Wstęp do prawoznawstwa
15.01.2007r.
T.Wykładnia prawa (interpretacje prawa)
Jest to proces właściwego ustalania przepisów prawnych
Przedmiotem wykładni są przepisy prawa (z przepisów wyprowadzamy normy prawne)
Zakres wykładni (dwa stanowiska) opierają się na starych zasadach /nie zmienia się tego co jest jasne/.
wykładni dokonuje się tylko tyle o ile wymagają tego niejasności tekstu jest tzw. klasyfikacyjna koncepcja wykładu
istnieje potrzeba dokonania wykładni w następujących przypadkach:
-nienaturalne niejednoznaczności języka
-z błędów popełnionych przez ustawodawcę
-albo zamierzonych i świadomie wprowadzonych przez ustawodawcę nejednoznaczności
-z dezaktualizacji regulacji
wykładni dokonuje się zawsze w każdym przypadku ustalania normy prawnej nazywamy - deklaracyjna koncepcja wykładu
Wykładni dokonuje się w każdym czasie niezależnie od tego czy jest potrzebna.
Wykładnia po to jest potrzebna by każdorazowo sformułować normę prawną.
Teoria wykładni prawa ( jaki rezultat chcemy osiągnąć)
1/ statyczna - jeśli ustawodawca pisze tekst prawa to należy go modyfikować nazywamy też subiektywną
2/ Dynamiczna - w przyrodzie, społeczeństwie zachodzą różnorakie procesy wszystko się zmienia i w zw. z tym uważa się, że znaczenie przepisu powinno mięć taką treść jaka w tej chwili się znajdzie- starym przepisom nadaje się współczesne treści ( aktualizacja na bieżąco) nazywamy też wykładnią obiektywną.
3/ Aktualnego ustawodawcy - - jest modyfikacją teorii dynamicznej
Rodzaje wykładni prawa - ( typologii może być dużo)
Zróżnicowanie wykładni ( ze względu na podmiot który jej dokonuje)
1. Autentyczna - wykładni musi dokonywać ten podmiot, który ten przepis ustanowił (głównie w rozporządzeniach)
2. Legalna - jest dokonywana przez upoważniony przez prawo organ Państwa
( w latach 52-89 Rada Państwa, 87-97 Trybunał Stanu, 97 - nie ma organu który ma takiej wykładni dokonywać / de fakto - trybunał konstytucyjny/)
3. Operatywna- - jest to wykładnia organów stanowiących prawo. Wykładnia wiąże organ i podmiot wobec których prawo jest stosowane. Może to dokonywać każdy organ,\. Szczególną wykładnią jest wykładnia sądowa. Istotna rola przypada Sądowi najwyższemu może mięć różną postać:
Rozpatrywanie skargi kasacyjnej (od orzeczeń sądu II instancji)
Podejmuje SN - uchwały jeśli uzna, że jakieś przepisy są potrzebne. Dochodzi to na wniosek wł. Organu np. Ministra Sprawiedliwości
SN może też podejmować innego typu uchwały jeśli otrzyma zagadnienia prawne budzące wątpliwości
Odgrywają istotną rolę.
4. Doktrynalna -(prywatna) pracowników, autorytetów prawniczych itd.
Najważniejsza \jest legalna
II Zróżnicowanie wykładni na sposób dokonywania wykładni
1. Językowa (językowo - logiczna)
polega na interpretacji przepisów prawnych i przy wykorzystaniu regół
Znaczeniowych
Konstruktywnych
Poprawnego myślenia
2. Systemowa Polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisów ze względu na ich usytuowanie w całej gałęzi prawa, a z drugiej strony bierze się pod uwagę zasady całego systemu prawa i danej gałęzi prawa.
Normy nie powinny być ze sobą sprzeczne.
3. Funkcjonalna (teleologiczna, celowościowa)
Polega na ustaleniu znaczenia przepisów zgodnie z celem jaki chciał osiągnąć ustawodawca.
4.Porównawcza polega na ustaleniu znaczenia przepisów w porównaniu z innymi, które mają już ustalone znaczenie.
III Ze względu na zakres wykładni (wyniki wykładni)
1. Literalna (dosłownie ścisła , wprost) oparta na fundamentalnych zasadach prawa polega na próbie wyjaśnienia reguł które są ze sobą sprzeczne.
2.Rozszerzająca przyjęcie szerszego znaczenia przepisów niż wynika to z interpretacji językowej
3. Zwężająca przyjmuje węższe znaczenie wykładni przepisu niż wynika to z przekładni literalnej
W polskim prawie przyjmuje się iż wykładnia językowa ma pierwszeństwo przed innymi
Reguły interpretacyjne, inferencyjne oraz topiki prawne
Reguły interpretacyjne pozwalają nam odczytać przepisy prawne.
Najczęściej wykorzystywane:
do teksu przepisu niższego nie można dodawać, ani odejmować,
zwrotom języka prawnego nie należy dodawać innego znaczenia niż to które mają w języku naturalnym
jeśli w akcie prawnym nadany jest przepis to należy go interpretować tylko tak
zwroty jednobrzmiące zawarte w akcie normatywnym należy nadawać takie same znaczenie,
wyjątków od reguł ogólnych nie można interpretować rozszerzająco.
Oprócz tych reguł stosuje się dwa dodatkowe typy argumentacji;
1. Reguły informacyjne - są to logiczne klub prawie logiczne reguły wnioskowań wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego
jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś więcej to uprawniony jest też do czynienia mniej,
jeśli komuś zakazane jest czynić mniej tym samym zakazane jest mu więcej (zakaz kradzieży i też zakaz zabójstwa)
Reguły inferencyjne - stosowanie argumentów (akuntrariro)
rozumiewania z przeciwieństw:
Stosowanie argumentów (peranalogia) - wnioskowanie z podobieństwa
Wnioskowanie z celu na środki (cel uświęca środki)
Topiki prawne - prawnicze maksymy, reguły, rozumowanie, postępowanie, wywodzenie się pochodzą z czasów rzymskich ( np. cyt. łacińskie)
T. Odpowiedzialność prawna
Odpowiedzialność prawna jest nie tylko kategorią prawną, ale też kategorią religijną, polityczną, etyczną. Odpowiedzialność łączy się z następstwami np. działania lub zaniechania.
etyczne - dot. Myśli , intencji,
religijne - czyny, myśli , motywy
moralna
prawne
Odpowiedzialność = człowiek ma silną wolę ( JEŚLIU CHCESZ TO MOŻESZ)
Odpowiedzialność prawna sprowadza się tylko do czynów.
Odpowiedzialność prawna polega na ponoszeniu przez normę prawną negatywnych skutków zachowań
Odpowiedzialność można ponosić za własne zaniechania albo za cudze (np. rodziców za dzieci, SP za funkcj. Państwowych)
Rodzaje odpowiedzialności prawnej:
Karna -dot. osób fizycznych i prawnych
Odpowiada się za własne i cudze czyny, zachowania, zawierząt, ryzyka z dzialalności
2/ Cywilna -
odp. z tyt. Deliktu czyli czynu niedozwolonego, polega na zawinionym poczynieniu szkody innej osobie
z tyt. Niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku
ponadto są inne odpowiedzialności:
-służbowa
-polityczna (ponosi rząd)
-parlamentarna ( p. posłowie)
-konstytucyjna
Istnieje możliwość łączenia odpowiedzialności np. służbowej i karnej, cywilnej i karnej itd.
Przesłanki odpowiedzialności prawnej ( przykład karna)
popełnienie czynu zabronionego
w trakcie dokonywania czynu trzeba mieć swobodę wyboru
odpowiedni stan zdrowia psychicznego
czy działanie zostało podjęte jako konieczność
między działaniem a skutkiem musi istnień związek przyczynowy
Fikcja powszechnej znajomości prawa- zakłada się że obywatele znają prawo.(nieznajomość prawa szkodzi).
16.12.2006
T :Stosunki prawne
Są to relacje między przynajmniej dwiema osobami(podmiotami) w których zachowanie jednej strony wywołuje reakcję innej strony i polegają na kontroli norm społecznych.
Pojęcie stosunku prawnego w naukach prawnych jest po to żeby opisać zależności pomiędzy podmiotami prawa
1/ powstanie stosunku prawnego
2/ Zmiana stosunku prawnego
3/ ustanie stosunku prawnego
Związane z treścią norm fakty prawne to zdarzenia i zachowania.
Zdarzenia - to wydarzenia niezależne od woli ludzkiej
Zachowania - wydarzenia zależne od woli ludzkiej
A/ - czyny
zgodne z prawem
niedozwolone
B/ - czynności konwencjonalne
władcze organów władzy publicznej związane ze stosowaniem prawa
czynności organów władzy pub. związane ze stosowaniem prawa
czynności prawne wymagają oświadczenia woli i zmierzające do wywołania skutków prawnych podejmowanych przez osoby fizyczne lub prawne
(czynności z prawa Cywilnego węższe i szersze - z różnych dziedzin prawa.
Oświadczenie woli - oznacza przekazanie woli prawnej osobie komunikatu ,że pragnie zmienić stosunek prawny:
ustnie
pisemnie
gestem
itd.
Oświadczenie woli jest skuteczne jeśli dochodzi do świadomości podmiotu do którego zostało skierowane (art. 56 KC)
Podmioty stosunku prawnego - osoby które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób będących uczestnikami tego samego stosunku prawnego.
Istotą stosunku prawnego jest bezpośredność:
Np. podatnik ma obowiązek płacenia podatków, kupujący ma obowiązek zapłacić za towar.
W zależności od rodzaju gałęzi prawa można wskazać różne typy prawne:
państwo
jedn. samorządu terytorialnego
banki, szkoły przedsiębiorstwa idt.
W prawie karnym podstawowe:
Państwo
Sprawca czynów
T.: Osoby fizyczne, prawne, ułomne
I. Osoba fizyczna - jest każdy człowiek od urodzenia się aż do śmierci. Każda osoba fizyczna ma zdolność prawną, czyli możliwość uczestniczenia w stosunkach prawnych.
Noscitirus - dziecko poczęte ale nie narodzone nabywa pełną zdolność prawną po urodzeniu.
Zdolność do czynności prawnych - czyli zdolność do składania woli ze skutkiem w postaci nawiązania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.
Warunki oświadczenia woli;
pełnoletność
nie utracona zdolność do czynności prawnych(ubezwłasnowolnienie, chory psychicznie - wyrokiem sądu)
Za te osoby odpowiedzialność ponosi opiekun (rodzice)
II. Osoba prawna - twór organizacyjny powstały na podstawie i zgodnie z postanowieniami Kodeksu Cywilnego lub innych przepisów szczególnych i zwykle dysponujący pewnym majątkiem art. 33 KC: np. SP,
Wyróżnia się 2 rodzaje osobowości prawnej:
stowarzyszenia, partie, organizacje religijne które zrzeszają pewną grupę osób fizycznych
zakłady posiadające pewien majątek
Tryby powstawania osób prawnych:
1/ tryb rejestrowy- ( w Polsce) osoba prawna powstaje na podstawie wniosku np. doSądu Rejestrowego (spółki , stowarzyszenia, związki zawodowe idt)
Od stycznia 2001r. w Krajowym Rejestrze Sądowym jest zarejestrowana większość osób prawnych.
2. tryb ustawowy - w drodze ustawy tworzona jest jakaś instytucja, a przepisy tej ustawy nadają jej moc prawną np. ANR, ARMMR, Uniwersytet idt.
3. Tryb notyfikacyjny - warunkiem powstania jest powiadomienie (notyfikacja) władz państwowych. Ma zastosowanie do partii politycznych.
Termin osobowość prawna odnosi się do sób prawnych, nie mogą być stronami stosunków prawnych (np. z prawa rodzinnego).
Czynności prawne dokonywane są przez organy reprezentujące np. Zarząd, Rektor itd.
Każda osoba prawna ma swój statut.
Działania prawne są na mocy statutu i są reprezentowane w imieniu i na rzecz osoby prawnej.
Państwowe osoby prawne - np. Spółka ORLEN
Jednostki samorządu terytorialnego - powiaty, gminy
III. Osoby ułomne
Jednostki nie posiadające osobowości prawnej (ułomne jednostki prawne) nie posiadające organów prawnych, posiadają jednak zdolność do czynności prawnych.
Przedmiot i treść stosunku prawnego
Przedmiotem może być określone zachowanie np. opieka nad dzieckiem, opieka nad samochodem, prawa autorskie itd.
Treść - na treść składają się uprawnienia i obowiązki jego podmiotów czyli stron.
Rodzaje stosunków prawnych;
I. Ze względu na metodę regulacji prawnych
1/ Cywilno - prawne :
-strony tych stosunków są równoprawne
-nawiązanie tych stosunków jest najczęściej dobrowolne
-przedmiot i treść stosunków są zasadniczo określane swobodnie przez strony
-sankcjami są w przypadku naruszenia uprawnień sankcja nieważności prawnych lub sankcja egzekucyjna.
2/ Prawno -administracyjne;
-strony tych stosunków nie są równoprawne
-zawiązanie takiego stosunku może nie być dobrowolne,
-przedmiot i treść są z reguły określone poprzez normy
-sankcje jakie grożą: egzekucyjna, karna,(rzadko nieważności np. decyzja administracyjnej).
3/ Karne -:
-nawiązane są w wyniku popełnienia przez indyw. Sprawcę czynu zabronionego.
-stroną tego stosunku jest Państwo z drugiej przestępca
-położenie prawne tych stosunków wyznaczone jest przez normy,
-sankcje maj…ą charakter karny a posiłkowo egsekucyjny.
II. Ze względu na liczbę podmiotów które w nich uczestniczą
1/ dwustronne - np. kupujący - sprzedający, najemca-wynajmujący itd.
2/ wielostronne - bierze udzieł więcej niż 2 uczestników np. spółki, spółdzielnie itd.
III. Ze względu na stopień aktualizacji
1/ dwustronnie zindywidualizowane - (wskazuje się podmiot stosunku co do tożsamości)
2. jednostronnie zindywidualizowane -( tylko jedna strona może być wskazana co do tożsamości, inne podmioty występują anonimowo)
3/ dwustronnie niezindytwidualizowane- (abstrakcyjne - żaden podmiot nie jest znany co do tożsamości)
Przestrzeganie i stosowanie prawa
Przestrzeganie prawa jest zachowaniem adresata normy prawnej zgodne z treścią dyspozycji prawnej w warunkach określonych w hipotezie. Dotyczy o zachowania zewnętrznego.
Przestrzeganie prawa dotyczy wszystkich.
Nieprzestrzeganie prawa może polegać na dwóch aspektach:
1. Contra legen (przeciw prawu) - polega na działaniu lub zaniechaniu przestrzegania prawa.
Nieposłuszeństwo obywatelskie publicznie manifestuje sprzeciw wobec działań władz państwowych.
2. Peter legen (obok prawa - obejście prawa) - polega na działaniu zgodnie z literą prawa ale sprzecznym z zasadami i współżycia społecznego (ducha prawa). Moralność ocenia to nagannie. Stanowi naruszenie prawa.
Stosowanie prawa = wykorzystanie prawa
Stosowanie prawa to sformalizowane działanie kompetentnych organów władzy publicznej polegające na podejmowaniu i realizacji decyzji władczych indywidualnych i konkretnych
Stosowanie prawa może polegać na stosowaniu dyspozycji normy prawnej: np. decyzja w sprawie podatku, sankcja idt.
Od stosowania prawa należy odróżnić korzystanie przez podmioty z przyznanych im uprawnień np. wyborca z prawa wyborczego, wierzyciel przeciw dłużnikowi.
Ideologia stosowania prawa
Stosowanie prawa przez organy władzy publicznej;
1. ideologia decyzji związanej - decyzje które zapadają w procesie zapadania prawa powinny być całkowicie zdeterminowane normą prawa.
pewność prawa
legalizm
Trzeba poszukać właściwy przepis i wykładnię i go zastosować.
Tą ideologią posługuje się pozytywizm - tj. stosuje się u nas.
2. ideologia decyzji swobodnej - wyraża się w przekonaniu, że wartości nadrzędne to:
celowość
skuteczność
sprawiedliwość
Jest to podejście inne niż pozytywistyczne i wymaga poszukiwania dobrego, sprawiedliwego prawa, należy do szkoły prawno - naturalnej.
Stosowanie prawa - jest to proces decyzyjny:
1/ wstępne prawdopodobieństwo ustalenia faktów mające znaczenie prawne,
np. donos do policji , urzędu skarbowego
2/ udowodnienie zaistnienia faktu
postępowanie dowodowe(rozstrzygnięcie co do prawdziwości dowodu) udowodnienie należy do oskarżyciela, powoda.
3/ustalenie aktualnych norm obowiązujących
4/ subsunkcja i podjęcie decyzji
5/wykonanie decyzji
Teorie dowodowe:
1. swobodna teoria oceny dowodów - skład orzekający swobodnie ocenia - występuje w Polsce.
2. Związana teoria oceny dowodów - są mniej lub bardziej wiarygodne oceny dowodów. Jest to teoria mniejszościowa najczęściej stosowana w średniowieczu.
Cechą postępowania dowodowego- jest ustalenie prawdy materialnej, czyli jak to rzeczywiście była - prawda materialna.
Prawda formalna sądowa- jest to prawda na jaką strony się godzą przed sądem i jaka wynika z domiemań prawnych.
Domiemanie prawne - jest to kolejny sposób ustalenia faktów istotny dla stosowania prawa
-a/ faktyczne - art. 231 KC (organ stanowiący prawo może wyciągnąć wnioski na podstawie innych znanych faktów)
-b/ prawne- odwołujemy się do norm prawnych- musi wynikać wprost z przepisów prawa i jest prawnie wiążące. Można je obalić dowodem przeciwnym tzw. domiemaniem niewzroszalnym.