Produkt narodowy brutto i dochód narodowy

Produkt narodowy brutto (PNB) jest miarą dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

PNB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach czynników produkcji +

+dochody netto z tytułu własności za granicą

W omawianych miarach produkcji, tj. PKB i PNB, nie bierze się pod uwagę tego, że wyposażenie kapitałowe wykorzystywane w procesie produkcji (tj. maszyny, urządzenia produkcyjne) zużywa się. Ekonomicznym odzwierciedleniem procesu zużywania się istniejącego zasobu kapitału trwałego jest amortyzacja. Amortyzacja odzwierciedla wartość zużycia się zasobu kapitału w danym okresie.

Zużywanie się zasobu kapitału fizycznego oznacza, że część dóbr wytwarzanych w gospodarce trzeba przeznaczyć na odtworzenie zużytego kapitału. Część łącznych inwestycji (tzw. inwestycji brutto) musi być przeznaczona na odtworzenie zużytego zasobu kapitału w rozmiarach odpowiadających amortyzacji. Pozostałą część inwestycji (tzw. inwestycje netto) można wykorzystać na powiększenie istniejącego zasobu kapitału.

Netto = Brutto - amortyzacja

PKB, jak i PNB są miarami produkcji uwzględniającymi inwestycje brutto. Miarą produkcji uwzględniająca inwestycje netto jest produkt narodowy netto (PNN), nazywany również dochodem narodowym. Jest on różnicą między PNB a amortyzacją.

PNN w cenach czynników produkcji = dochód narodowy (Y) =

= PNB w cenach czynników produkcji - amortyzacja

MIERNIKI EFEKTÓW PRACY SPOŁECZEŃSTWA

PRODUKT NARODOWY BRUTTO

Kategoria PNB w cenach czynników produkcji odzwierciedla wielkość łącznych dochodów powstających w procesie produkcji. Gdy odejmiemy od niej wartość amortyzacji, podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa oraz zyski nie podzielone (t. część zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw, a nie do podziału między akcjonariuszy), otrzymamy łączną wartość dochodów osobistych uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe w przedsiębiorstwach. Dochody osobiste pomniejszone o podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa domowe i powiększone o otrzymane płatności transferowe (np. emerytury, zasiłki) określamy mianem rozporządzalnych dochodów osobistych (RDO). Ich wielkość informuje o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.

Determinanty dochodu narodowego.

Analiza krótkookresowa

Zarys głównych stanowisk teoretycznych

Pojęcia pomocnicze: produkcja potencjalna; faktyczne krzywe agregatowego popytu; agregatowa podaży.

Produkcja potencjalna to produkcja którą można by wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie były wykorzystywane wszystkie czynniki produkcji, tj. zasoby pracy, kapitału i ziemi. Rozmiary produkcji potencjalnej zależą od wielkości zasobów czynników produkcji występujących w gospodarce oraz efektywności ich wykorzystania.

Produkcja faktyczna oznacza produkcję rzeczywiście wytwarzaną w gospodarce. W gospodarce rynkowej, w której produkty wytwarzają przedsiębiorstwa nastawione na zysk, jej poziom jest wyznaczony przez możliwości opłacalnej sprzedaży.

Agregatowy popyt to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach i czasie.

Agregatowa podaż oznacza łączną ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i czasie oraz dostarczyć na rynek. Termin w „danych warunkach” należy rozumieć jako dane czynniki determinujące agregatowy popyt i agregatową podaż.

Agregatowa podaż zależy przede wszystkim od trzech czynników: od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, od ogólnego poziomu cen towarów oraz kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów. Wielkość zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania wyznaczają rozmiary agregatowej podaży, odpowiadające poziomowi produkcji potencjalnej. Im większe są te zasoby oraz im wyższa jest efektywność ich wykorzystania, tym wyższe są rozmiary agregatowej podaży. Przy danych zasobach czynników produkcji wielkość agregatowej podaży zależy przede wszystkim od ogólnego poziomu cen oraz od kosztów produkcji. Agregatowa podaż jest rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen i malejącą funkcją kosztów produkcji.

Faktyczne rozmiary produkcji (dochodu narodowego) ustalają się w wyniku wzajemnego oddziaływania agregatowego popytu i agregatowej podaży.

Do wyznaczania rozmiarów dochodu narodowego wykorzystuje się krzywe agregatowej popytu i agregatowej podaży. Krzywa agregatowego popytu ukazuje zależność agregatowego popytu od ogólnego poziomu cen towarów (pozostałe czynniki determinujące agregatowy popyt są niezmienne). Innymi słowy, krzywa ta określa łączne ilości towarów, jakie nabywcy decydują się zakupić przy poszczególnych poziomach ich cen. Krzywa agregatowej podaży określa zależność agregatowej podaży od ogólnego poziomu cen (przy założeniu niezmienności pozostałych determinantów agregatowej podaży). Inaczej mówiąc, krzywa ta określa łączne ilości towarów, jakie producenci decydują się wytworzyć i dostarczyć na rynek przy różnych poziomach cen.

Krzywa agregatywnej podaży i agregatywnego popytu - stanowisko kompromisowe.

Poziom cen

AP_d

AP_p

0

Y_p

Dochód narodowy

Kształt krzywej agregatowej podaży wywołuje dosyć ostre spory w teorii ekonomii. Wyodrębnić można dwa krańcowe stanowiska: ekstremalne stanowisko neoklasyczne, zakładające pionową krzywą agregatowej podaży oraz ekstremalne stanowisko keynesistowskie, zakładając poziomy przebieg krzywej w typowej sytuacji gospodarczej. Wyróżnić można również stanowisko kompromisowe.

Według stanowiska kompromisowego, krzywa agregatowej podaży ma kształt z krzywą APd.

Zgodnie z ekstremalnym stanowiskiem neoklasycznym, krzywa agregatowej podaży jest pionowa (prosta APd) i odpowiada poziomej produkcji potencjalnej (Yp)

Taki kształt krzywej wynika z neoklasycznego przekonania o doskonałej giętkości cen.

Poziom cen

AP_d

P_e A

AP_p

0

Y_p

Dochód narodowy

Przez giętkość cen rozumiemy zmianę cen jako reakcję na zmianę warunków rynkowych, w szczególności popytu i podaży.

Keyneiści odrzucają przekonanie neoklasyków o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności działania mechanizmów rynkowych. Ich zdaniem, mechanizmy rynkowe i leżące u ich podstaw zmiany cen nie są w stanie zagwarantować produkcji w pełni wykorzystującej czynniki wytwórcze. Ponadto założenie giętkości cen, a w szczególności - giętkości płac w dół, jest mało realistyczne we współczesnym świecie, w którym dużą rolę odgrywają związki zawodowe, przeciwstawiające się obniżkom płac. Z tych powodów keyeneiści zakładają w swoich analizach „lepkie” (tj. mało elastyczne) ceny, a w krańcowym przypadku - ceny sztywne. Dla takiego ekstremalnego stanowiska charakterystyczna jest krzywa agregatowej podaży podobna do krzywej APd na rysunku poniżej.

Poziom cen

AP_d A B

P_e AP'_p

AP_p

0

Y_e Y_p

Dochód narodowy

Wnioski

Zgodnie ze stanowiskiem neoklasycznym, faktyczny dochód narodowy określony jest przez zasoby czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania. To podejście nazywane jest podejściem podażowym, gdyż determinantów dochodu narodowego upatruje się w czynnikach określających maksymalne rozmiary podaży. Według stanowiska keynesistowskiego, faktyczny dochód narodowy zdeterminowany jest przez wielkość agregatowego popytu na towary. Podejście to nazywane jest podejściem popytowym, ze względu na akcentowanie poytowych determinantów dochodu narodowego. W podejściu podażowym opisywana jest gospodarka w warunkach pełnego wykorzystania czynników. W podejściu podażowym akcentuje się analizy długookresowe, natomiast w podejściu popytowym - analizy krótkookresowe.

Równowaga makroekonomiczna

na przykładzie modelu Keynesa

Ekonomiści do opisu zjawisk gospodarczych posługują się modelami, które w pewnym zakresie upraszczają rzeczywistość. Model równowagi ekonomicznej, ale przy pewnych założeniach - uproszczeniach:

• Nie istnieje wymiana z zagranicą, tzn. mamy do czynienia z gospodarką zamkniętą.

• Państwo nie podejmuje żadnych decyzji rynkowych, a na popyt wpływają wyłącznie zachowania dwóch pomiotów: gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw.

W takim modelu popyt globalny jest sumą popytu konsumpcyjnego gospodarstw domowych oraz pobytu inwestycyjnego przedsiębiorstw. Można to zapisać w postaci równania:

AD = C + I

w którym: AD - popyt globalny, C - popyt konsumpcyjny, I - popyt inwestycyjny.

Popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych wynika przede wszystkim z chęci zapewnienia odpowiedniego poziomu życia poszczególnym jego członkom. Zakup przez gospodarstwa domowe mebli, żywności, ubrań, biletów kolejowych oraz różnych innych dóbr i usług wpływa na wielkość konsumpcji. Gospodarstwa domowe na konsumpcję przeznaczają większą część dochodów, pozostałą część natomiast - na oszczędności. Obecnie szacuje się, że gospodarstwa domowe w Polsce wydają około 90% swoich rozporządzalnych dochodów osobistych na zakupy konsumpcyjne. Dochód rozporządzalny jest to ten dochód, który gospodarstwo domowe może przeznaczyć na wydatki lub oszczędności. Jest to suma pieniędzy otrzymanych za pracę od przedsiębiorstw i w postaci transferów (np. emerytury) od państwa, pomniejszona o podatki bezpośrednie.

Wielkość wydatków konsumpcyjnych będzie tym wyższa, im większy będzie dochód rozporządzalny gospodarstw domowych. W pewnym uproszczeniu możemy przyjąć, że zależność ta jest funkcją liniową, nazywaną funkcją konsumpcji; opisuje się ja wzorem:

C = cYd + a

W którym:

C - konsumpcja (popyt konsumpcyjny),

c - krańcowa skłonność gospodarstw domowych do konsumpcji, która wskazuje, jaką część rozporządzalnego dochodu gospodarstwo domowe przeznacza na konsumpcję;

Yd - dochody rozporządzalne'

a - konsumpcja autonomiczna, czyli konsumpcja niezależna od wysokości dochodu rozporządzalnego; nawet przy braku dochodów gospodarstwa będą ponosiły najpilniejsze wydatki konsumpcyjne (np. na żywność), finansowane z oszczędności.

Funkcje konsumpcji

Popyt konsumpcyjny C

C=a+c₂Y_d

C₂ B

C=a+c₁Y

C₁ A

a

Y_d1

Dochód rozporządalny Y_d

Popyt inwestycyjny to zamierzone przez przedsiębiorstwa wydatki na zwiększenie kapitału rzeczowego przedsiębiorstwa (maszyny, hale fabryczne) oraz stanu zapasów. Wielkości popytu inwestycyjnego decyduje przewidywany popyt na produkty przedsiębiorstwa. Przewidywany przyszły popyt na produkty przedsiębiorstwa nie zależy ani od wielkości obecnej produkcji, ani od osiągnięcia obecnego dochodu. Popyt inwestycyjny - według keynesa - jest zatem wielkością autonomiczną, niezależną od aktualnej wielkości produkcji oraz dochodu.

Jeżeli do funkcji konsumpcji doda się stały popyt inwestycyjny, to otrzymamy wzór na popyt globalny:

AD = C + I

AD - cYd + a + I

Wykres funkcji popytu globalnego

Popyt globalny AD

AD = C + I

C

I

a

Dochód rozporządalny Y_d

W prezentowanym modelu makroekonomicznym dokonano kilku uproszczeń:

• dochód narodowy jest równy rozporządzalnym dochodom gospodarstw domowych,

• płace i ceny są stałe,

• produkcja jest uzależniona od popytu i jej wartość odpowiada dochodom rozporządzalnym.

Równowaga krótkookresowa wystąpi na rynku wtedy, kiedy popyt globalny (popyt konsumpcyjny i inwestycyjny) zrówna się faktycznie z produkcją wytworzoną - czyli wartość produkcji będzie równa wartości konsumpcji i inwestycji.

Popyt globalny AD

Prosta 45^o

AD = C + I

AD₃ E

C

AD₂

AD₁ B

Y_d1 Y_d2

Dochód rozporządzalny Y_d

(wielkość produkcji)

Przecięcie funkcji popytu globalnego z prostą 45stopni wyznacza zawsze punkt równowagi (punkt E), w którym wielkość planowanych wydatków (popytu globalnego) jest równa wielkości produkcji, np. AD3=Yd2.

PRODUKT NARODOWY BRUTTO

SALDO^a

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB)

AMORTYZA-CJA

PRODUKT NARODOWY NETTO (PNN)

(w cenach rynkowych)

PODATKI POŚREDNIE

PRODUKT NARODOWY NETTO (PNN) (w cenach czynników)

=

DOCHÓD NARODOWY

DOCHODY CZYNNI--KÓW PRODU-KCJI

WYNAGRODZENIE PRACY

ZYSK Z KAPITAŁU

WYNAGRODZENIE ZIEMI

---