Renesans- okres w historii kultury europejskiej, obejmujący przede wszystkim XV i XVI wiek, określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk". Nastąpił po średniowieczu. Charakterystyczny w nim jest powrót do kultury antycznej.

Humanizm- nazwa nurtów myślowych przypisujących człowiekowi centralne miejsce w świecie i najwyższą wartość Maksymą humanizmu było zdanie wypowiedziane przez Marka Terencjusza Warrona: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”

Mecenat- opieka wpływowych i bogatych miłośników i amatorów literatury i sztuki nad twórcami. Na ogół wiąże się to z finansowym wspieraniem tych artystów i ich poczynań.

Mecenas- osoba lub instytucja, popierająca rozwój literatury i sztuki, która udziela wsparcia finansowego artystom, instytucjom kulturalnym lub naukowym bez żadnych zobowiązań ze strony obdarowywanej. Opiekun artystów.

Reformacja- ruch religijno społeczny w chrześcijaństwie zachodnim w XVI w. który doprowadził do rozłamu w Kościele i powstania protestantyzmu

Luteranizm- odłam protestantyzmu przyjmujący doktrynę religijną sformułowaną przez Marcina Lutra; inaczej wyznanie ewangelicko augsburskie

Kalwinizm- odłam protestantyzmu przyjmujący doktrynę religijną sformułowaną przez Jana Kalwina inaczej wyznanie ewangelicko reformowane

Anglikanizm- odłam protestantyzmu, który powstał w wyniku założenia przez króla Henryka VIII angielskiego kościoła narodowego

Wolna elekcja- wybór monarchy. Na elekcji szlachta głosowała województwami w obecności posłów, którzy zanosili jej głosy do senatu. Pierwsza wolna elekcja w Polsce odbyła się w roku 1573, rok po bezpotomnej śmierci ostatniego z Jagiellonów - Zygmunta Augusta.

Sejm walny-nazwa parlamentu w dawnej Polsce. Było to zgromadzenie decydujące o polityce całej Rzeczypospolitej, istniejące w okresie od XV do XVIII wieku. W tym czasie znacząco zmieniał się jego skład i charakter.

Demokracja szlachecka- określenie wykształconego w XV i XVI w. systemu politycznego Królestwa Polskiego a następnie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, który w założeniu gwarantował masom szlacheckim prawo głosowania i decydowania o sprawach państwa, a także miał być przykładem tolerancji i formalnej równości praw w łonie samego stanu szlacheckiego,

Utopia- projekt lub przedstawienie idealnego ustroju politycznego, funkcjonującego na zasadach sprawiedliwości, solidarności i równości. W innym znaczeniu coś nierealnego, nieprawdziwego, niemożliwego

Makiawelizm- doktryna polityczna. Głosi że najważniejszym celem w polityce jest racja państwa. Aby ją osiągnąć można korzystać z wszelkich dostępnych środków (także np. podstępu i okrucieństwa)

Symonia- handel godnościami i urzędami kościelnymi, sakramentami oraz dobrami duchowymi.

Nepotyzm-faworyzowanie członków rodziny przy obsadzaniu stanowisk i przydzielaniu godności.

Konkwistador- ludzie prowadzący konkwistę. Ich celem była władza i bogactwo. Dążyli do podboju i odebrania ziemi i wszystkich jej wartościowych elementów pierwotnym mieszkańcom.

Inflanty- to nazwa krainy historycznej nad Dźwiną i Zatoką Ryską powstałej w średniowieczu w obrębie posiadłości zakonu kawalerów mieczowych, a zamieszkanej przez plemiona bałtyckie i ugrofińskie, na których kulturę od najdawniejszych czasów wpływała kultura niemiecka i skandynawska. Dawne Inflanty obejmują terytoria dzisiejszej Estonii i Łotwy.

Ruch egzekucyjny-ruch polityczny średniej szlachty w XVI w., w Polsce, którego celem było przeprowadzenie reform w dziedzinie sądownictwa, skarbowości i wojska. Reformy te zmierzały do umocnienia państwa i ograniczenia wpływów magnaterii i duchowieństwa.

Unia realna-związek dwóch lub większej liczby państw, oparty na wspólnych instytucjach państwowych. Unia realna rozwinęła się z unii personalnej.

Sekularyzacja- zeświecczenie. przejęcie majątku, urzędów lub innych sfer życia publicznego spod władzy lub kontroli władzy kościelnej na rzecz władz świeckich.

Protestantyzm- nurt w chrześcijaństwie, do którego należą wspólnoty religijne powstałe w XVI w. w wyniku reformacji oraz późniejsze, które wywodzą się lub nawiązują do jej dziedzictwa; główne wyznania protestanckie to luteranizm kalwinizm i anglikanizm

Don kichot- Osoba podejmująca walkę bez szans zwycięstwa jego postępowanie to donkiszoteria

Panaceum- środka na wszystkie choroby

Jezuici- męski papieski zakon apostolski Kościoła rzymskokatolickiego, Towarzystwo Jezusowe zostało założone w głównej mierze do walki z reformacją, by bronić i rozszerzać wiarę oraz naukę Kościoła rzymskokatolickiego, przede wszystkim przez publiczne nauczanie, Ćwiczenia duchowne edukację i udzielanie sakramentów

Styl zygmuntowski-

Arianie-bracia polscy.

Pańszczyzna- praca wykonywana przez chłopów głównie na roli (również w innych usługach) na rzecz pana w zamian za dzierżawę ziemi.

Folwark- wielkie gospodarstwo rolne lub rolno-hodowlane funkcjonujące od XIV wieku, nastawione na masową produkcję zboża przeznaczonego na zbyt, wykorzystujące pracę przymusową chłopów

Leonardo da Vinci- 1452-1519 największy geniusz renesansu malarz rzeźbiarz poeta filozof badacz przyrody nauki i techniki odkrył prawo powszechnej grawitacji stworzył plany samolotu i łodzi podwodnej

Erazm z Rotterdamu- 1467- 1536 jego główne dzieło „pochwała głupoty” w przewrotnej formie piętnowało głupotę jako największą przeszkodę w poznawaniu prawdy chciał połączyć renesans z chrześcijaństwem

Rafael Santi- 1483-1520 malarz architekt poeta najs. Dzieła Madonna ze szczygłem, madonna sykstyńska szkoła ateńska

Michał Anioł- 1475-1564 rzeźbiarz malarz poeta i architekt znane dzieła Dawid Pieta Sąd ostateczny

Krzysztof Kolumb- 1451-1506 nieświadomie odkrył Amerykę pochodził z Genui

Ferdynand Magellan- 1480-1521 zginął podczas swojej wyprawy dookoła świata na filipinach. W 1519 r wyruszył w 5 okrętów w 1522 do Hiszpanii przybył jego 1 ocalały okręt Victoria.

Vasco da Gama- 1469-1524 w 1497 wyruszył do Indii i opłynął przylądek dobrej nadziei żeglował aż do Kenii 1498 dotarł do Indii odkrył do nich drogę morska

Jan Gutenberg- złotnik i drukarz moguncki, niemiecki rzemieślnik, twórca pierwszej przemysłowej metody druku na świecie.

Mikołaj Kopernik- polski astronom, matematyk, prawnik, ekonomista, strateg, lekarz,. Twórca teori heliocentrycznej, którą opisał w dziele „ o obrotach sfer niebieskich” wydanym po jego śmierci. Książka ta bardzo długo znajdowała się na liście ksiąg zakazanych

Grzegorz XIII- papież, twórca kalendarza gregoriańskiego obowiązującego obecnie

Habsburgowie- dynastia niemiecka.

Burbonowie- dynastia królów francuskich, hiszpańskich, Neapolu z Sycylią, panujących też w Parmie i Luksemburgu, odgałęzienie Kapetyngów, panująca we Francji w latach 1589-1830, z przerwą w okresie rewolucji francuskiej i napoleońskim.

Tudorowie- dynastia, rządziła w Anglii w latach 1485 - 1603.

Marek Terencjusz Werona- pisarz rzymski, autor maksymy humanizmu

Marcin Luter- (1483- 1546) był niemieckim księdzem i teologiem. 31 października 1517 r. przybił na drzwiach kościoła w Wittenberdze 95 tez przeciw odpustom

Mikołaj Rej- polski poeta i prozaik epoki renesansu. Był także politykiem oraz teologiem ewangelickim. Autor słów: „Niechaj wżdy postronny narodowie znaja iż Polacy nie gęsi i swój język mają”

Jan Kochanowski- poeta polski epoki renesansu, sekretarz królewski. Był przedstawicielem filozofii eklektycznej - stoicyzmu, epikureizmu. Autor Trenów

Bona Stworza- od 1518 Królowa Polski i Wielka Księżna Litewska, Księżna Rusi, Prus i Mazowsza itp., Księżna Bari i Rosano, spadkobierczyni pretensji do Królestwa Jerozolimy od roku 1524. Żona Zygmunta Starego, matka Zygmunta Augusta. Sprowadziła do Polski Włoszczyznę.

Amerigo Vespucci- włoski kupiec, nawigator i podróżnik morski. Od jego imienia została nadana nazw kontynentowi- Ameryce

Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce- myśl przewodnia humanizmu. Dotyczy to charakteru humanizmu, człowiek znajdujący się w centrum, nie wstydzący się swoich zachowań i odruchów. Ludzki

Walka z wiatrakami- walkę z czymś nierealnym, urojonym, bądź też walkę beznadziejną, nie mającą szans na powodzenie.

Tycjanowskie włosy- włosy rude. Nazwa pochodzi od kobiet na obrazach Tycjana. Jego modeli zawsze były rude.

Paryż wart jest mszy-

Władca	Dynastia	Król/ Książe	Data panowania i koronacji	Wydarzenia, osiągnięcia za jego panowania
Władysław Jagiełło	Jagiellon	Król	1386-1434	1401- unia wileńska 1408- najstarszy zachowany tekst Bogurodzicy 1410- bitwa pod grunwaldem 1414, 1419, 1422- kolejne wojny z krzyżakami
Władysław Wareńczyk	Jagiellon	Król	1434- 1444	1440- Warneńczyk rozpoczyna panowanie na Węgrzech 1444- bitwa pod Warną
Zygmunt I Stary	Jagiellon	Król	1506- 1548	-złoty wiek polskiej kultury - 1525- hołd pruski - 1543- ukazanie się dzieła „ O obrotach sfer niebieskich” - sprowadzanie do Polski architektury i artystów z Włoch
Zygmunt II August	Jagiellon	Król	1530-1548-1573	- złoty wiek polskiej kultury - sprowadzanie arrasów - 1551 ukazanie się „O naprawie Rzeczpospolitej” Andrzeja Frycza Modrzewskiego -1563- początek wojny o Inflanty -1564- sprowadzenie do Polski Jezuitów - Unia Realna Polski i Litwy - Król Polski staje się Wielkim Księciem Litewskim - Podlasie, Wołyń i Podole wcielone do Korony

Renesans

Okres w historii kultury europejskiej, obejmujący przede wszystkim XV i XVI wiek, określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk". Nastąpił po średniowieczu. Nieodłączną część kultury renesansu stanowi humanizm. Słowo renesans wskazuje na próbę odrodzenia kultury starożytnej, powrót do ideałów antyku. Nastąpił powrót do myśli i sztuki starożytnej. Ideałem renesansu było oczyszczenie dziedzictwa antyku z dodatków i zmian oraz jak najdokładniejsze odtworzenie składników kultury starożytnej.

Barok

Kierunek w kulturze europejskiej XVII i pierwszej połowy XVIII w. objął niektóre kraje Ameryki Łacińskiej. Cechuje go różnorodność i kontrastowość, występują w nim rozmaite, bardzo sprzeczne ze sobą tendencje. Narodził się we Włoszech. Początkowo nazywano barok zepsuta formą renesansu. Istotnie wywodzi się z renesansu ale jest czymś zupełnie nowym. Cechuje go również dynamizm, rozmach, przepych i odwoływanie się do uczuć odbiorcy.

Zabytki renesansu	Zabytki baroku
-Bazylika Św. Piotra w Rzymie -Pałace w Rzymie zaprojektowane przez Rafaela Santi -Kościoły projektu Donato Bramante -Pałac Tuilleries w Paryżu - Zamek w Chambord nad Loarą - Pałac Eskurial	- Kościół Santa Maria delle Vittoria w Rzymie - Plac świętego Piotra - Kościół Il Gesu w Rzymie - Pałac w Wersalu

---