METODY NAUCZANIA

Metoda - methodos (gr.) droga, sposób postępowania. Metoda nauczania to ,,sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia. Wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów" (Okoń W.)

Sposób doboru metod zależy od:

• wieku uczniów,

• charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania

• celów i zadań dydaktycznych,

Dobór metod nauczania, stanowiących ważne ogniwo układu: „cele, treść, zasady, formy organizacyjne, środki nauczania-uczenia się", zależy od pozostałych ogniw tego układu.

Zależy od kwalifikacji pedagogicznych nauczyciela oraz od warunków, w jakich odbywa się proces nauczania-uczenia się,

Kryteria doboru metod nauczania mają nie tyle charakter wykluczający, co raczej ukierunkowujący, że wskazują tendencje główne, jednak nie jedyne.

Jednostronność w posługiwaniu się metodami nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej stąd postulat racjonalnego łączenia różnych metod pracy dydaktycznej.

Funkcje dydaktyczne metod nauczania:

• służą zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem,

• zapewniają utrwalanie zdobytej przez uczniów wiedzy

• ułatwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania tej wiedzy.

Klasyfikacja metod nauczania

W. Zaczyński wyróżnia metody:

1. Przekazywania

2. Utrwalania

3. Kontroli i oceny opanowywanego przez dzieci i młodzież materiału.

Każda z tych metod może zarazem być problemowa lub nieproblemowa, a ponadto może w mniejszym lub większym stopniu opierać się na obserwacji, słowie lub działalności praktycznej

W. Okoń dzieli sposoby nauczania-uczenia się na:

1. metody asymilacji wiedzy,

2. samodzielnego do niej dochodzenia,

3. waloryzacyjne (impresyjne i ekspresyjne)

4. praktyczne

Ujednolicając podane kryteriów podziału, wyróżnimy metody:

1. Oparte na obserwacji

2. Oparte na słowie,

3. Działalności praktycznej uczniów.

4. Metoda gier dydaktycznych

Ten podział jest zgodny nie tylko z przebiegiem historycznego rozwoju metod nauczania, lecz również ze znaną od czasów Herbarta formułą teoriopoznawczą „Od postrzegania do myślenia i od niego do praktyki". Eksponowanemu w tej formule „postrzeganiu" odpowiada grupa metod opartych na obserwacji, „myśleniu" - grupa metod słownych, a „praktyce" - grupa metod opartych na zajęciach pra­ktycznych.

Metody oparte na obserwacji to:

1. Metoda pokazu, angażująca zarówno wzrok, jak i słuch (np. w przypadku słuchacza utworów muzycznych)

2. Metoda pomiaru rzeczy i zjawisk.

Metody oparte na słowie to:

1. Pogadanka

2. Opowiadanie

3. Dyskusja

4. Wykład

5. Praca z książką

Metody oparte na działalności praktycznej dzieci i młodzieży

1. Metoda zajęć laboratoryjnych

2. Metoda zajęć praktycznych

Metoda gier dydaktycznych

1. Metoda symulacyjna,

2. Metoda sytuacyjna

3. Metoda inscenizacyjna

Podział tej grupy metod wg K. Kraszewskiego

1. „Burza mózgów",

2. Metoda sytuacyjna,

3. Metoda biograficzna

4. Metoda symulacyjna

Powyżej przedstawione metody nauczania należą do najczęściej stosowanych obecnie sposobów pracy dydaktycznej nauczyciela z uczniami.

METODY OPARTE NA OBSERWACJI (OGLĄDOWE)

Poznanie staje się możliwe przede wszystkim w wyniku odpowiednio ukierunkowanego postrzegania, tj. obserwacji, a także wskutek dokonywania różnego rodzaju pomiarów.

Pokaz - to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosownym objaśnianiu ich istotnych cech.

Największą wartość dydaktyczną ma ta forma pokazu, której przedmiotem są naturalne rzeczy, zjawiska i procesy, występujące w ich naturalnym otoczeniu albo pomoce naukowe będące zastępnikiem tych okazów. Pomoce te to: modele - trójwymiarowe, obrazy - dwuwymiarowe (ruchome i nieruchome)

Pokaz jako metoda nauczania występuje łącznie z innymi metodami, takimi jak opowiadanie lub wykład. O jego skuteczności decyduje przede wszystkim właściwa realizacja zasady poglądowości oraz wynikających z niej reguł, jak np.:

1. obserwacja powinna być tak zorganizowana, aby wszyscy mogli dokładnie obejrzeć demonstrowany przedmiot;

2. pokaz powinien pozwalać uczniom na spostrzeganie przedmiotów w miarę możności różnymi zmysłami, a więc nie tylko wzrokiem;

3. pokaz należy tak organizować i tak stawiać pytania w czasie obserwacji, aby najważniejsze składniki i cechy przedmiotów wywarły na uczniach najsilniejsze wrażenie;

4. obserwacja powinna pozwolić uczniom na poznanie rzeczy i zjawisk w ich rozwoju i działaniu.

Pomiar - pozwala określić ilościową stronę badanej rzeczywistości, czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem.

Pomiar stwarza liczne okazje do wiązania wiadomości zdobywanych na lekcjach różnych przedmiotów.

METODY OPARTE NA POSŁUGIWANIU SIĘ SŁOWEM

Opowiadanie - polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w formie ich słownego opisu. Jej skuteczność zależy głównie od tego, czy nauczyciel operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów, a także od racjonalnego wiązania pokazu z objaśnieniami słownymi.

Opowiadanie:

• jego treść musi nawiązywać do posiadanego przez dzieci i młodzież doświadczenia,

• musi być prezentowane jasno, zwięźle i plastycznie,

• ma służyć uwydatnieniu dynamiki akcji, natomiast opis - do przedstawiania układów statycznych.

Wykład - służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze. Od opowiadania różni się tym, że nie tyle oddziałuje na wyobraźnię i uczucia oraz pobudza myślenie konkretno-obrazowe, co raczej aktywizuje myślenie hipotetyczno-dedukcyjne słuchaczy.

Wykładem można się posługiwać dopiero na poziomie gimnazjum wprowadzając go przy tym stopniowo i stale kontrolując.

Stopniowe wdrażanie uczniów do korzystania z wykładu powinno polegać na:

• zaznajamianiu ich z celem, tematem i podtematami wykładu;

• systematycznym kontrolowaniu sporządzanych przez nich notatek z wykładu;

• rygorystycznej kontroli i ocenie treści oraz zakresu opanowywanych przez uczniów informacji zarówno w obrębie poszczególnych podtematów, jak i całego wykładu;

• łączenie wykładu z innymi metodami pracy dydaktycznej oraz uzupełnianiu go pokazem, testem wiadomości, pogadanką, dyskusją i pracą z książką;

• stopniowym wydłużaniu czasu przeznaczonego na wykład w obrębie lekcji.

Pogadanka - należy do najstarszych metod pracy dydaktycznej(Sokrates i od jego nazwiska wywodzi się. też określenie pogadanka sokratyczna).

Pogadanka tym głównie różni się od opowiadania i wykładu, że wymaga od uczniów, nie tylko myślenia „za nauczycielem", lecz zmusza ich również do samodzielnej pracy myślowej. Istota pogadanki polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą: zmierzając do osiągnięcia znanego sobie celu, stawia uczniom pytania, na które oni z kolei udzielają odpowiedzi.

Pogadanka służy:

• przygotowaniu uczniów do pracy na lekcji;

• zaznajamianiu ich z nowym materiałem;

• systematyzowaniu i utrwalaniu wiadomości;

• bieżącej kontroli stopnia opanowania tego materiału przez uczniów.

Stosownie do tych zadań wyróżnia się takie rodzaje pogadanki:

1. wstępna, służąca zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem,

2. syntetyzująca i utrwalająca

3. kontrolna.

Pogadanka, w przeciwieństwie do wykładu, znajduje zastosowanie przede wszystkim w niższych klasach szkoły podstawowej. Natomiast w klasach wyższych posługujemy się nią nie tyle w celu zaznajamiania uczniów z nowym materiałem, co raczej dla jego syntetyzowania, utrwalania oraz bieżącej, wycinkowej kontroli i oceny.

Dyskusja - polega na wymianie poglądów na określony temat. Warunkiem zatem skutecznego posługiwania się nią w pracy dydaktycznej jest uprzednie przygotowanie uczniów do wymiany myśli zarówno w sensie merytorycznym, jak i formalnym.

Przygotowanie to polega przede wszystkim na wyposażeniu dzieci i młodzieży w wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji. Bez spełnienia tego warunku byłaby ona pozbawiona treści i nieprecyzyjna. Równie ważne jest wdrożenie uczniów do sztuki dyskutowania.

Dyskusją można się posługiwać dopiero w klasach szkoły gimnazjalnej oraz w szkole średniej.

Przy posługiwaniu się metodą dyskusji wskazane jest respektowanie następujących zasad tej „niełatwej sztuki":

1. Powinno być formą zespołowej pracy mającej zmierzać do rozwiązania zagadnień, a nie konfliktem

2. Obowiązuje zdyscyplinowanie,

3. Uczestnik dyskusji powinien ważyć swoje słowa, wypowiadać jeż namys­łem i nie w uniesieniu

4. Uczestnik dyskusji powinien zdobywać się na wysiłek dokładnego zrozumienia tego, co twierdzi strona przeciwna, obejmując tym wysiłkiem nie tylko słowa, ale i intencję treściową słuchanej wypowiedzi.

5. Uczestnik dyskusji powinien ściśle referować twierdzenia przeciwnika, nie deformując ich, nie wnosząc do nich żadnych obcych tym twierdzeniom akcentów.

6. Uczestnik dyskusji nie powinien chcieć dokuczyć przeciwnikowi (nawet
   tytułem rewanżu).

7. Uczestnik dyskusji nie powinien zabierać głosu w kwestiach zbyt mało sobie znanych (chyba, że prosi o głos po to, by zadać pytanie).

8. Uczestnik dyskusji powinien mówić rzeczowo, ani się nie popisując swoją niezależnością myślową, ani też nie kierując się chęcią dogodzenia komukolwiek"

Praca z książką - stanowi jeden z ważniejszych sposobów zarówno poznawania, jak i utrwalania nowych wiadomości. Przedmiotem samodzielnej pracy ucznia z książką może być po prostu lektura, wyszukiwanie odpowiedzi na określone pytania, streszczenie poglądów jej autora, analiza tekstu ze względu na miejsce i czas akcji, styl i formy gramatyczne lub logiczne, wreszcie uczenie się na pamięć.

Do samodzielnego posługiwania się książką, uczniowie muszą być odpowiednio przygotowani przez szkołę.

Najważniejszymi elementami tego przygotowania są:

• umiejętność płynnego czytania ze zrozumieniem

• umiejętność sporządzania notatek.

Oprócz tego powinno się zaznajomić z umiejętnością celowego wyboru książki oraz takimi stadiami lektury, jak:

• wstępna orientacja (analiza tytułu i spisu rzeczy),

• pobieżne przeglądanie,

• lektura pogłębiona, połączona ze staranną analizą treści oraz sporządzaniem notatek.

Zaleca się, aby tej pracy towarzyszyło zaznajamianie uczniów ze sposobami posługiwania się katalogami bibliotecznymi oraz różnego rodzaju materiałami pomocniczymi, a więc słownikami, encyklopediami, rocznikami statystycznymi itd.

8

---