PRZEMIJANIE, Motywy literackie


PRZEMIJANIE

Jego początków należy doszukiwać się w Księdze Koheleta, ale także w filozofii starożytnej (Heraklit z Efezu).

Motyw vanitas

popularny w średniowieczu i baroku motwy przemijania ukazujący zmienność, niedoskonałość i kruchość tego, co doczesne, by tym samym podkreślić doskonałość życia wiecznego i spraw duchowych.

Biblia Stary Testament

Wraz z grzechem pierworodnym człowiek utracił nieśmiertelność. Odtąd jego życie będzie naznaczone piętnem śmierci, która zakończy ziemskie trudy. Bóg mówiąc do Adama i Ewy: prochem jesteś i w proch się obrócisz, ukazuje im, jak kruche jest to wszystko, co wiąże się z ludzką egzystencją.

Księga Koheleta - W nieodwracalny i stały porządek świata (Nic nowego pod słońcem) wpisuje Kohelet życie ludzkie (Marność nad marnościami i wszystko marność). To, co doczesne (dobra materialne, życiowe troski, a nawet cierpienie), jest marnością. Wszystko przeminie, a człowiek nigdy nie zgłębi sensu istnienia, dlatego też powinien zaufać Bogu i oprzeć swe życie na wierze, by tym samym żyć godnie.

Mitologia

Prometeusz stwarza człowieka za gliny i łez. Ten symboliczny opis wskazuje, że w życie ludzkie wpisane jest przemijanie (glina symbolizuje kruchość kondycji człowieka) i cierpienie (łzy).

Heraklit z Efezu

Uznał, że obraz świata jest dynamiczny. Prezasadą świata jest ogień, który ustawicznie przemienia się w inne pierwiastki. Śmierć jednych oznacza narodziny drugich. W ten sposób panta rhei (wszystko płynie), w przyrodzie trwa bezustanny ruch i stawanie się rzeczy. Jednocześnie podkreśla to przemijalność i śmierć rzeczy innych.

Horacy "Exegi monumentum..."

Zgodnie ze starożytną maksymą ars langa, vita brevis (sztuka trwa długo, życie krótko), Horacy twierdzi, że jego poezja zapewni mu nieśmiertelność i sławę u potomnych. Według niego to właśnie twórczość ocala człowieka przed całkowitym zapomnieniem i przemijaniem (Nie wszystek umrę). Podobną myśl podejmie Jan Kochanowski w Pieśni XXIV.

Horacy "Oda XI"

Podejmując temat przemijania, zmienności życia, jak i jego tajemnicy, poeta nawiązuje do filozofii stoickiej i epikurejskiej. Nakazuje, by nie troszczyć się zbytnio o czas przyszły, a ponieważ mknie rok za rokiem jak jedna rodzina, mówi, iż należy korzystać z czasu (Carpe diem - Chwytaj dzień).

J. Kochanowski "O żywocie ludzkim"

(Fraszki to wszystko...) Życie człowieka opisuje poeta zgodnie z filozofią stoicką, nawiązując także do motywów vanitas. Cokolwiek posiadamy (np. pieniądze, sława) na tym świecie, nie ma to większego znaczenia, ponieważ wszystko to minie jako polna trawa. W życiu nie ma nic pewnego, a z człowieka, który zabiega o dobra doczesne, śmieje się Fortuna... a może Bóg.

J. Kochanowski "Pieśń XIX"

Głównym celem w życiu rozumnego człowieka jest, według poety, dobra sława, którą zapewni on sobie dzięki własnym talentom i umiejętnościom. Dobra sława jest także sposobem na zapewnienie sobie pamięci u potomnych (...A starać się, ponieważ musi zniszczeć ciało, Aby imię przynajmniej po nas tu zostało), czyli wieczność.

M. Sęp-Szarzyński "O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego"

Spoglądając na ulotność i krótkość życia, poeta gani sam siebie za pogoń za doczesnymi rozkoszami, która odwróciła jego uwagę od spraw wiary. Człowiek powinien zrozumieć, iż te niestałe dobra nie przynoszą szczęścia i prowadzą do grzechu. Jedynym zaś prawdziwym dobrem jest Bóg.

M. Sęp-Szarzyński "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego"

Miłość życia doczesnego, zaszczytów, sławy, rozkoszy i złota, uważa Szarzyński za niepełną. Człowiek kocha bowiem to, co skazane jest na przemijanie, podczas gdy jedyną prawdziwą miłością powinna być miłość do Boga (wiecznej i prawej piękności).

W. Szekspir "Hamlet"

Kiedy Hamlet ogląda na cmentarzu czaszkę Jorika, błazna królewskiego, snuje refleksję na temat przemijania i śmierci. Niewiarygodne jest dla niego, iż nawet po wielkich bohaterach (np. Aleksandrze Macedońskim) pozostają tylko szczątki kości i garstka popiołu. Scena ta jest potwierdzeniem i dopełnieniem wcześniej wypowiedzianych przez bohatera słów: Wszyscy tuczymy się na pokarm dla robactwa. Tłusty król i chudy żebrak to tylko odmiana tej samej potrawy.

D. Nabrowski "Do Anny"

Jedyną nieprzemijającą wartością dla Naborowskiego jest miłość. Podczas gdy z czasem wszytko przemija, z czasem bieżą lata, uczucie do jego Anny nie zmieni się.

D. Nabrowski "Cnota grunt wszytkiemu"

Dobra ziemskie, godności, powodzenie w życiu, a nawet rodzina nie zapewniają człowiekowi szczęścia, bo iż to wszystko mija, za nic wszystko stanie. Nawiązując do filozofii starożytnej poeta poucza, iż jedynie cnota i płynąca z niej sława są wieczne i zapewniają człowiekowi pełne, prawdziwe życie.

A. Mickiewicz "Sonety krymskie" ("Bakczysaraj")

Widok ruin pałacu ogrodów - Bakczysaraju - które porasta bujna roślinność, rodzi refleksję o przemijaniu i nietrwałości dzieł człowieka, a jednocześnie niezmiennej potędze natury.

A. Mickiewicz "Pan Tadeusz"

Poemat jest powrotem do przeszłości, do dawnej kultury szlacheckiej, która przemija i odchodzi w niepamięć. Tylko starsze pokolenie pamięta dawne obyczaje, dlatego też tak często pojawia się w tekście słowo: ostatni. Ostatni jest więc zajazd, ostatnie są obyczaje czy przedmioty domowe, a Podkomorzy to ostatni, co tak poloneza wodzi.

B. Prus "Lalka"

Powieść ukazuje społeczeństwo polskie w momencie przemian kulturowych, obyczajowych, historycznych i gospodarczych. Śmierć Rzeckiego symbolizuje przemijanie świata romantyków, wyjazd Ochockiego - dezaktualizację i utopijność idei pozytywistycznych. Przeminęła także świetność arystokracji, która stała się skostniałą, konserwatywną i zamkniętą grupą społeczną. W miejsce starego świata nastaje nowy: oparty na potędze pieniądza i bezwzględny. Jego przedstawicielami są Henryk Szlangbaum i Maruszewicz.

H. Sienkiewicz "Quo vadis"

Świat kultury antycznej ukazany został w momencie jej rozkładu. Przeminęła dawna świetność Rzymu, a jej miejsce zajęła amoralność i dekadencja. Odchodzenie tej kultury przyspiesza także fakt narodzin chrześcijaństwa (nowej religii zyskującej sobie wielu wyznawców), jak i pożar Rzymu wywołany przez Nerona, a zyskujący tu wymiar symboliczny (ogień trawi i niszczy miasto, które skazane jest na zagładę).

K. Przerwa-Tetmajer "Koniec wieku XIX"

Za podmiot rozważań obrał poeta odchodzenie wieku XIX, a zarazem dawnych wartości (przewartościowanie wszystkich wartości). Wobec nowych realiów żadna z dotychczasowych idei nie ma racji bytu, w ich miejsce nie pojawiły się jednak nowe.

B. Schulz "Sklepy cynamonowe"

W swych opowiadaniach Schulz buduje obraz tradycyjnego miasteczka żydowskiego z tajemniczymi sklepami cynamonowymi, sprzedawcami - magami, uliczkami przypominającymi labirynt. Miasteczko skazane jest jednak powolną zagładę. Jego piękno ustępuje miejsca nowej dzielnicy (Ulicy Krokodyli) symbolizującej cywilizację i kulturę masową.

Poezja W. Szymborskiej

nazwana przez samą poetkę możnością utrwalenia i zemstą ręki śmiertelnej, podejmie nieustannie problem przemijania. Bliska filozofii Heraklita z Efezu ("W rzece Heraklita") i egzystencjalizmowi, mówi ona, że: Nic dwa razy się nie zdarza i nie zdarzy ("Nic dwa razy"), dodając w innym wierszu: I cokolwiek uczynię, zamieni się na zawsze w to, co uczyniłam ("Życie na poczekaniu"). Przemijanie pojmuje jako dramat, a zarazem tajemnicę ludzkiej egzystencji, tym boleśniejszą, że prowadzi do nieuchronnego końca. Jednocześnie porusza uniwesalne i niezmienne problemy obecne od wieków w życiu ludzkim i nie poddające się procesowi przemijania (np. "Zdumienie", "Buffo", "Bez tytułu").

"Vanitas vanitatum et omnia vanitas" (Marność nad marnościami i wszystko marność) (Księga Koheleta)

"Panta rhei" (Wszystko Płynie) (Heraklit z Efezu)



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PRZEMIANA, Motywy literackie
motywy literackie matura 2016 język polski
utopia, Motywy literackie
Motyw domu, Matura, Język polski, Motywy literackie
Motywy literacki1, WYPRACOWANIA, ZADANIA
Matka 1-2 3 - Słownik motywów, Matura, Język polski, Motywy literackie
Motyw dziecka, Materiały pomocnicze, Motywy literackie
KONFLIKT POKOLEŃ, Motywy literackie
chłopi i wieś, Matura, Język polski, Motywy literackie
NAPRAWA PAŃSTWA, Motywy literackie
REWOLUCJA, Motywy literackie
Kłamczucha Motywy literackie
motywy literackie, Wypracowania, sciagi i inne - szkola, Jezyk polski
Motywy literackie, i inne
Motywy literackie 1
Motywy Literackie, Motywy Literackie

więcej podobnych podstron