Zaburzenia osobowości to głęboko zakorzenione i utrwalone nieprzystosowawcze wzorce zachowań, tzn. odbiegające od przeciętnych wzorów przyjętych w danej kulturze, charakteryzujące się małą elastycznością w reakcjach na sytuacje oraz związane z trudnościami w funkcjonowaniu psychologiczno-społecznym.
Wyjaśnienie: Podstawą teoretyczną takiego ujęcia jest założenie względnej stałości zachowania człowieka w różnych sytuacjach i podobieństwo zachowań różnych ludzi, co pozwala na opisywanie ich za pomocą tych samych pojęć. Pojęcie cechy osobowości (np. nieufność) byłoby skrótowym opisem pewnych zachowań, a struktura osobowości - pewną konfiguracją cech. W pewnym zakresie osobowość ma charakter dynamiczny, tzn. podlega rozwojowi i integracji wraz z dorastaniem i dojrzewaniem jednostki. W myśl tego nie można mówić o osobowości dziecka (gdyż nie ma ona trwałej struktury). W tym ujęciu zaburzenie osobowości jest trwałym zahamowaniem jej rozwoju.
Czynniki wpływające na powstawanie zaburzeń osobowości:
genetyczne i wrodzone (np. skłonność do zachowań agresywnych),
czynniki społeczno-kulturowe i ekonomiczne (bieda, przestępczość, alkoholizm),
patologia struktury rodzinnej - zaburzenia relacji rodzic-dziecko, w tym:
zespół dziecka opuszczonego (child neglect)
wykorzystywanie seksualne
zespół dziecka maltretowanego.
Badania epidemiologiczne wskazują, że rozpowszechnienie zaburzeń osobowości dotyczy 2 do 18 % populacji i są częstsze wśród osób zgłaszających się do lekarzy - bez względu na specjalność (5-8%), hospitalizowanych (7-50 %) oraz wśród mężczyzn.
Zaburzenia osobowości podzielić można na trzy grupy:
swoiste zaburzenia osobowości (z określonym, dominującym wzorcem zachowań)
mieszane zaburzenia osobowości
trwałe zmiany osobowości (po katastrofach, po chorobie psychicznej lub w wyniku uszkodzenia mózgu)
SWOISTE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
Paranoiczne zaburzenie osobowości
Cechy charakterystyczne:
· podejrzliwość wobec innych, doszukiwanie się nielojalności, prześladowania, spisku, uprzedzenia lub ukrytych poniżających i wrogich treści w wypowiedziach innych
· długotrwałe utrzymywanie uczucia urazy lub niemożność wybaczania krzywdy
· nieufność i niechęć do mówienia o sobie w obawie, że może to być wykorzystane przez innych
· częste i łatwe odczuwanie upokorzenia, prowadzące do gwałtownych reakcji
Schizoidalne zaburzenie osobowości
Cechy charakterystyczne:
brak potrzeby i zadowolenia z bliskich związków emocjonalnych
unikanie współdziałania
chłód, brak silnych emocji (radość, gniew) lub brak ich ekspresji
skłonność do fantazjowania, introspekcji, ucieczki w świat własnych przeżyć
obojętność na pochwały lub krytykę innych osób
Dyssocjalne zaburzenie osobowości (inne nazwy: antysocjalna, psychopatyczna)
Cechy charakterystyczne:
niezdolność do trwałych związków uczuciowych
przedmiotowe traktowanie innych osób, w tym partnerów
postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł i zobowiązań społecznych
nieumiejętność planowania i odraczania gratyfikacji
zmienność i nietrwałość dążeń (częste zmiany zatrudnienia)
zachowania autodestrukcyjne i autoagresywne (samouszkodzenia, okaleczenia)
zachowania antyspołeczne i przestępcze
impulsywność, agresywność
kłamstwo w celu osiągnięcia korzyści
Zaburzenie osobowości typu chwiejnego-emocjonalnie ("z pogranicza" - borderline)
Cechy charakterystyczne:
silne, niestałe związki z przejawianiem naprzemiennie skrajnych emocji (miłość-nienawiść)
impulsywność zagrażająca własnej osobie (np. nadużywanie leków, ryzykanctwo, żarłoczność)
zmienność stanów emocjonalnych z tendencją do depresji i drażliwości
grożenie samobójstwem, demonstracyjne próby samobójcze, samookaleczenia
stałe uczucie pustki wewnętrznej
wyraźne i stałe zaburzenie poczucia tożsamości, długofalowych celów życiowych, systemu wartości
Histeryczne zaburzenie osobowości (histrioniczne)
Cechy charakterystyczne:
teatralność zachowań, skłonność do dramatyzowania
płytkość i chwiejność demonstrowanych uczuć
stałe dążenie do skupiania na sobie uwagi innych, dążenie do uznania i podziwu
zależność i tendencja do manipulowania otoczeniem, postawy roszczeniowe
niska tolerancja frustracji
zachowania uwodzicielskie i zaburzenia sfery seksualnej
Anankastyczne zaburzenie osobowości (obsesyjno-kompulsywne)
Cechy charakterystyczne:
dążenie do perfekcjonizmu uniemożliwiającego realizację zadań
sztywność zasad, nietolerancyjność
pedanteria, uległość wobec konwencji
skupianie się na szczegółach, wykazach, planach, organizacji z zagubieniem celu głównego
trudności z podejmowaniem decyzji wynikające z niepewności i nawracających wątpliwości prowadzących do wielokrotnego sprawdzania
tłumienie ekspresji uczuć
Lękowe zaburzenie osobowości (osobowość unikająca)
Cechy charakterystyczne:
uporczywe uczucie napięcia, niepokoju, lęku, dyskomfortu zwłaszcza w sytuacjach społecznych
lęk przed złą oceną innych, kompromitacją,
nieśmiałość, nienawiązywanie kontaktów bez upewnienia się, że jest się lubianym
przewidywanie przeszkód wobec zadań wykraczających poza rutynę
nadmierna samokontrola
Zaburzenie osobowości typu osobowości zależnej
Cechy charakterystyczne:
bierne podporządkowanie się otoczeniu, uległość
unikanie trudności, decyzji
stałe zdawanie się na innych w podejmowaniu decyzji
poczucie bezradności, niekompetencji
męczliwość, brak inicjatywy
nadwrażliwość na stres
stała obawa przed porzuceniem
Inne zaburzenia sosbowości:
Narcystyczne
Bierno-agresywne
|