Choroby Cieląt
Prawidłowy odchów zdrowych i rozwiniętych cieląt decyduje o efektywności hodowli i użytkowaniu bydła. Błędy popełnione w trakcie odchowu mają negatywny wpływ na ich późniejszą kondycję, zdrowotność, wydajność, a co za tym idzie, opłacalność.
Nowo narodzone cielę jest pozbawione odpornościowego systemu obronnego. Czynniki odpornościowe zawarte są w siarze, a ich koncentracja w miarę upływu czasu gwałtownie spada i po 24 godzinach od porodu zmniejsza się prawie siedmiokrotnie. Jednocześnie jelito cielęcia traci szybko zdolność do ich wchłaniania. Maksymalna zdolność do ich przyswajania występuje w pierwszych trzech godzinach życie, a po 24 godzinach spada do minimum a po 30 praktycznie znika. Dlatego tak ważne jest pierwsze napojenie siarą w ciągu 0.5-1 godziny, a najpóźniej 2 godziny po porodzie. Stwierdzono, że przebywanie po porodzie krowy razem z cielęciem ma pozytywny wpływ zarówno na krowę jak i na cielę. Wylizanie pobudza krążenie krwi, uruchamia system termoregulacji, sierść staje się puszysta i doskonale chroni przed utratą ciepła. Szorstki język krowy ułatwia wydalanie smółki i moczu, ułatwiając jednocześnie trawienie siary, a co za tym idzie, wchłanianie przeciwciał oraz pomaga w rozpoczęciu samodzielnego życia. Bardzo ważny jest czwarty tydzień życia, ponieważ właśnie wtedy następuje szybkie zmniejszenie się poziomu przeciwciał i jest to okres, w którym cielęta wykazują obniżoną odporność n choroby. Należy w tym czasie szczególnie zwrócić uwagę na ich stan zdrowotny, higienę pomieszczeń, żywienie i stres. Do momentu wykształcenia się odporności czynnej w trzecim miesiącu życia, cielęta wykazują dużą podatność na choroby układu pokarmowego i oddechowego. Dużym ryzykiem jest również obarczone podawanie cielętom zakażonego mleka lub siary. Karmienie zakażonym pokarmem z wymienia objętego ostrym mastitis grozi zapaleniem żołądka i jelit z biegunką, zapaleniem odoskrzelowym płuc, zapaleniem pępowiny, uszu stawów, a nawet gruczołu mlekowego u cielnych jałówek. Stwierdzono, że podanie cielętom siary matek wykazujących mastitis prowadziło do 3-krotnego wzrostu ryzyka zapalenia płuc.
Choroby cieląt ogólnie można podzielić na zakaźne i niezakaźne. Choroby zakaźne częściej bywają przyczyna śmiertelności i powodują stosunkowo duże straty w chowie. Powodują one znaczne zahamowanie wzrostu i rozwoju oraz słabsze wykorzystanie paszy w okresie choroby, jak i po jej zakończeniu. Częstą chorobą jest kolibakterioza, czyli tak zwana biegunka zakaźna, wywoływana jest przez warunkowo chorobotwórcze pałeczki okrężnicy. Biegunka występuje u cieląt w pierwszych trzech dniach życia, często nawet przed rozpoczęciem karmienia. Zakażenie może nastąpić przez jamę ustną, układ oddechowy, pępowinę, a może być również śródłożyskowe. W późniejszym okresie może mogą dołączyć się zarazki przesączalne powodujące biegunkę i zapalenie płuc. Escherichia coli jest stałym mieszkańcem przewodu pokarmowego, mało szkodliwym do czasu uzjadliwienia się i utrzymywania się równowago flory bakteryjnej. Do organizmu bakterie te dostają się przez przewód pokarmowy. Możliwość przenikania ich do tkanek i działania chorobotwórczego następuje szczególnie u cieląt osłabionych niedoborem witaminy A w okresie życia płodowego i po urodzeniu. Brak witaminy A przyczynia się do zwyrodnienia tkanki nabłonkowej przewodu pokarmowego, co ułatwia przedostawanie się bakterii. W wielu badaniach stwierdzono istotną zależność pomiędzy poziomem witaminy A we krwi krowy w ostatnim okresie ciąży i u cieląt po urodzeniu a występowaniem biegunek. Stąd tez najwyższe nasilenie tej choroby występuje w okresach zimowych i wiosennych, gdy brak tej witaminy w paszach. Biegunka zakaźna u cieląt może występować u cieląt w kilku postaciach. Najczęściej jedna forma choroby przechodzi w drugą wikłając się wzajemnie utrudniając leczenie. Głównym objawem tej choroby jest biegunka. Cielęta są smutne, apatyczne, występuje śluzawica i kończyny chłodne, ciepłota ciała zwykle obniżona. Kał jest początkowo żółty, papkowaty, a następnie wodnisty, białawy z domieszką krwi, o zapachu kwaśnym i cuchnącym. Część cieląt, szczególnie młodszych i słabszych ginie w ciągu 24 godzin, przed wystąpieniem biegunki, a inne później przy objawach silnego osłabienia, drgawek. Śmiertelność cieląt w okresie wiosennym w niektórych stadach dochodzi nawet do 50%. W celu uchronienia cieląt przed tą chorobą w okresach braku witaminy A w paszach naturalnych należy podawać ją krowom w postaci dodatków paszowych lub iniekcji w 7 i 9 miesiącu ciąży. Kolejną dość często występującą chorobą jest Zakaźne schorzenie dróg oddechowych. U cieląt wywoływane przez wirusy lub bakterie. Podobnie jak w przepadku innych chorób zakaźnych pierwotną przyczyną tej choroby jest osłabienie odporności organizmu. Schorzeniu temu często towarzyszy biegunka. Może ona występować u pojedynczych zwierząt lub w całym cielętniku. Zachorowania cieląt w szczególności wspomaga duża koncentracja cieląt i nieodpowiedni sposób transportu. Czas wylęgania choroby wynosi od3 do 10 dni. Cielęta chore są osłabione, smutne, niechętnie pobierają pasze. Ciepłota ciała jest podwyższona, oddech utrudniony, chrapliwy oraz występuje kaszel. Śluzawica jest sucha i ciepła, z otworów nosowych wydobywa się śluzowy lub ropny wypływ, sierść jest nastroszona i bez połysku. Towarzysząca zakaźnemu odoskrzelowemu zapaleniu płuc biegunka powoduje bardzo silne odwodnienie i przez to dodatkowe osłabienie organizmu. Śmierć następuje z reguły w 3-7 dniu, śmiertelność dochodzi do 30-50%. Zakaźne schorzenie dróg oddechowych występuje w wieku od 2 tygodni, a najczęściej w okresie od 1,5 do 6 miesięcy życia. Choroba jest bardzo zaraźliwa, dlatego też chore cielęta należy możliwie szybko odizolować, a w razie przerzutów trzymać oddzielnie przez 3 tygodnie. Często występującym schorzeniem jest również Grzybica skóry u cieląt. Pojawia się zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, szczególnie w chowie wielkostadnym; obejmuje niejednokrotnie 60-80% pogłowia. Okres leczenia jej jest długi co utrudnia dysponowanie stadem oraz powoduje znaczne straty gospodarcze. Cielęta chore mają mniejszy apetyt, gorzej wykorzystują pasze i słabiej przyrastają. Źródłem zakażenia mogą być chore zwierzęta, bezobjawowi nosiciele, gryzonie, zakażone pomieszczenia, narzędzia służące do obsługi itp. U bydła można rozróżnić 3 postacie grzybicy skóry: opryszczkową, strupiasta i strzygącą, przy czym u cieląt najczęściej spotykana jest strupiastą. Nasileni choroby następuje w miesiącach jesienno-zimowych u cieląt źle żywionych i pielęgnowanych, dlatego też zapobieganie i leczenia powinno kompleksowe i obejmować poprawę żywienia, utrzymania i pielęgnacji, leczenie zwierząt i odkażanie środowiska. Szczególne właściwości profilaktyczne i lecznicze wykazują preparaty jodoforowe. Są to skuteczne środki o działaniu zewnętrznym, zawierające w swym składzie związki jodu, nisko toksyczne dla zwierząt, nie drażniące błon śluzowych i skóry.
Choroby niezaraźliwe natomiast powstają najczęściej na skutek podawania złej jakości paszy, niedostatecznego odżywiania, braku składników mineralnych (makro i mikroelementów), oraz urazów mechanicznych, przeziębień i zatruć. Tężyczka występuje u cieląt jako skutek niskiego poziomu w paszach wapnia i magnezu. Pojawia się w 3-4 miesiącu życia, głównie w rezultacie jednostronnego żywienia paszami o niskiej zawartości magnezu. Objawia się ona atakami drgawek mięśni, zgrzytaniem zębami i ryczeniem. Napady kurczów trwają od kilku min do 1 godziny. Cielę leży wyciągnięte z napiętym karkiem, oddech jest przyspieszony albo zwolniony, błony śluzowe sine. Niekiedy podczas skurczu dochodzi do uduszenia. Tężyczce można zapobiegać można poprzez zachowanie odpowiedniego poziomu magnezu w paszach. Przy ostrych stanach podaje się domięśniowo siarczan magnezu lub chlorek wapnia . Biegunka i niestrawność należą do najczęstszych chorób cieląt, osłabiaja znacznie jego odporność, wykorzystanie paszy i rozwój a w przypadku dalszych powikłań prowadzą do śmierci.
Niektórzy autorzy podzielili biegunki u cieląt na cztery grupy:
I - biegunka porodowa - występuje bezpośrednio po porodzi
II - biegunka noworodkowa - między 1 a 14 dniem
III - biegunka okresu odkarmiania - między 2 tygodniem a 5 miesiącem życia
IV - biegunka po okresie pojenia mlekiem
Główne nasilenia występowania biegunki obserwuje się w okresie zimowym i wiosennym. Jest to okres, w który brakuje wielu składników a w szczególności witamin oraz gorszych warunków środowiskowych. Biegunka i niestrawność powstają u cieląt na skutek niewłaściwego żywienia (nieprawidłowe odpajanie siarą, przekarmianie, zła jakość mleka, a głównie preparatów mlekozastępczych, niewłaściwa temperatura podawanego mleka, skwaśnienia mleka itp.) bezpośrednio po porodzie jak i w okresie późniejszym. Przyczyną mogą być również pilobezoary (spilśnione kule sierści), tworzące się w przedżołądkach ze zlizywanej sierści innych cieląt. Biegunki na tle niestrawności występują najczęściej w okresie 3 pierwszych miesięcy po urodzeniu. Wydalany kał ma konsystencję żadką, początkowo koloru żółtego, następnie szarego, białego, szarozielonego lub krwistego. Okolice ogona i odbytu są zabrudzone kałem. Cielęta początkowo nie wykazuja objawów chorobowych, jednak w miarę nasilania się tracą chęć do ssania i przyjmowania pokarmu, dużo leżą, są osłabione i smutne, a śluzawica jest wyschnięta. Biegunce u cieląt można skutecznie zapobiegać prawidłowo żywiąc krowy w ostatnim okresie ciąży .Dotyczy to przede wszystkim zimy i wczesnej wiosny. Niedobór białka szczególnie dobija się na syntezie immunolaktoglobulin (ciał odpornościowych) oraz na prawidłowym rozwoju całego płodu. Różnorodne przyczyny wywołujące biegunkę i niestrawność utrudniają rozpoznanie i leczenie. Działanie w tych przypadkach powinno być kompleksowe, obejmujące stosowanie odpowiedniej diety, głodówki(10-12 godzin) i leczenia. Należy pamiętać, że przy biegunkach występuje bardzo groźne dla życia odwodnienie organizmu oraz naruszenie metabolizmu witamin. Leczenia należy prowadzić ścisłą kontrola lekarza weterynarii.
Odchowując cielęta powinniśmy zdawać sobie sprawę, że jeżeli nie zapewnimy mu dobrych warunków do rozwoju, to nigdy nie uzyskamy z niego krowy spełniającej nasze oczekiwania, ponieważ to już w okresie odchowu kształtują się ważne organy, potrzebne później do wysokiej wydajności.
Bibliografia:
„Hodowla bydła” praca zbiorowa pod red. Prof. Dr hab. J. Juszczaka i W. Zalewskiego
„Top agra Polska” dr inż.G. Różycka
„Lubelskie Aktualności Rolnicze”
Jacek Marton