Mgr Kazimierz J. LATUCHx)
PRZEMIANY I STRATY DEMOGRAFICZNE POLSKIEJ LUDNOŚCI ŻYDOWSKIEJ
W LATACH 1939-1945
Statystyki mówią same za siebie. W ciągu sześciu lat wojny liczba ludności byłej Rzeczypospolitej Polskiej zmniejszyła się o 6 028 000, z czego 2,9 miliona stanowili polscy Żydzi. Około 644 000 obywateli polskich (czyli 10,7% ogółu) straciło życie w wyniku bezpośrednich działań wojennych. Łącznie 5 384 (89,3%) zginęło podczas egzekucji i pacyfikacji, przede wszystkim zaś w obozach koncentracyjnych. Z szacunkowej liczby 18 milionów ofiar hitleryzmu wszystkich narodowości, ponad 11 milionów zginęło na okupowanych ziemiach polskich. W tej liczbie ponad 5 milionów stanowili Żydzi. Niestety, statystyczna analiza tych straszliwych liczb wciąż pozostaje przedmiotem sporów. Badacze żydowscy liczą przede wszystkim ofiary narodowości żydowskiej. Badacze polscy liczą przede wszystkim ofiary polskie. Żadna ze stron nie jest skłonna należycie uwypuklić faktu, że najliczniejsza kategoria ofiar obejmuje zarówno Polaków, jak i Żydów. Wydaje się, że nie każdego zadowala po prostu liczenie ludzkich istot”
Norman Davies
Boże Igrzysko. Historia Polski
Wprowadzenie
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego zaludnienie Polski w dniu 1 I 1939 r., łącznie z ziemią zaolziańsko-cieszyńską, wynosiło 35,1 mln osób, natomiast według szacunków Ministerstwa Informacji i Dokumentacji wykonanych na dzień 31 VIII 1939 r. zaludnienie Polski wynosiło 35,3 mln osób. Z kolei według ówczesnych prognoz rozwoju demograficznego, wykonanych przez Biuro Planowania Krajowego przy Gabinecie Ministra Skarbu, w dniu 1 I 1942 r. ludność Polski mogła liczyć ok. 36,2 mln osób, a w dniu 1 I 1947 r. nawet ok. 38,3 mln. Z danych tych wynika więc, że w dniu 1 I 1946 r. zaludnienie Polski mogło wynosić ok. 38,1 mln. Tymczasem, według szacunków Głównego Urzędu Statystycznego, opartych o wyniki sumarycznego spisu powszechnego z 14 II 1946 r., ludność Polski w dniu 1 I 946 r. wynosiła zaledwie 23,9 mln.
Z porównania przedstawionych liczb wynika więc, że ogólna liczba mieszkańców Państwa Polskiego zmniejszyła się (uwzględniając zmiany granic) w przeciągu lat 1939-1945 aż o 11,2 mln (różnica stanów zaludnienia w latach 1945 r. i 1939 r.), ale ubytek faktyczny wyniósł aż 14,4 mln osób (różnica prognozy stanu zaludnienia na 1945 r i faktycznego zaludnienia w 1945 r)
W czasie trwania II wojny światowej wrogowie Rzeczypospolitej Polskiej — Rzesza Niemiecka, a w latach 1939-1941 także Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich — prowadzili politykę eksterminacji Polaków, Żydów i innych mniejszości narodowych, antypolską politykę antynatalistyczną, wyniszczenia biologicznego i wynaradawiania, politykę przymusowych wysiedleń i przesiedleń ludności polskiej, politykę osadnictwa Niemców i Rosjan na okupowanych obszarach. Także narzucone i wymuszone zmiany kształtu i położenia obszaru Rzeczpospolitej Polskiej spowodowały, że zmianom granic towarzyszyły zjawiska demograficzne w postaci wielomilionowych przymusowych przemieszczeń przygranicznych i wewnątrzkrajowych, a także odbywających się poza nowymi granicami RP, lecz dotyczących ludności Rzeczypospolitej Polskiej.
W II wojnie światowej Rzeczpospolita Polska poniosła przede wszystkim relatywnie największe straty i szkody demograficzne spośród wszystkich państw wojujących i okupowanych. Rozmiar, struktura narodowościowa i wyznaniowa, rozmieszczenie czasowo-przestrzenne strat ludnościowych poniesionych przez Rzeczypospolitą Polską, pomimo upływu ponad sześciu dziesięcioleci, nie zostały jeszcze ostatecznie ustalone. Nie został także ustalony, chociażby w przybliżeniu, udział ilościowy poszczególnych wrogów w demograficznych stratach i szkodach wojennych Rzeczypospolitej Polskiej: Rzeszy Niemieckiej z jednej, a Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z drugiej strony.
Główny problem bilansu zmian demograficznych w latach 1939-1945 wynikał i wynika przede wszystkim z braku danych o liczbie i rozmieszczeniu ludności zamieszkałej na obszarze przedwojennej Rzeczypospolitej Polskiej, chociażby w przybliżeniu, nie tylko bezpośrednio po zakończeniu wojny, ale przede wszystkim w momencie ustalania ostatecznych powojennych granic państwowych.
Mając na uwadze potrzebę upamiętnienia i upowszechnienia, w formie szeroko dostępnej, obrazu zmian demograficznych w okresie II wojny światowej, Polskie Towarzystwo Demograficzne przygotowuje okolicznościowe wydawnictwo „Ludność Polski 1939-1945”, zawierające wybrane dane, szacunki i bilanse demograficzne odnoszące się do ziem polskich. Jest to jednocześnie pierwsze, a tym samych również wstępne, zwarte wydawnictwo o charakterze encyklopedyczno-statystycznym, zawierające podstawowe kompendium dotychczasowej wiedzy statystycznej na temat ogólnych zmian ludnościowych, które dokonały się w okresie od września 1939 r. do maja 1945 r. na obszarze ziem polskich.
Pierwsze opracowanie na ten temat było już prezentowane na XXXVIII Sesji Varsavianistycznej Towarzystwa Miłośników Historii pt. „Rok 1945 w dziejach Warszawy, Polski i Świata”, która odbyła się 16 maja 2005 r. w Centralnej Bibliotece Wojskowej. Ponadto zagadnienie wielkości wojennych strat demograficznych referowane było na seminarium „Przemiany i straty demograficzne Polski i Warszawy w okresie II wojny światowej”, zorganizowanym przez Towarzystwo Miłośników Historii, Polskie Towarzystwo Demograficzne, Wojskowe Biuro Badań Historycznych oraz Komisję Badania Dziejów Warszawy przy Instytucie Historii PAN w dniu 13 grudnia 2005 r.
Niezależnie od opracowania danych demograficzno-statystycznych, szacunków i bilansów demograficznych do informatora o ludności Polski w latach 1939-1945, Polskie Towarzystwo Demograficzne podjęło także prace nad wydaniem przynajmniej trzech zbiorów raportów, sprawozdań i opracowań dotyczących zagadnień demograficznych na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Prace w tym zakresie podjęto w związku z inauguracją programu naukowo-badawczego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytutu Pamięci Narodowej pt. „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”.
W języku polskim przygotowywane jest wydawnictwo pt. „Przemiany demograficzne i straty ludnościowe Polski, 1939—1945. Oficjalne raporty i opracowania”, które zawierać będzie raporty i opracowania ministerstw i urzędów rządu emigracyjnego i krajowego oraz innych agend rządowych.
Natomiast w języku angielskim przygotowywane są dwa wydawnictwa. Pierwsze, pt. “Demographic Losses of the Republic of Poland During the World War Two. Official Raports of the Polish Governments”, zawierać będzie wyłącznie oficjalne raporty Rządu Polskiego (emigracyjnego i krajowego) na temat strat ludnościowych Polski w latach 1939-1945. Natomiast drugie wydawnictwo, pt. „Demographic Changes and Population Losses in Poland, 1939-1945. Reports and Papers” raporty i opracowania ministerstw i urzędów rządu emigracyjnego i krajowego oraz innych agend rządowych.
Konspekt informatora „Ludność Polski 1939-1935 Wybrane dane, szacunki i bilanse statystyczne”
Opracowywana przez Polskie Towarzystwo Demograficzne publikacja „Ludność Polski 1939-1935. Wybrane dane, szacunki i bilanse statystyczne” pomyślana jest jako uzupełnienie urzędowych „Roczników Demograficznych” i „Roczników Statystycznych” Głównego Urzędu Statystycznego.
Informator składa się będzie z siedmiu części, obejmujących:
I. Ludność Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1938—1939 (dane dotyczące zmian liczby i struktury ludności Polski według wieku w latach 1900-1950 oraz prognozy ludności Polski według wieku na lata 1940-1970);
II. Ludność i powierzchnia Rzeczypospolitej Polskiej okupowana przez Rzeszę Niemiecką
i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich w latach 1939—1944/1945;
III Straty i szkody demograficzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939 − 1945 (zestawienie szacunków Ministerstwa Prac Kongresowych, wstępne i ostateczne szacunki Biura Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Ministrów oraz uzupełniające szacunki Zachodniej Agencji Prasowej);
IV. Bilanse demograficzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1938/1939 — 1945/1946 (zestawienie bilansów demograficznych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1938/1939 − 1945/1946; obliczenia Ludwika Landaua, Grzegorza Frumkina, Józefa Poniatowskiego, Henryka Zielińskiego, Adama Józefowicza i Jerzego Z. Holzera, zestawienia Kazimierza Piesowicza i inne),
V. Bilanse i straty demograficzne wybranych grup ludności Rzeczypospolitej Polskiej
w latach 1939 — 1945 (bilanse strat demograficznych wojska polskiego, ludności żydowskiej oraz ludności niemieckiej w Polsce),
VI. Ludność Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1944−1946 (dane o zmianach w stanie ludności na obecnym obszarze Polski w latach 1931(1933)−1946 oraz inne dane o ludności w latach 1945/1946),
VII. Stan i bilanse zmian ludności dla krajów europejskich w latach 1938-1947.
Publikacja zawierać będzie także obszerne uwagi metodologiczne, krytycznie objaśniające poszczególne zastawienia i bilanse statystyczno-demograficzne.
Konspekt monografii „Demographic Changes and War Losses
of Jewish Population in Poland, 1939-1945. Reports and Statements”
(„Przemiany demograficzne i straty wojenne polskiej ludności żydowskiej
1939-1945. Raporty i sprawozdania”)
Publikacja zawierać będzie oficjalne raporty i sprawozdania opracowane przez Rząd Polski i jego agendy oraz polskie i międzynarodowe organizacje żydowskie.
Wstępny konspekt monografii obejmuje dwadzieścia opracowań, publikowanych jako wydawnictwa monograficzne lub jako części innych wydawnictw monograficznych.
Nie jest wykluczone, że wprowadzone zostaną jeszcze niewielkie uzupełnienia, głównie w formie aneksu, w którym zawarte będą drobne notatki i informacje dotyczące zagadnień demograficznych ludności żydowskiej.
1. The Tragedy of Polish Jewry (Tragedia Żydów polskich)
Raport o tragedii ludności żydowskiej w Polsce w pierwszych miesiącach wojny (bez ilustracji) opracowany pod redakcją b. posła Sejmu R.P.[Author ID1: at Wed Mar 19 05:42:00 2008 ] Alojzego Hartglasa na podstawie sprawozdań przedstawionych na spotkaniach Joint Committee for the Aid of the Jews in Poland odbytych w Jerozolimie 15 lutego i 17 marca 1940 r. (The Tragedy of Polish Jewry. Booklet no 1. Joint Committee for the Aid of the Jews in Poland. Jeruzalem 1940, ss. 84).
Treść: Introduction - A. Hartglas; I-a. The Sufferings of the Jews of Poland, and of the Jews of Warsaw in particular, immediately after the German Occupation by A. Hartglas; I-b. The Situation in Warsaw by M. Kerner; II. Eastern Galicia. The Situation of the Jews in general and the Halutz Movement in particular immediately after the Russian Occupation in September 1939 by Mr. Hellemann; III. Jewish Refuges from Poland in Rumania by A. Reiss; IV-a. Jewish Refuges from Poland in Hungary and Slovakia by S. Lipsky; IV-b. Jewish Refuges from Poland in Hungary and Slovakia by L. Fuks; V-a. Jewish Refuges in the Russian-Occupied Territory of Poland and in Lithuania by M. Kleinbaum; V-b. Jewish Refuges in the Russian-Occupied Territory of Poland and in Lithuania by K. Schwartz; V-c. Jewish Refuges in the Russian-Occupied Territory of Poland and in Lithuania by S. Seidenman; Appendix A. The Refuge Problem in Lithuania (a. Number, Locality of Origin, and Whereabouts of Jewish Refuges in Lithuania; b. Legal Status of the Refuges; c. Aid for the Jewish Refuges; d. Prospects of Solving the Refugee Problem); Appendix B. The Situation of the Jews in Eastern Galicia (As Reported by an Eye-Witness) (1. The Jewish Attitude Toward the Russian Occupation; 2. Is There a Jewish Question in the Russian-Occupied Territory?; 3. The Effect of the Soviet Regime upon the Economic Status of the Jews of Eastern Galicia; 4. Jewish Culture and the Non-Political Organizations; 5. Political Organizations; 6. Social Welfare Institutions).
2. Persecution of Jews in German—Occupied Poland (Prześladowanie Żydów w Polsce okupowanej przez Niemcy)
Broszura opracowana pod redakcja Stanisława Strońskiego (prawdopodobnie w Centre Polonaise d'Information et de Documentation w Paryżu) ze wstępem biskupa Westminsteru Davida Mathewa (Free Europe. London, May 1940, ss. 26. “Free Europe Pamphlet”. No. 2).
Treść: Preface - The Editor of Free Europe; Introduction by Right Rev. David Mathew; I. Decrees against the Jews (Distinguishing Marks for Jews; Shops and other Establishments; Registration of Jewish property; Compulsory Labour; The Use of Yiddish and Hebrew; The Question of the Ghetto; Free Professions; Trade and Commerce; Ritual Slaughter); II. Persecutions, Executions and Mass-Murders (The burning of synagogues ); III. The practical application of racial theories; IV. A typical scene: The Jews in Łódź; V. “Autonomous administration” of the Jewish Population; VI. The Lublin “Reservation”.
3. Jews in Poland. September 1939 — November 1941 (Żydzi w Polsce. Wrzesień 1939 — Listopad 1941)
Rozdział „Poland” z monografii „Jews in Nazi Europe. February 1933 — November 1941” (A Study Prepared by the Institute of Jewish Affairs. Submitted to the Inter-American Jewish Conference. November 23-24-25, 1941. Baltimore, [1941], s. Pol-1 — Pol-31).
Treść: Introduction; Jewish Situation on the Eve of the War; The German Occupation; The Polish Government in Exile.
4. Jews in the Nazi-Soviet War Area. July 1941 — November 1941 (Żydzi w Nazistowsko-Sowieckiej strefie wojennej. Czerwiec 1941 — Listopad 1941)
Rozdział “The Nazi-Soviet War Area” z monografii “Jews in Nazi Europe. February 1933 — November 1941” (A Study Prepared by the Institute of Jewish Affairs. Submitted to the Inter-American Jewish Conference. November 23-24-25, 1941. Baltimore, [1941], s. NSWA-1 — NSWA-5).
Treść: Introduction; Administration; Jewish Life Under Nazi Domination.
5. The Persecution of the Jews and the Ghettoes (Prześladowanie Żydów i gett)
Rozdział z Czarnej Księgi Ministerstwa Informacji i Dokumentacji “The German New Order in Poland” (Published for the Polish Ministry of Information by Hutchinson & Co. Publishers Ltd. London [1941], s. 211-248).
Treść: Statistical Survey of Polish Jewry. I. Humiliating Regulations; II. Massacres and Brutalities; III. Confiscation of Jewish Property; IV. Expulsion of Jews; V. The Ghettoes; VI. Religious Persecution; Conclusion.
6. The Legal Position of Jews in Poland (Prawne położenie Żydów w Polsce)
Broszura informacyjna Ministerstwa Informacji o prawnej sytuacji Żydów w Polsce, w tym również o dyskryminacji Żydów w Polsce okupowanej przez Niemcy i stosunku rządu polskiego do problemu równouprawnienia (Polish Ministry of Information. London, 1942, ss. 36.
Treść: I. The Chief Rabbi of the British Empire on Poland. From a speech delivered by the very rev. dr. J. H. Hertz on January 15, 1941; II. The Legal Position of the Jews in Poland (The Origin of the Polish Jews; The Basis of Jewish Legal Existence in Poland Down to the Last Partition; The Legal position of the Jews in the Partitioning states <Austrian partition; Prussian partition; Prussian partition>; Equality of Rights in Independent Poland; The Legal Discriminations Against the Jews in German-Occupied Poland; The Present Polish Government and the Question of Jewish Equality in Poland); III. An Official Commentary on Jewish Question
7. The Polish Government-In-Exile on Jewish Rights (Rząd Polski na Wychodźstwie o prawach Żydów)
Rozdział “Poland” z opracowania “Governments-In-Exile on Jewish Rights” (Research Institute on Peace and Post-War Problems of The American Jewish Committee. New York, 1942, s. 42-56).
Treść: Internal Politics; Foreign Relations; Anti-Semitism in Exile; Composition of Present Government. Jews and Poland's Polilical Life; Nazi Rule in Poland; Poland and the Future; Documents.
8. The Mass Extermination of Jews in German Occupied Poland. Note Addressed to the Governments of the United Nations on December 10th, 1942 and other Documents (Masowa eksterminacja Żydów w Polsce pod okupacją niemiecką. Nota adresowana do Rządów Organizacji Narodów Zjednoczonych 10 grudnia 1942 r. i inne dokumenty)
Raport Ministerstwa Spraw Zagranicznych “The Mass Extermination of Jews in German Occupied Poland. Note Addressed to the Governments of the United Nations on December 10th, 1942 and other Documents” (Published on behalf of the Polish Ministry of Foreign Affairs by Hutchinson & Co. (Publishers) Ltd. London, New York, Malboure, [1942], ss. 16)
Treść: Introductory Note; Text of Note addressed to the Governments of the United Nations, December 10, 1942 (Annex 1. Jewish Council in Warsaw Notice [Warsaw, July 22nd, 1942]); Text of Joint Declaration of December 17, 1942 (by the Governments of Belgium, Czechoslovakia, Greece, Luxembourg, the Netherlands, Norway, Poland, the United States of America, the United Kingdom of Great Britain and Northen Ireland, the Union of Socialist Soviet Republic, and Yugoslavia, and by the French National Committee); Extract of Statement made by Deputy Prime Minister, Mr. St. Mikolajczyk, on behalf of the Polish Government, November 27, 1942, at a special meeting of the Polish National Council; Text of Broadcast by Count Edward Raczynski, Polish Actong Minister for Foreign Affairs and Ambassador to the Court of St. James (December17, 1942).
9. Stop Them Now. German Mass Murder of Jews in Poland (Powstrzymać natychmiast. Niemiecki masowy mord Żydów w Polsce)
Zbiór dokumentów “Stop Them Now. German Mass Murder of Jews in Poland” (With a foreword by Lord Wedgwood .Liberty Publications. London [1942], ss. 15).
Treść: I. Foreword - Wedgwood; It Is True - S. Zygielbojm (Member of the Polish National Council in London, Member of the T.U.C. in Poland, and of the Executive of Jewish Socialist Party “Bund” in Poland); Statement of the Polish Vice-Premier [Stanisław Mikołajczyk]; 700,000 Victims (Report of the Underground Mouvement in Poland; Millions Facing Certain Death); Mass Murder by Poison Gas (Eye-witness Reports received by the Polish Government. Gas-chambers; The Dead Desecrated; The True Story Revealed).
10. Extermination of Polish Jewry Under the Nazi Occupation (Eksterminacja Żydów polskich pod okupacją nazistów)
Rozdział “Extermination” z pierwszej Czarnej Księgi zbrodni nazistowskich przeciwko ludności żydowskiej „The Black Book of Polish Jewry. An Account of the Marthyrdom of Polish Jewry Under the Nazi Occupation” (Editor Jacob Apenszlak, Co-Editors Jacob Kenner, Isaac Lewin, Moses Polakiewicz. Roy Publishers, New York 1943, s. 110-140).
Treść: Political background; Mass-slaughter starts with invasion of Russia; The propaganda of blackmail; Methodical annihilation in Chelmno gas chamber; Start of extermination in General Government; Declaration of Polish Government; Polish Government courier's report on Warsaw extermination; Report of dr. I. Schwarzbart; Slaughter of children at medem sanatorium; The nazis explain; Poland's women protest; Protest of polish catholics; The hunt in the ghetto; New Jewish areas established. The Jews as scapegoat.
11. Territorial Dislocation of Polish Jewry Under the Nazi Occupation (Dyslokacja terytorialna Żydów polskich pod okupacją nazistowską)
Rozdział Territorial Dislocation z “The Black Book of Polish Jewry. An Account of the Marthyrdom of Polish Jewry Under the Nazi Occupation” (Editor Jacob Apenszlak, Co-Editors Jacob Kenner, Isaac Lewin, Moses Polakiewicz. Roy Publishers, New York 1943, s. 167-176).
12. Biological Destruction of Polish Jewry Under the Nazi Occupation (Destrukcja biologiczna Żydów polskich pod okupacją nazzistiwską)
Rozdział “Biological Destruction” z “The Black Book of Polish Jewry. An Account of the Marthyrdom of Polish Jewry Under the Nazi Occupation” (Editor Jacob Apenszlak, Co-Editors Jacob Kenner, Isaac Lewin, Moses Polakiewicz. Roy Publishers, New York 1943, s. 177-205).
Treść: [Introduction]; The ghettos; Deportations; Forced labor; Hunger rations; Starvation diseases; Mental diseases; Contagious diseases; Typhoid fever and typhus; Tuberculosis; Curtailment of medical aid; Rise in mortality; Decline in birth-rate; Biological deficit and decline in number of Jews in Poland; Effect of extermination on the future.
13. Hitler's War on the Jews in Poland (Wojna Hitlera z Żydami w Polsce)
Rozdział “Poland” z monografii “Hitler's Ten-Year War on the Jews” (Institute of Jewish Affairs of the American Jewish Congress. World Jewish Congress. New York, 1943, s. 128-161).
Treść: I. Background; II. The Invader (a. Loss of Rights; b. Loss of Property; c. Uprooted; d. Vestiges of Life; e. Death); III. Resistance (a. Underground; b. Jews in the Polish Army).
14. Hitler's War on the Jews in the Soviet Union (Occupied) (Wojna Hitlera z Żydami w Związku Radzieckim (okupowanym))
Rozdział “Soviet Union (Occupied)” z monografii “Hitler's Ten-Year War on the Jews” (Institute of Jewish Affairs of the American Jewish Congress. World Jewish Congress. New York, 1943, s. 182-211).
Treść: I. Uneasy Peace (August 23, 1939 — June 22, 1941); II. Blitzkrieg and Evacuation; III. The German Take Over; IV. Forced Labor; V. Ghettos and Extermination; VI. Pillage; VI. Transnistria; VIII. Organized Hatred; IX. Soviet Jews Fight Back.
15. Report on the Relief Accorded to Polish Citizens by the Polish Embassy in the U.S.S.R. with sepcial reference to Polish Citizens of Jewish Nationality. September, 1941 — April, 1943 (Raport o pomocy udzielonej obywatelom polskim przez Ambasadę Polską w ZSRR ze szczególnym uwzględnieniem obywateli polskich narodowości żydowskiej. Wrzesień 1941— kwiecień 1943)
Raport Ambasady Polskiej w ZSRR sporządzony w Teheranie toż po zerwaniu stosunków polsko-sowieckich (Report on the Relief Accorded to Polish Citizens by the Polish Embassy in the U.S.S.R. with sepcial reference to Polish Citizens of Jewish Nationality. September, 1941 — April, 1943 London, 1943, ss. 24, [1])
Treść: Foreword; Part I (1. Deportation of Polish citizens from Soviet-occupied Poland to the interior of U.S.S.R. 2. The geographical distribution of Poles and Polish Jews in the U.S.S.R.; 3. The problem of Polish citizenship and nationality; Part II (1. The Embass'y relief apparatus; 2. Types of relief ((a). Financial relief through the regional network; (b) Individual assistance from the Embassy; Distribution of the relief in kind; (d) Relief in kind supplied by charitable institutions; (e) Local relief institutions; (f) Schools; 3. The liquidation of the relief organisation). Map (The Distribution of Jews, Polish Citizens, in the U.S.S.R. ).
16. Jews in Post-War Poland. A digest of documents (Żydzi w powojennej Polsce. Zestaw dokumentów)
Broszura informacyjna Polish Government Information Center w Nowym Jorku (New York, 1944, s. 18).
Treść: Preface — J. P. Junosza, Director, Polish Gov'ts Information Center; Poland will grant freedom and equality to its minorities; Statement of general Sikorski Feb. 24, 1942; A decision of the polish national legislature, which deserves comment; The only guaranty for all promises and declarations.
17. Jews in Poland (Żydzi w Polsce)
Broszura informacyjna Polish Government Information Center w Nowym Jorku („Polish Facts and Figures”. No 6. New York, July 23, 1944, s. 1-32).
Treść: Brief History (A Brief Historical Outline; Creation of a Middle Class; Poland — Haven; Religious Tolerance; Time of Troubles; Fight for a Common Motherland); Jews in Modern Poland (Economics; Pre-war Economic Structure; Trade Unions; The Press; Literature ; Theater Music; Education; Political Life; Anti-Semitism in Poland); Under German Occupation (Loss of Rights; Loss of Property; Uprooted; Warsaw Ghetto; Sick and Ruined; Death; Resistance; Jews in the Polish Underground; International Initiative is Helpless); Dispersion (The Soviet Union; Iran; Palestine; North America; Great Britain; Other Countries).
18. Strategy of Decimation of the Jewish People in Poland (Strategia dziesiątkowania ludności żydowskiej w Polsce)
Fragmenty rozdziału „Strategy of Decimation” (dotyczące wypędzania, pracy przymusowej i głodu ludności żydowskiej) z drugiej Czarnej Księgi zbrodni nazistowskich przeciwko ludności żydowskiej (The Black Book. The Nazi Crime Against the Jewish People. Published by The Jewish Black Book Committee, New York 1946, s.111-240).
19. Anihilation of the Jewish People in Poland and the Sowiet Union (Unicestwienie ludności żydowskiej w Polsce i Związku Radzieckim)
Fragmenty rozdziału „Anihilation” (dotyczący Polski i Związku Radzieckiego) z drugiej Czarnej Księgi zbrodni nazistowskich przeciwko ludności żydowskiej (The Black Book. The Nazi Crime Against the Jewish People. Published by The Jewish Black Book Committee, New York 1946, s.241-413).
20. Extermination of the Polish Jews in the Years 1939-1945 (Zagłada Żydów polskich w latach 1939—1945)
Rozdział z rapotu “German Crimes in Poland” Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce przekazanego Trybunałowi Wojskowemu w Norymberdze (Vol. I. Central Commission for the Investigation of German Crimes in Poland. Warszawa 1946, s. 123-16). Wersja polska była publikowana w wydawnictwach Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce (Friedman Filip: Zagłada Żydów polskich w latach 1939—1945, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce”. T. I. Warszawa: 1946, s. 163-208).
Treść: I. Statistics of the Jews population in Poland; II. Phases and methods of the “solution of Jews problem” under German occupation; III. The period of the “Small terror” and “Cold pogroms”. IV. The period of “Liquidation activities in ghettoes and camps”. V. General conclusion (1. How many Jews perished and how many were left alive?; 2. Different phases of extermination; 3. How many Jews from abroad perished in Poland?).
* * *
x) Główny specjalista w Departamencie Badań Demograficznych Głównego Urzędu Statystycznego, członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Demograficznego.
) Mały Rocznik Statystyczny 1939. Nakładem Głównego Urzędu Statystycznego. Warszawa 1939, s. 10.
) Concise Statistical Year-Book of Poland. September 1939 - June 1942. Published by the Polish Ministra of Information. London 1941 (Wydanie polskie Mały Rocznik Statystyczny Polski. Wrzesień 1939 - czerwiec 1941. Ministerstwo Informacji i Dokumentacji. Londyn 1941, s. 4.
) Rakowski Janusz: Polityka inwestycyjna i planowanie inwestycji. Nakładem Tygodnika „Polska Gospodarcza”. Warszawa 1939, s. 10-11 (zestawienie na podstawie plansz opracowanych w Biurze Planowania Krajowego przy Gabinecie Ministra Skarbu).
) Kazimierz Latuch, Zbigniew Strzelecki: „Bilans demograficzny II wojny światowej na ziemiach polskich”. Sesję Varsavianistyczną zorganizowało Towarzystwo Miłośników Historii, Komisja Badania Dziejów Warszawy przy Instytucie Historii PAN, Centralna Biblioteka Wojskowa, Wojskowe Biuro Badań Historycznych, Muzeum Historyczne Miasta Stołecznego Warszawy, Polskie Towarzystwo Demograficzne i Polskie Towarzystwo Statystyczne.
) Referaty przedstawili mgr Kazimierz J. Latuch („Przemiany i straty demograficzne Polski okresie II wojny światowej”) oraz dr Bogusława M. Bulska („Przemiany i straty demograficzne Warszawy w okresie II wojny światowej”). Wprowadzenia do dyskusji dokonał dyrektor Wojskowego Biura Badań Historycznych dr hab. płk Krzysztof Komorowski.
) Andrzej Kunert: Ile polskich ofiar pochłonęła okupacja. „Gazeta Wyborcza”. Nr 205(7499). Warszawa, 2-3 września 2006, s. 1, 3.
1