykładem takiego odwzorowania jest globus). Natomiast nie da się przenieść mapy części lub całości ziemi ze sfery na płaszczyznę bez deformacji. Niektóre odwzorowanie posiadają punkt lub linię styczności z odwzorowywaną sferą. Deformacje w punkcie lub linii styczności w takich odwzorowaniach są najmniejsze i wzrastają wraz z oddalaniem się od tego miejsca. Do różnych map (celów ich wykorzystania) używa się różnych odwzorowań - takich które minimalizują deformację interesującego nas obszaru. Dla map wielkoskalowych (np. planów miast) deformacje spowodowane rzutowaniem nie grają większej roli.

Stosowane powszechnie odwzorowania kartograficzne to:

• odwzorowania walcowe (walec),

• odwzorowania stożkowe (stożek),

• odwzorowania azymutalne (płaszczyzna),

Siatka kartograficzna - układ południków i równoleżników na mapie. Jest to obraz siatki geograficznej otrzymany na płaszczyźnie.

Mapa cechuje się:

- zmniejszeniem obrazu

- wymiernością obrazu

- dwuwymiarowością obrazu - jest wykonana na płaskiej powierzchni

- symbolicznością

Mapy składają się z elementów treści mapy: skala, osnowa geodezyjna, odwzorowanie, układ współrzędnych

Mapy zawierają także elementy geograficzne:

- fizjologię terenu

- nazwy

- litery

- cyfry

Na mapie znajduj się również opis pozaramkowy (tytuł mapy, rok i miejsce wydania)

Rodzaje znaków na mapie:

1. znaki punktowe (obiekty o małych rozmiarach - miasta, wsie, pojedyncze drzewa, znak jest powiększony w stosunku do skali)

2. znaki liniowe (obiekty o silnie wydłużonym kształcie - rzeka, droga, kolej,granica)

3. znaki powierzchniowe - przedstawiają rozmieszczenie terenowe przedmiotów o dużym obszarze)

Legenda: tytuł, autor lub wydawca, rok wydania, skala, odwzorowanie kartograficzne, źródła do opracowania mapy, orientacja mapy, użyte skróty, skala barw

Podział map według różnych kwalifikacji

1. ze względu na skalę:

1. wielkoskalowe powyżej 1:200000

2. średnioskalowe od 1:200000 do 1:1000000

3. małoskalowe, poniżej 1:1000000

2. ze względu na przedstawioną treśc:

1. ogólno geograficzne - które dzielą się na mapy hipsometryczne (rzeźba terenu) oraz polityczne (administracyjne). Przedstawiają wzajemne relacje pomiędzy wieloma zjawiskami geograficznymi takimi jak drogi, granice, rzeki, jeziora, morza, wybrzeża

2. tematyczne - które przedstawiają jeden lub kilka elementów, które są głównymi treściami mapy. Są to mapy, które przedstawiają zjawiska przyrodnicze (geologię, klimat, botanikę, hydrografię, gleby). Do map tematycznych zaliczane są także mapy inżynierskie, np. górnicze

3. Ze względu na przedstawione terytorium:

- całego globu ziemskiego

- mapy samych lądów

- mapy samych oceanów

4) ze względu na przeznaczenie:

a) projektowe, które odgrywają dużą rolę w budownictwie, leśnictwie, ogrodnictwie

b) oceniające warunki oraz zasoby środowiska przyrodniczego

c) drogowe i nawigacyjne takie jak morskie, lotnicze, rzeczne itp.

d) operacyjno - gospodarcze

5) ze względu na zastosowanie w nauce i oświacie

a) mapy szkolne z podziałem na mapy do szkoły podstawowej, gimnazjum, średnie a także mapy dla niewidomych

b) turystyczne, które dzielą się na sportowe i wycieczkowe

c) naukowe i informacyjne i informacje

d) krajoznawcze

e) propagandowo - agitacyjne

W mieście wykorzystuje się plany czyli mapy małego obszaru, który można uważac za płaski. Plany wykonuje się w dużej skali.

Inne rodzaje map:

- mapy analityczne - które pokazują nie całośc a poszczególne właściwości zjawisk, bez współdziałań z innymi procesami. Przykładami takich map są mapy różnych wskaźników klimatycznych

- mapy syntetyczne - przedstawiają zarówno całościową jak i integralną charakterystykę zjawisk. Przy tworzeniu bierze się pod uwagę szereg przesłanek, takich jak części składowe danego zjawiska i powiązania między nimi, a także charakter tych powiązań.

- mapy kompleksowe - które ukazują równocześnie kilka aspektów zjawiska lub kilka powiązanych ze sobą zjawisk, które są jednak przedstawione oddzielnie gdyż każde z nich przedstawia się przy zastosowaniu różnych wskaźników. Mapy te można nazwac mapami wielogałęziowymi.

mapy dokumentacyjne - pokazujące prawdziwe, rzeczywiste zjawiska, gdyż są to zjawiska wcześniej zbadane.

zdjęcia: hydrograficzne, topograficzne, geologiczne

mapy hipotetyczne - sporządzanie tego typu map polega na przyjmowaniu jako podstawę materiału faktograficznego.

mapy prognostyczne - są przedstawieniem przewidywań o charakterze naukowym procesów i zjawisk, które jeszcze nie istnieją lub są jeszcze nie poznane. W przypadku prognoz kartograficznych możemy również mówic o rozmieszczeniu i istnieniu zjawisk w przestrzeni a także procesów rozwojowych tych zjawisk w czasie.

mapy inwentaryzacyjne - mapy te, jak sama nazwa wskazuje stanowią formę katalogu odzwierciedlającego aktualny stan zjawisk przyrodniczych

Cechy map tematycznych:

- przeznaczenie map, treśc, legenda, charakter map

Mapy ogólno geograficzne: jeden cel, jednorodne wykorzystanie, orientacja w terenie, orientacja ogólna, sytuacja topograficzna

Mapy tematyczne:

- cele i wykorzystanie zróżnicowane

- cel jest wyraźnie wskazany

- przeznaczenie wyznacza kryteria wyboru

- aspektów i elementów środowiska geograficznego

- sposób przedstawienia treści

Treśc:

mapy ogólno geograficzne: ujęcie ogólne, obiekty fizyczne, na powierzchni Ziemi, stałośc zakresu treści

mapy tematyczne: określony temat obiekty, zjawiska procesy fizyczne i abstrakcyjne, na, ponad i pod powierzchnią Ziemi, nieograniczoność zakresu treści.

Charakter map tematycznych: - struktura, metody prezentacji, sposoby ujęcia treści

- struktura map tematycznych: struktura morfologiczna - relacje między elementami treści.

Struktura mapy jako całości:

- struktura mapy ogólno geograficznej:

drogi osiedla

rzeźba

rzeki

linia brzegowa

różnorodność wszystkich części składowych

- struktura mapy tematycznej:

III,II,I warstwa tematyczna, podkład, części składowe pełnią różną rolę

funkcje podkładu:

- ramy przestrzenne dla treści tematycznej

- pomoc w interpretacji związków przestrzennych

Zakres treści i poziomu generalizacji podkładu powinien być dostosowany do treści warstw tematycznych i skali mapy.

elementy podkładu:

1. elementy topografii i rzeźby

- mapa topograficzna albo wybór elementów z tej mapy

- wybór elementów z mapy przeglądowej

struktura: warstwy tematyczne

-związane z określonym tematem

-zawierające węższy lub szerszy zakres informacji

Liczba warstw:

mapy jedno i wielowarstwowe

- jednoimienne: jeden rodzaj informacji odnoszący się do jednego rodzaju obiektów przestrzennych

- wieloimienne: znaki wyrażają jednocześnie dwie lub więcej informacji

Legenda mapy tematycznej:

- objaśnienie treści, inf. o strukturze zjawiska

Forma legendy:

-słownik, paret, diagramy słupkowe, diagram korelacyjny, legenda macierz

Rodzaje map tematycznych:

- kryteria podziału

1. metryka mapy

2. aspekt wizualizacji

3. poziom abstrahowania

4. poziom uogólnienia struktury zjawisk

5. stopień powiązań przedstawianych zjawisk

6. ujęcie czasu

7. metody prezentacji

8. zakres tematyczny

rodzaje map ze względu na aspekt wizualizacji

- mapy przedstawiające zróżnicowanie obiektów

- zróżnicowanie jakościowe, ilościowe

- przedstawiające strukturę

- przedstawiające relacje atrybutowe

- relacje przestrzenne i czasoprzestrzenne

Poziom uogólnienia struktury zjawisk:

mapy analityczne: - jednotematyczne, niski poziom uogólnienia

mapy syntetyczne: - wielosystematyczne, wys. poz. uogólnienia, synteza informacji

mapy ze względu na stopień powiązań, mapy ze względu na ujęcie czasowe

- statyczne, dynamiczne

metody prezentacji zjawisk na mapach:

- sygnaturowa, powierzchniowa, zasięgu, kartodiagrasm, kropkowa, kartogramu, dozymetryczna, izolinie

GPS - system służący do określania pozycji. Jest to system nawigacji satelitarnej który powstał w latach 70tych w USA. Składa się on z 24 satelitów rozmieszczonych tak żeby każdej chwili z każdego miejsca na ziemi można było odebrac sygnały radiowe.

Za pomocą urządzenia można ustalic położenie bardzo dokładnie nawet z dokładnością do 3mm. Kosmiczny segment kontroli segment użytkowników składa się z 24 satelitów umieszczonych na orbitach o nachyleniu 55 lub 63 stopni względem równika na wysokości 20 tys. km. Obieg ziemi przez satelitę trwa 11h 58min.

Odbiorniki GPS potrafią:

- określic współrzędne wg. różnych układów odniesienia

- rejestrowac ślady

- nawigacja do punktu, po trasie

- mierzy odległości

- wyznacza powierzchnię

- obliczac wschody i zachody słońca oraz pór księżyca

- w bardziej rozbudowanych odbiornikach istnieje także możliwośc wyświetlania map i nawigacji na mapach warstwowych

Rozwój kartografii tematyczne:

Kartografia - ogólno geograficzna i tematyczna (podział funkcjonuje od lat 50 XXw.)

Czynniki rozwoju kartografii tematyczne:

- rozwój geografii i nauk przyrodniczych

- kształtowanie się kartografii jako nauki

- rozwój technik reprodukcji obrazów

Etapy rozwoju kartografii tematyczne:

Do XVIIIw.

- przedstawienie obiektów, które mogły być dostrzeżone bezpośrednio na powierzchni Ziemi

- mapy związane z geografią położenie z opisem miejsce

Początki kartografii tematycznej:

- niektóre mapy zawierały informacje tematyczne przedstawiane wyłącznie z punktu widzenia ich lokalizacji

- plan kopalni złota w Nubii z ok. 1300 r.p.n.e

- rzymskie itineraria picta - Tabula Pentingeriana z III - IVw.p.n.e drogi i informacje o odległościach

- strefy klimatyczne na średniowiecznych mapach

Pierwsze mapy tematyczne XVI - XVIIw.

- 1593 Sculletus - mapa językowa górnych Łużyc

- mapy geograficzne Halleya

XVIIw.

Mapy administracyjne i polityczne

- mapy posiadłości mniejszych lub większych posiadaczy dóbr ziemskich

- mapy polityczne, przedstawiające granice państw

- od 1750r. w Austrii i Francji zdjęcia katastralne

- mapy chorób

- zasięg cholery w Londynie - przedstawienie ujęc wody pozwoliło na odkrycie przyczyn rozprzestrzeniania się epidemii.

XVIIIw.

-1728 Atlas Maritimus Commercialis

-1782 Cramm - pierwsza mapa handlu Europy

-1781 Dupain Triel - mapa dróg wodnych Francji

XIXw.

- mapy stają się narzędziem zapisu i gromadzenia informacji pochodzącej z obserwacji i pomiarów zjawisk występujących nad lub pod powierzchnią Ziemi.

- geografia przechodzi od opisu zjawisk do interpretacji

- gwałtowny wzrost liczny map tematycznych

-pojawienie się kartografii tematyczne jako nowej dziedziny

Koniec XIXw.

- początki wielkoskalowych map tematycznych

wiek XX

- intensywny rozwój wielkoskalowych map tematycznych

- rozwój atlasów narodowych i regionalnych

- rozwój tematycznych atlasów regionalnych

- wizualizacja trzeciego wymiaru

- anamorfozy

- GIS kartografia komputerowa

- wersje elektroniczne atlasów narodowych

XXIw.

- rozwój komputerowych metod kartograficznych

-stale rozszerzający się zakres tematów

- syntezy kartograficzne

- mapy tematyczne jako element infrastruktury informacyjnej

- mapy w Internecie

- mapy multimedialne

Atlasy turystyczne - zakres treści i metodyka

Atlas - systematyczny zbiór map geograficznych połączonych wspólną ideą i wspólnymi sposobami jej kartograficznej realizacji.

rodzaje:

1. turystyczne szczegółowe - służące do bezpośredniej orientacji w terenie.

2. przeglądowe

3. samochodowe

Struktura atlasu: - skorowidz arkuszy, informacja o tym jak korzystac z atlasu, legenda, mapy, plany miast, fotografie, rysunki, wykresy, treśc, index nazw geograficznych

Kryteria i elementy map zawartych w atlasach turystycznych.

Kryteria:

- walory krajoznawcze:

1) przyrodnicze

2) antropogeniczne

- Infrastruktura turystyczna

- społeczna

- techniczna

- para turystyczna

Zróżnicowanie obiektów infrastruktury turystycznej: szlaki, obszary chronione, koleje górskie i wyciągi, obiekty noclegowe

Mapy fizyczno geograficzne:

- dotyczą wszystkich elementów środowiska przyrodniczego takich jak:

- warunków geologicznych, hydrologicznych, zagadnień klimatycznych, problemów biogeograficznych

Dotyczą środowiska przyrodniczego jako całości z uwzględnieniem problematyki sozologicznej i ekologicznej.

Rodzaje map fizyczno-geograficznych: -geologiczne, geomorfologiczne, glebowe, hydrograficzne, klimatyczne, biogeograficzne, środowiska przyrodniczego, sozologiczne

Źródła informacji do map fizyczno-geograficznych

- mapy w skali 1:10000 do 1:100000 kartowanie terenowe

- 1:100000 do 1miliona kompilacja treści map w skalach większych

- od 1M atlasy szkolne i ogólno geograficzne, kompilacja i generalizacja treści przez kartografów.

Struktura map fizyczno-geogr.

1. Podkład - mapy topograficzne, wyciągi z map topograficznych, wyciązki z map ogólno geograficznych

2. Warstwy tematyczne - jednostki punktowe, liniowe, powierzchniowe. - atrybuty zmienne wizualne - informacje dodatkowe

3. Legenda - odzwierciedla strukturę zjawiska

Rodzaje map fiz.-geogr.

1. Mapy przedstawiające informacje jakościowe (tryb. jakościowe, zmienne jakościowe, skalowanie jakościowe)

2. Mapy przedstawiające informacje ilościowe

Mapy geologiczne

kartografia geologiczna

1. Jest jednym z najstarszych i najlepiej rozwiniętych działów kartografii tematycznej

2. Stanowi zarówno dział kartografii jak i geologii

3. Geologia - zadaniem geologów jest wykorzystanie kartowania geologicznego, opracowanie metod analizy i syntezy danych geologicznych oraz opracowanie i interpretacja map geologicznych

4. Kartografia tematyczna:

Treśc map geologicznych

1. budowa skorupy ziemskiej, właściwości utworów skalnych, cechy struktury skorupy ziemskiej,

2. różne aspekty rozwoju skorupy ziemskiej

- litologia- stratygrafia- petrografia- tektonika, surowce

Mapy geomorfologiczne

morfologiczna charakterystyka rzeźby terenu

geomorfologia - nauka o ukształtowaniu powierzchni Zieimi

rzeźba terenu - elementy

-stoki, formy terenu, zespoły form, typy rzeźby, regiony geomorfologiczne

stoki:

- podstawowe elementy rzeźby zawarte między liniami szkieletowymi

Warunki geologiczne, nachylenie i ekspozycja mogą być zróżnicowane

formy, zespoły form:

-zbudowane ze stoków, oddzielonych liniami grzbietowymi lub dolinnymi

- wynik działania procesów klimatycznych na podłożu uwarunkowanym strukturą geologiczną - litologią i tektoniką

typy rzeźby:

- kompleks form o podobnym charakterze wieku i genezie

- obejmują większe obszary różnego rzędu, wyznaczane na podstawie kryteriów chronologicznych i genetycznych

-gó®y, wyżyny, niziny

- rzeźba polodowcowa, strukturalna

charakterystyka form terenu:

- morfologiczna, morfometryczna, morfogenetyczna, morfo chronologiczna

Morfografia:- charakterystyka opisowa kształty i wyglądu form lub ich zespołów za pomocą określeń: góry, wyżyny, niziny

Morfogeneza:

- określenie pochodzenia rzeźby

- procesy - Endo i egzogeniczne

endogeniczne - wpływ struktury

egzogeniczne - wpływ wyników zewnętrznych

- Czynniki rzeźbotwórcze: - wiatr, woda, lodowiec

- Typ procesu: -akumulacja, denudacja

Morfochronologia:

- Charakterystyka czasu działania procesów - powstania form typów rzeźby

- Stosuje się tu geologiczny podział na ery i okresy zlodowacenia

Morfometria:

- Określenie rozmiarów i geometrii powierzchni terenu w różnych skalach

- stoki - spadek, nachylenie, ekspozycja, krzywizna, skale duże

- formy - średnie nachylenie, przeważająca ekspozycja, rozcięcie pionowe i poziome - skale średnie

- typy rzeźby - rzeźba wielko lub małopromienna, energia rzeźby, stopień urzeźbienia - skale średnie i małe

- w terenie - pomiary czasochłonne

- na podstawie map topograficznych

- poziomice - obraz pow. ciągłej

- parametry morfometryczne

Cechy geometryczne powierzchni terenu

- nachylenie zboczy

- ekspozycja zboczy

- rozcięcie poziome (energia rzeźby)

- rozcięcie pionowe rzeźby

Nachylenie terenu:

Kartowanie geomorfologiczne

Mapy morfologiczne- nachyleń, ekspozycji, krzywizny, energii i rzeźby, gęstości sieci rzecznej

Zastosowanie map geomorfologicznych

- ochrona środowiska i geokompleksów

- planowanie przestrzenne

- urbanistyka

- rolnictwo

- komunikacja

- turystyce i rekreacji

Mapy hydrograficzne:

- hydrografia jest podstawowym elementem map topograficznych i ogólno geograficznych od najwcześniejszych map do dziś

wody powierzchniowe i ich cechy:

- właściwości związane z położeniem wód na powierzchni Ziemi, ich właściwościami oraz związanymi z nimi zjawiskami

- położenie/rozmieszczenie, cechy hydrologiczne, morfometryczne, zjawiska hydrologiczne, cechy jakościowe wód

mapy morskie:

- mapy linii brzegowej i ukształtowania dna morskiego (z dodatkiem informacji orientacyjnych)

- mapy cech wód morskich

położenie/rozmieszczenie wód na kuli ziemskiej:

- rozmieszczenie, układ hierarchia sieci rzecznej

-działy wód - obszary zlewni

- punkty hydrometryczne

- naturalne i sztuczne zbiorniki

cechy hydrologiczne:

- cechy rezimu wodnego

przepływ w m3/sek

odpływ w l/sek/km2

czynniki wpływające na rezim wodny

przepuszczalnośc podłoża

opady

- typy zasilania - rezim

deszczowy, śnieżny, lodowcowy

Czynniki kształtujące

cechy morfometryczne:

- charakterystyka poszczególnych elementów sieci hydrograficznej jak koryta rzeczne, pojedyncze rzeki i zbiorniki wodne, wybrane fragmenty sieci rzecznej lub zlewnie

- wskaźniki morfometryczne

- kształt, krętośc, głębokośc, gęstośc, spadek, nachylenie

Zjawiska hydrologiczne

- wezbrania powodzie i rozstopy

Cechy jakościowe wód

- fizyczne (mętnośc, rezim termiczny)

- chemiczne (skład chem., stopień mineralizacji)

- biologiczne (obecnośc i charakter życia w wodzie)

Wykorzystanie wód przez człowieka:

- bilans wodny, opad/odpływ

- miejsca poboru wody do spożycia i produkcji

- punkty zabezpieczenia przed zanieczyszczeniami

- zjawiska i obiekty

Regiony hydrograficzne:

- syntetyczne ujęcie na podstawie bilansu wodnego

- dotyczy dużych obszarów świata - kontynentów, części kontynentów

typy map hydrograficznych:

- ogólna, hydrologiczna, hydrogeologiczna, hydrosozologiczna, mapy morskie

Hydrogeologiczne:

- warunki zalegania wód

- zasoby wód we względnych warstwach

hydrosozologiczne:

- źródła i rodzaje zanieczyszczeń

- oczyszczalnie ścieków

- kolory czystości wód

treśc:

- topograficzne działy wodne

- wody powierzchniowe

- wypływy wód podziemnych

- przepuszczalnośc podłoża

- zjawiska hydrologiczne

---