Rzeczowniki w rodzaju nijakim - liczba pojedyncza |
|||||
|
Końcówki deklinacji tworzących rodzaj nijaki |
współcześnie |
komentarze: |
||
deklinacja |
I |
V |
|
|
|
temat |
o / jo |
(kamy) |
|
|
|
|
M |
o e |
ę (-en -ęt); o (-es) |
|
Rzeczowniki z rozszerzeniem o -ęt oznaczały osobniki młode, kiedyś odnosiły się też do ludzi. Te rzeczowniki były wypierane przez rzeczowniki z formantem -ak. Formacje z -ak są wtórne jeśli chodzi o rzeczowniki z dawnym rozszerzeniem tematu o -ęt. „Książę” - kiedyś był rodzaju nijakiego, dopiero zmiana semantyczna (książę=syn króla, nie tylko jako dziecko) spowodowała zmianę odmiany. Pozostałością dawnej odmiany jest M lmn - książęta. Rozszerzenie -es się nie zachowało (było dla rzeczowników oko, ucho, niebo, drzewo, ciało). Pozostałością jego są np. przymiotniki - niebieski, cielesny. Cały typ z rozszerzeniem o -es przeszedł do I deklinacji. |
|
D |
a |
e |
a |
Końcówka I deklinacji wyparła końcówkę deklinacji V. Te z I deklinacji kontynuują stan psł, te z V mają przejętą z I. |
|
C |
u |
i |
u |
U z deklinacji I wypiera końcówkę deklinacji V |
|
B |
=M |
=M |
=M |
|
|
N |
omь,emь |
ьmь>em |
em |
W twardotematowej I wyszła z użycia końcówka pod wpływem deklinacji V i rodzaju męskiego |
|
Ms |
ě, i |
e |
e || u |
Twardotematowe dzisiaj mają e (to jest kontynuacja typu twardotematowego), miękkotematowe mają dzisiaj u. Dodatkowo te wyrazy, które mają dzisiaj temat zakończony na tylnojęzykową (k, g, x) - mają zakończenie na u (bo e powodowałoby konieczność palatalizacji II). |
Uwagi ogólne:
dzisiejszy rodzaj nijaki w większości jest kontynuacją stanu psł, I deklinacji,
w liczbie pojedynczej niewiele się wydarza, tendencja do uproszczenia,
deklinacja V odgrywa mniejszą rolę
Rzeczowniki w rodzaju nijakim - liczba mnoga |
|||||
|
Końcówki deklinacji tworzących rodzaj nijaki |
współcześnie |
komentarze: |
||
deklinacja |
I |
V |
|
|
|
temat |
o / jo |
(kamy) |
|
|
|
|
M |
a |
a |
a |
|
|
D |
ъ ь |
ъ |
Ø || i |
Ø - można powiedzieć, że jest kontynuowana (chociaż są wyjątki - np. poddaszy, przedszkoli - wyjątki te mają i i pochodzą z wyrażeń przyimkowych. Końcówka i - na wzór miękkotematowych albo żeńskich miękkotematowych. |
|
C |
omъ emъ |
ьmъ >em |
om |
Końcówki em się nie zachowały. Om z twardotematowej odmiany się upowszechniło. |
|
B |
=M |
=M |
=M |
|
|
N |
y i |
y |
ami |
-ami z deklinacji III, jeszcze w XVI wieku występuje końcówka -y, w XVII wieku jeszcze y istniało (dowód - archaizm „przed laty”, „silnymi ramiony” kiedyś było) [lato - kiedyś oznaczało rok, tematy supletywne rok-lata pojawiły się w średniowieczu] |
|
Ms |
ěxъ, ixъ |
ьxъ >ex |
ach |
Końcówka ix przeważnie nie występuje w starych tekstach. Najpierw była wypierana przez końcówkę ex, a w XVII wieku wyparta przez ach z III deklinacji. |