SYTUACJA DEMOGRAFICZNA A STAN ZDROWIA LUDNOŚCI
Demografia to nauka, która koncentruje się na poznaniu właściwości i mechanizmów procesów demograficznych w celu uzyskania racjonalnych podstaw prognozowania przyszłej liczby ludności oraz jej składu według płci, wieku, stanu cywilnego, wykształcenia. Poza urodzeniami i zgonami naturalny ruch ludności obejmuje również małżeństwa i rozwody.
Obok ruchu naturalnego na przyrost, bądź ubytek liczby ludności ma także wpływ zjawisko migracji, które polega na trwałej zmianie miejsca pobytu. Zjawisku temu towarzyszy spadek liczby urodzeń w miejscu emigracji a wzrost w miejscu imigracji.
Zdarzenia, którymi zajmuje się demografia ma charakter ilościowy - można zmierzyć częstość ich występowania w populacji w czasie.
Źródła informacji o sytuacji demograficznej
rejestracja bieżąca urodzeń, zmian stanu cywilnego (małżeństwa, rozwody), zmian miejsca zamieszkania,
Urzędy stanu cywilnego odnotowują:
- urodzenia
- małżeństwa
- zgony
Sądy dostarczają dane o prawomocnie orzeczonych rozwodach.
Organa ewidencji ludności odnotowują informacje o zmianie miejsca zamieszkania.
spisy powszechne
Wyniki spisów powszechnych stanowią podstawowe i najpełniejsze źródło informacji o ludności zamieszkałej na wyodrębnionym terenie. Spis powszechny charakteryzuje się:
- powszechnością (obejmuje całą ludność określonego terenu),
- imiennością (osoby spisywane są z podaniem imienia i nazwiska, co umożliwia uniknięcia powtórzeń lub pominięć),
- bezpośredniością (dane są wpisywane do formularza na podstawie bezpośredniego wywiadu z osobą spisywana lub członkiem rodziny),
- zagwarantowaniem tajemnicy służbowej (uzyskane informacje mają służyć wyłącznie do zbiorczych opracowań statystycznych).
Spisy ludności są przeprowadzane zwykle w odstępie 10 lat. W Polsce odbyły się w latach: 1946, 1950, 1960, 1970, 1978, 1988, 2002.
badania specjalne
Są to badania częściowe obejmujące wyodrębnioną w sposób losowy lub celowy próbę pochodzącą z całej zbiorowości. Wykonuje je się wówczas, gdy na podstawie istniejącego materiału statystycznego nie można orzekać o stanie danego zjawiska.
Charakterystyka ludności Polski
Struktura ludności według płci i wieku jest istotna z punktu widzenia aktualnych i przyszłych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa. Struktura ludności według płci i wieku warunkuje natężenie urodzeń, małżeństw oraz zgonów a tym samym również tempo zmian ludności.
w Polsce istnieje liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami
- liczebna nierównowaga płci wśród noworodków (rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek),
- różnica w poziomie umieralności mężczyzn i kobiet,
- nierównowaga struktury płci wśród osób migrujących.
pełna równowaga płci występuje w grupie wieku 40-44 lata,
kobiety żyją przeciętnie 8 lat dłużej niż mężczyźni,
w 2002 r. 18,5 mln mężczyzn i 19,7 mln kobiet,
dla Polski współczynnik feminizacji wynosi 106, dla województwa łódzkiego 109 a
dla Łodzi 119,
wśród dzieci w wieku 0-2 lata na każde 100 chłopców przypada 95 dziewczynek,
na 100 mężczyzn w wieku 80 lat i powyżej przypadają 242 kobiety,
w 2002 r. 62% - mieszkańcy miast, 38% - mieszkańcy wsi,
ludność w wieku produkcyjnym: - mężczyźni 18-64 lata, - kobiety 15-59 lat,
szacuje się, że w 2002 r. na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 60 osób w wieku nieprodukcyjnym.
Starzenie się populacji
Proces starzenia się ludności polega na wzroście liczby i udziału procentowego osób starszych wśród ogółu ludności. Przez osoby w starszym wieku rozumie się osoby w wieku 65 lat i więcej. Starzenie się ludności jest związane z wydłużaniem się życia ludzkiego, z dożywaniem wieku starości prze coraz większą zakresowo populację oraz ze spadkiem liczby urodzeń.
Polska obecnie zalicza się do krajów starych demograficznie; odsetek ludności w wieku 65 lat i więcej przekroczył bowiem 12%. Jak wskazują prognozy, liczba i odsetek tych osób będą systematycznie wzrastały.
Starzenie się populacji zwiększa zapotrzebowanie na świadczenia zdrowotne, zwłaszcza ze strony lekarzy i pielęgniarek podstawowej opieki zdrowotnej. Konieczna staje się też potrzeba pewnej reorganizacji szpitali z funkcji typowo leczniczych na funkcje opiekuńczo-lecznicze i pielęgnacyjno-opiekuńcze. Stan zdrowia zmienia się bowiem recesywnie wraz z wiekiem; spada sprawność funkcjonowania, występuje wielochorobowość, współistnieje wiele chorób przewlekłych. Z wiekiem wzrasta również długość trwania chorób.
Starzenie się populacji, wzrost liczby osób starszych, będzie miało konsekwencje w zakresie popytu na usługi zdrowotne zarówno w sektorze usług publicznych jak i prywatnych, tak w zakresie opieki zdrowotnej jak i pielęgnacyjnej.
Konsekwencje starzenia się społeczeństwa:
potrzeba podejmowania reform ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych,
przedłużanie aktywności zawodowej osób starszych,
przedłużanie sprawności i w miarę dobrej kondycji zdrowotnej osób starszych,
zmiany w dziedzinie popytu na usługi medyczne - lekarskie i pielęgniarskie.
Ruch naturalny ludności
Liczba urodzeń żywych
Na podstawie badań biologicznych przyjęto w demografii za dolną granicę wieku rozrodczego wiek 15 lat, a za górną wiek 49 lat.
Za najbardziej korzystną sytuację demograficzną uważa się taki współczynnik dzietności (liczba dzieci, które urodziłaby przeciętna kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego), który zapewnia prostą zastępowalność pokoleń, czyli kształtuje się na poziomie 2,1-2,15 dzieci przypadających na jedną kobietę. W Polsce w 1995 roku wynosił on 1,6 a w roku 2002 1,2 dziecka.
Przyrost naturalny ludności stanowi różnicę między liczbą urodzeń żywych i zgonów ogółem w danym okresie. Przyrost naturalny ludności Polski jest obecnie na najniższym poziomie w całym okresie powojennym.
Spadek liczby urodzeń w Polsce dotyczy głównie urodzeń trzecich, czwartych i następnych. Upowszechnia się model rodziny małej, jedno- i dwudzielnej.
Najwyższym współczynnikiem urodzeń charakteryzują się województwa: warmińsko-mazurskie i pomorskie (10 urodzeń na 1000 ludności), najniższym województwo łódzkie (8,5 urodzeń na 1000 ludności).
Tendencje zmian wskaźników płodności kobiet według wieku
Płodność mierzy się liczbą urodzeń żywych przypadających na 1000 kobiet w poszczególnych grupach wieku rozrodczego (15-49 lat).
W Polsce najwięcej dzieci rodzą kobiety w wieku 20-29 lat. Nowe dane wskazują, że najwięcej urodzeń przypada na kobiety w wieku 25-29 lat, w dalszej kolejności na kobiety w wieku 20-24 lat oraz w wieku 30-34 lata. Stosunkowo mało kobiet rodzi dzieci w wieku powyżej 35 lat i poniżej 20.
Kobiety z wyższym wykształceniem rodzą pierwsze dziecko później niż kobiety z niższym wykształceniem, a okres ich efektywnej prokreacji trwa relatywnie krótko.
Zdecydowanie większość dzieci (88%) rodzi się w rodzinach biologicznych utworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie. Dzietność kobiet pozostających w związkach nieformalnych lub żyjących samotnie jest niższa niż żyjących w formalnie zawartych małżeństwach. Większość dzieci rodzi się w początkowych latach trwania małżeństwa.
Zgony
Umieralność, czyli częstość zgonów w populacji jest jednym z podstawowych negatywnych wskaźników stanu zdrowia. Dane odnośnie do struktury zgonów według płci, wieku i przyczyn stanowią podstawowe źródło informacji o stanie zdrowia ludności.
Przyczyny zgonów w Polsce:
choroby układu krążenia (ok. 50%),
nowotwory (ok. 20%),
urazy, wypadki, zatrucia (7%),
choroby układu oddechowego
choroby zakaźne (1%),
Demograficzna analiza małżeństw odnosi się do związków formalnych, a więc związków, których zawarcie jest potwierdzone odpowiednimi dokumentami wystawionymi przez USC. Zawieranie małżeństw zmienia strukturę ludności według stanu cywilnego, a pośrednio wywiera wpływ na kształtowanie się niektórych zjawisk naturalnego ruchu ludności, zwłaszcza na kształtowanie się liczby urodzeń.
Przyczyny spadku ilości zawieranych małżeństw:
- uwarunkowania społeczno-gospodarcze,
- bezrobocie ludzi młodych będących w wieku zakładania rodziny,
- migracja ludzi młodych za granicę czasowo lub na stałe.
W 2002 r. zawarto 191,9 tys. nowych małżeństw, a rozwiązaniu uległo 206,6 tys. (przez śmierć współmałżonka 161,2 tys., przez rozwód 45,4 tys.).
Główne przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego:
niezgodność charakterów,
niedochowanie wierności małżeńskiej,
nadużywanie alkoholu,
negatywny stosunek do członków rodziny.
Nadumieralność mężczyzn i umieralność przedwczesna
od wieku 30-34 lat wzrasta nadumieralność mężczyzn z powodu chorób układu krążenia, urazów i zatruć,
noworodek płci męskiej urodzony w 2002 r. ma szanse dożyć 70,4 lat, zaś płci żeńskiej 78,8 lat,
w Polsce poważnym problemem jest wysoka umieralność w wieku produkcyjnym, zwłaszcza w wieku 45-64 lata (umieralność przedwczesna),
umieralność mężczyzn w tym wieku jest w Polsce 2,5 raza większa niż w Szwecji czy Holandii,
zgony mężczyzn w wieku 45-64 lata stanowią blisko 30% wszystkich zgonów mężczyzn, (jeśli chodzi o kobiety, zgony w tym wieku stanowią 14% wszystkich zgonów kobiet).
Długość trwania życia Polaków na tle sytuacji w krajach UE
Życie mężczyzn było w Polsce w 2001 roku krótsze o 5,6 lat, zaś życie kobiet o 3,4 lat w porównaniu z przeciętnym dla krajów UE przed jej poszerzeniem.
2