PODSTAWOWE POJĘCIA Z KULTURY JĘZYKA POLSKIEGO.
Język - to system znaków językowych (morfemów, wyrazów, schematów składniowych, gatunków tekstu) oraz reguł łączenia tych znaków w jednostki wyższego rzędu.
Kultura języka
umiejętność mówienia i pisania poprawnego i sprawnego (przez poprawność rozumiemy zgodność tekstów z normą językową (dotyczącą wymowy, słownictwa, gramatyki itp.), natomiast sprawność to umiejętność tworzenia tekstów zgodnych z wzorcami stylistycznymi, tj. dopasowanych do sytuacji komunikacyjnej)
dyscyplina naukowa zajmująca się problemami szeroko rozumianej normy językowej oraz przedmiot wykładany na wyższych uczelniach,
świadome i celowe posługiwanie się językiem we wszystkich sytuacjach komunikacyjnych,
działalność kulturalnojęzykowa, popularyzująca tę dziedzinę wiedzy, poradnictwo językowe.
System językowy - zob. język
Norma językowa
zbiór tych znaków językowych i tych reguł ich łączenia, który został zaaprobowany przez społeczny zwyczaj językowy (tzw. uzus) oraz skodyfikowany przez naukę. Tak rozumiana norma językowa we współczesnej polszczyźnie jest dwupoziomowa. Obejmuje tzw. normę wzorcową oraz normę użytkową. Pierwsza z nich jest skodyfikowana i charakterystyczna dla wszystkich odmian języka, a wyraża się umiejętnością poprawnego używania środków typowych dla każdej z tych odmian. Druga kształtuje się spontanicznie i obejmuje te formy, które uznane zostały przez uzus danej odmiany języka jako przydatne z punktu widzenia komunikacji. Nie jest ona skodyfikowana, ale w poszczególnych grupach społecznych (środowiskach) na ogół dość jasno określona.
Zbiór reguł sformułowanych przez specjalistów, które informują o tym, jakie formy językowe uznawane są za poprawne w mowie i piśmie.
Tekst - indywidualna, konkretna realizacja możliwości dawanych przez system i normę danego języka. Wypowiedź (mówiona lub pisana), za pomocą której realizujemy cel komunikacyjny. Jednostka przekazu informacji stanowiąca zamkniętą i skończoną całość ze względu na treść.
Uzus - społeczny zwyczaj językowy. Obejmuje poza elementami normy także środki językowe rozpowszechnione w rozmaitych środowiskach, ale nieaprobowalne, np. poszłem, wzięłem, dzisiej, ja żem to powiedział, ciężki orzech do zgryzienia itp.
Innowacja językowa - jest to każdy nowy element w tekście, uzusie, normie lub systemie (nowa głoska, nowy sposób wymawiania połączeń głosek, nowy sposób akcentowania wyrazu, nowy wyraz (zapożyczenie lub element utworzony na gruncie języka polskiego), nowe znaczenie wyrazu, nowy związek frazeologiczny, nowy sposób odmiany wyrazu, nowy sposób tworzenia wyrazów, nowy sposób łączenia wyrazów.
Na ogół innowacja pojawia się w jakimś indywidualnym tekście. Jeżeli zostanie uznana przez odbiorców za udaną, będą ją oni powtarzać. Częste użycie formy w różnych rodzajach tekstów powoduje uznanie formy przez uzus. Jeśli forma zostanie pozytywnie oceniona ze względu na jej przydatność komunikacyjną, zostaje zaaprobowana przez normę, a zakorzenienie w normie jest podstawą do uznania jej za element systemu danego języka.
Wyróżnia się kilka rodzajów innowacji językowych:
innowacje uzupełniające - wyrazy i wyrażenia wypełniające lukę w słownictwie
- za pomocą których nazywamy nowo powstałe lub nowo wyodrębnione elementy rzeczywistości
- takie, dzięki którym na nowo wyrażamy nasz stosunek emocjonalny do tego, o czym mówimy
Innowacje obu tych typów realizują się w postaci neologizmów (słowotwórczych lub semantycznych) albo zapożyczeń (leksykalnych lub semantycznych)
innowacje regulujące - polegają na usuwaniu z systemu językowego form wyjątkowych.
innowacje rozszerzające - są to nowe zjawiska językowe powstałe na skutek dostosowania reguł dotyczących form rzadkich do reguł obejmujących zjawiska liczne i bardziej typowe.
innowacje nawiązujące - formy językowe powstałe na skutek nawiązania do innych elementów, podobnych pod względem struktury lub znaczenia. Realizowane są najczęściej jako tzw. kontaminacje, czyli połączenia dwu lub więcej wyrazów (k. słowotwórcze), związków wyrazowych (k. frazeologiczne), form gramatycznych (k. fleksyjne) lub schematów składniowych (k. składniowe)
innowacje skracające - polegają na usuwaniu z tekstu elementów niekoniecznych do przekazu informacji. W systemie przejawiają się w postaci skrótowców oraz form powstałych w wyniku tzw. uniwerbizacji, czyli przekształcania nazw wielowyrazowych w jednowyrazowe.
innowacje precyzujące - polegają na różnicowaniu znaczeniowym pierwotnych synonimów
innowacje alternatywne - powstające jako wynik nasilania się pewnych tendencji językowych
Błąd językowy
innowacja funkcjonalnie nieuzasadniona, czyli taka, która nie przyczynia się do sprawniejszego przebiegu procesu komunikacji,
nieświadome naruszenie istniejącej normy językowej lub systemu językowego.