POJĘCIE I KLASYFIKACJA ŚRODKOW GOSPODARCZYCH (AKTYWÓW)

Składniki majątkowe, którymi rozporządza każda jednostka gospodarcza nazywamy środkami gospodarczymi określanymi także jako aktywa. Pod pojęciem aktywów rozumie się środki gospodarcze (zasoby), jakie jednostka kontroluje (włada, dysponuje nimi) najczęściej na podstawie prawa własności do nich, o wiarygodnie ustalonej wartości, które przyniosą jej przypuszczalnie w przyszłości bezpośrednio lub pośrednio - w przypadki ich sprzedaży, zużycia, wymiany itp. - korzyści ekonomiczne w postaci środków pieniężnych lub ich odpowiedników. Środki gospodarcze (aktywa) mimo różnej postaci są dla potrzeb ewidencji ujmowane w jednorodne grupy. Podstawowym kryterium grupowania środków, stosowanym w większości krajów, a także w Polsce jest ich podział według stopnia możliwości ich „spieniężenia” (upłynnienia), a więc zgodnie z tak zwaną zasadą wzrastającej płynności.

Z tego punktu widzenia składniki majątkowe dzieli się na trwale zaangażowane w jednostce (praktycznie dłużej niż rok) - jest to majątek trwały, oraz składniki pozostające w stałym obrocie gospodarczym - jest to majątek obrotowy.

W ramach tych grup następuje dalszy podział środków według postaci, w jakiej one występują.

Podział środków gospodarczych jednostki na grupy ilustruje schemat.

Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się nabyte prawa majątkowe (np. prawa autorskie, licencje, oprogramowanie komputerów) i inne składniki traktowane z nimi na równi, przy czym okres korzystania z tych praw będzie dłuższy od jednego roku.

W skład rzeczowych składników majątku trwałego wchodzą środki trwałe.

Środki trwałe są to rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Do środków trwałych zalicza się w szczególności:

1. nieruchomości - w tym grunty, prawo wieczystego użytkowania gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębna własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego,

2. maszyny i urządzenia, środki transportu i inne rzeczy (np. wyposażenie biur, magazynów, kin, narzędzia, przyrządy),

3. ulepszenia w obcych środkach trwałych,

4. inwentarz żywy

Pod pojęciem środków trwałych w budowie rozumie się wydatki poniesione pod budowę lub zakup i montaż nowych lub ulepszenie istniejących środków trwałych, jak długo te czynności nie zostały jeszcze zakończone.

Cechą wspólną środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych jest stopniowa utrata ich wartości (umarzanie), po której zostały nabyte i wykazane w księgach rachunkowych, na skutek zużywania się lub wygasania praw.

Należności długoterminowe są to należne jednostce sumy z innych tytułów niż dostawy wyrobów i towarów oraz usług, które zostaną spłacone po okresie dłuższym od jednego roku, gdyż np. uzgodniono z odbiorcą, że zapłata za sprzedane mu dobra będzie następowała ratalnie przez klika lat

Pod pojęciem inwestycji (lokat) rozumie się składniki majątku nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych polegających na :

• przyroście wartości tych składników majątku, np. wniesionych udziałów do spółki z.o.o., zakupionych akcji, przedmiotów o wartości muzealnej, ziemi, domów mieszkalnych, praw itp., które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte, licząc że pozwoli to na osiągnięcie większych korzyści niż np. ulokowanie wolnych środków pieniężnych na terminowych rachunkach bankowych,

• uzyskaniu z nich przychodów w formie: dywidend (udziałów w zyskach w spółkach z.o.o. i akcyjnych), odsetek od nabytych obligacji, pieniędzy ulokowanych na terminowych rachunkach bankowych, pożyczek udzielonych innym jednostkom itp.

W przypadku, gdy tego rodzaju składniki majątku będą w posiadaniu danej jednostki dłużej niż przez 12 miesięcy od dnia kończącego rok obrachunkowy - wówczas tego rodzaju inwestycje określa się jako długoterminowe.

Majątek obrotowy z punktu widzenia funkcji jakie pełni, dzieli się na :

• zapasy to rzeczowe składniki majątku obrotowego, do których zalicza się:

• materiały służą na ogół do jednorazowego zużycia, które następuje całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym, i przenoszą na wytwarzane produkty całą swoją wartość. Do materiałów zalicza się zapasy surowców, które stanowią istotę produkowanych wyrobów (np. skóra przy produkcji obuwia), nadają im pewne cechy (np. farby do barwienia skór), są źródłem energii (np. paliwa płynne, stale i gazowe), albo służą do celów ogólnogospodarczych (np. materiały na utrzymanie czystości, maszyn w ruchu) i administracyjnych (np. materiały biurowe)

• produkty gotowe są to wytworzone przez jednostkę produkty zakończone, wyroby i usługi przyjęte przez kontrolę techniczną, przeznaczone do sprzedaży

• produkcja nie zakończona są to wytworzone przez jednostkę wyroby lub usługi jeszcze nie zakończone, które w zależności od stopnia ich zaawansowania w procesie produkcyjnym przybierają postać produkcji (robot) w toku i półfabrykatów. Na ogół za półfabrykaty uważa się te produkty, które przeszły określoną, zamkniętą część cyklu produkcyjnego, są odrębnie magazynowane i mogą stanowić przedmiot sprzedaży (np. przędza w przemyśle włókienniczym, surówka w przemyśle hutniczym lub pozyskane dobra przyrody)

• towary są to wytworzone przez inne jednostki gospodarcze wyroby nabywane przez jednostkę i przeznaczone do odsprzedaży w niezmienionej postaci. Okoliczność, że towary są niekiedy przed sprzedażą pakowane, porcjowane, butelkowane itp. U sprzedającego nie zmienia istoty rzeczy

• należności krótkoterminowe (lokaty) obejmują ogół należności z tytułu dostaw, a więc sprzedaży wyrobów, towarów i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów, które wymagają zapłaty przez dłużników w ciągu 12 miesięcy od dnia kończącego rok obrachunkowy.

• inwestycje krótkoterminowe zalicza się do nich głównie krótkoterminowe aktywa finansowe tj. składniki majątku, które będą w posiadaniu jednostki przez okres krótszy niż 12 miesięcy, od dnia kończącego rok obrachunkowy, a w szczególności:

• akcje i inne papiery wartościowe przeznaczone do sprzedaży

• udzielone innym jednostkom pożyczki

• środki pieniężne ulokowane na terminowych rachunkach bankowych

• środki pieniężne, którymi w danej chwili może dysponować jednostka gospodarcza; w zależności od miejsca przechowywania dzieli się je na:

• gotówkę w kasie

• środki pieniężne w banku

Wartości niematerialne

i prawne

Rzeczowy majątek trwały

Majątek trwały

(aktywa trwale)

Należności długoterminowe

Środki gospodarcze

(AKTYWA)

Inwestycje (lokaty) długoterminowe

Zapasy

Majątek obrotowy

(aktywa obrotowe)

Należności krótkoterminowe

Inwestycje (lokaty) krótkoterminowe

---