Błędy językowe w prasie.
Joanna Klaudia Pawłowska
Filologia polska
Semestr I
We współczesnym języku polskim można dostrzec bardzo wiele faktów świadczących o niedbalstwie, nawet niechlujstwie i bezmyślności piszących po polsku. Objawia się nam to w postaci błędów językowych. Według D. Butter błąd językowy wiąże się z normą językową. Jednak ta zasada odnosi się jedynie do odmiany literackiej języka. Natomiast E. Coseriu mówi nam, że błąd językowy to nieuzasadniona funkcjonalnie innowacja językowa.
Pojawianie się błędów mogą powodować różne przyczyny np. niedokładna znajomość zakresu i treści znaczeniowej wyrazu, ubóstwo słownika, nieznajomość związków frazeologicznych i prawidłowej budowy składniowej, brak znajomości albo wyczucia budowy słowotwórczej wyrazu itp.
W zależności od tego, czy błąd został popełniony w pisanej czy mówionej odmianie języka, oraz tego, czy był wynikiem naruszenia reguł gramatycznych, czy nieznajomości znaczenia słów użytych w wypowiedzi, czy też złej wymowy poszczególnych głosek lub ich połączeń, wyróżnia się kilka typów błędów językowych.
BŁĘDY GRAMATYCZNE
Są one naruszeniem reguł łączenia wyrazów lub morfemów. Należą do nich błędy fleksyjne i składniowe.
Błędy fleksyjne
Polegają na użyciu niewłaściwej formy gramatycznej i odmienianie wyrazów nieodmiennych.
Z kolei Duńczycy ustalili nieprzekraczalną zawartość tłuszczy trans w produktach spożywczych na 2 proc. W Polsce nikt jeszcze takiej normy nie ustalił.
Wyraz tłuszcz tworzy dopełniacz liczby mnogiej przez zakończenie na -ów. Słowniki poprawnej polszczyzny przestrzegają przed formą tłuszczy jako błędną.
Nie postarali się jedynie projektanci wnętrz - wszystkie wyglądają niemal dokładnie tak samo. Na usprawiedliwienie autorów trzeba jednak dodać, że większość czasu spędzimy na dworzu.
Wyraz dwór w narzędniku jest dworze. Tak samo jak w wypadku innych rzeczowników męskich zakończonych na -r (wór - worze, bar - barze, tor - torze).
Zdecydowana większość kart opatrzona jest logiem systemu VISA lub Mastercard. Karty pozostałych organizacji płatniczych są w naszym kraju mało popularne.
Rzeczownik logo, czyli znak firmy, jest nie odmienny.
Błędy składniowe (syntaktyczne)
Występują gdy: błędnie połączono wyrazy, niewłaściwie użyto przyimków lub wyrażeń przyimkowych, zastosowano błędny szyk wyrazów w zdaniu i źle użyto imiesłowowego równoważnika zdania.
I otwiera się przede mną ogród. Lecz nie jest to ogród francuski, o równo przystrzyżonej trawie i symetrycznych ścieżkach, zbiegających się przed centralnie położonym, dominującym nad wszystkim pałacem.
Jest to spójnik łączący dwa współrzędne przeciwstawne zdania i dlatego jest nie dopuszczalne zaczynanie zdania od lecz. Według Mirosława Skarżyńskiego w tekście pisanym rozcinanie zdania złożonego z pojedynczych przeciwstawnych na dwa oddzielne i zaczynanie po kropce drugiego od lecz robi mocne wrażenie nieporadności piszącego,dlatego lepiej tego unikać.
Przez ten czas stworzyli zespół ludzi dla których doradztwo klientom jest sprawą pierwszoplanową w każdym działaniu.
Mirosław Skarżyński o takim błędzie pisze: „Ponieważ w tym wypadku słowniki języka polskiego okazały się nieprzydatne, sprawdziłem użycia rzeczownika doradztwo w Korpusie języka polskiego PWN. Wygląda na to, że używana jest tylko konstrukcja doradztwo dla klientów, tę więc polecam.”
Na nią bowiem powinno przejść prawo użytkowania wieczystego, tak jak prawo własności nieruchomości, której właściciel się wyzbył lub porzucił.
Ma się zwykle prawo do czegoś, więc poprawnie byłoby prawo własności do nieruchomości.
Babska Autoszkoła powstała zaledwie rok temu. Dziś przyciąga setki kobiet gotowych czekać za miejsce nawet po kilka tygodni.
Piszemy tylko czekać na kogoś lub na coś, a więc czekać na miejsce (jest to złe użycie przyimka).
BŁĘDY LEKSYKALNE
Polegają na użyciu wyrazów w niewłaściwym znaczeniu lub w zniekształconej postaci.
Błędy słownikowe
Nazywane inaczej błędami wyrazowymi. Polegają na użyciu wyrazów w niewłaściwym znaczeniu lub myleniu znaczeń wyrazów podobnych brzmieniowo.
Carens ma sześciobiegową, manualną skrzynię biegów, jest napędzany dwulitrowym dieslem o mocy 140 KM spalającym na 100 km średnio 8,4 l.
Jest to zbędne zapożyczenie. W języku polskim istnieje określenie ręczna skrzynia biegów.
Nowa generacja konsol do gier, produkcji "Microsoft", "Sony" i "Nintendo", znajdzie się na rynku w okresie przedświątecznym. Producenci gier są przekonani, że zyskają one wielką popularność.
Jak w przykładzie powyżej tu również mamy zbędne zapożyczenie. Lepszym rozwiązaniem byłoby użycie zwrotu nowy typ lub nowy rodzaj.
Może on również złożyć rektorowi wniosek o wymierzenie kary upomnienia lub o przekazanie sprawy do sądu koleżeńskiego.
Autor artykułu nie rozumie znaczenia wyrazu upomnienie. Upomnienie nie jest karą, ale zwróceniem uwagi na niewłaściwe postępowanie. Te zdanie powinno brzmieć: Może on również złożyć rektorowi wniosek o wymierzenie kary lub o przekazanie sprawy do sądu koleżeńskiego.
Pewnego dnia, przeglądając globalną sieć, natknąłem się na niesamowitą wiadomość. Atlus postanowił wydać kolejną, w sumie trzecią z kolei, część bardzo kontrowersyjnego i złożonego eRPeGa o nazwie "Persona".
Sięgam do słowników i znajduję podstawowe znaczenie tego wyrazu: niesamowity - emanujący racjonalnie niewytłumaczalną grozą, budzący strach przed złem pochodzącym z zaświatów; budzący lęk, niepokojący.
Aby odpowiedzieć na pytanie, kto może w Poznaniu kierować tak ekspansywnym rynkiem narkotykowym, cofnijmy się osiem lat wstecz...
Jest to pleonazm. Aby zdanie było poprawne wystarczyłoby ominąć jeden wyraz..
W Kłodzku można studiować na trzech wyższych uczelniach.
To wyrażenie zawiera powtórzoną informację.
Błędy słowotwórcze
Stworzenie na zasadzie istniejących prawideł gramatycznych słowa, które nie funkcjonuje w naszym języku.
Możecie wpływać na siebie inspirująco i dopełniać się. Cechuje was upartość, lubicie burzyć konwenanse i robić wokół siebie dużo szumu, kochacie ludzi i przebywanie z nimi, często wstawiacie się za słabszymi.
Jest tu zastosowany nie właściwy formant. Właściwa forma to upór.
Fotoopowieść z Microsoftem w tle.
Niezgodne z polskim modelem słowotwórczym są złożenia, w których człon odróżniający znajduje się na pierwszym miejscu (modyfikator w formie rzeczownika poprzedzającego drugi rzeczownik).
Błędy frazeologiczne
Użycie wyrazu lub związku frazeologicznego w złym znaczeniu lub stosowanie połączeń wyrazowych nie mających miejsca w naszej kulturze języka. Typowym błędem frazeologicznym jest kontaminacja frazeologiczna.
Na pięć minut przed końcem meczu przeprowadził świetny rajd lewą stroną boiska, a jego dośrodkowanie skutecznym strzałem głową wykorzystał Dariusz Solnica. - Dobrze, że w końcu strzeliłem swojego pierwszego gola, i to w tak ważnym meczu - cieszył się autor bramki.
Jest to błąd oczywisty i tak też go kwalifikuje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN. Rzeczownik autor jest od dłuższego już czasu nadużywany. W języku polskim rzeczowniki autor oznaczał i nadal oznacza twórcę dzieła sztuki, tekstu literackiego, publicystycznego, naukowego itp., i nie ma żadnego rozsądnego powodu by był używany w połączeniach tego rodzaju. W tym zdaniu powinno użyć się zwrotu zdobywca bramki.
W 1993 roku Sparta, zdobywając pierwsze w historii wrocławskiego żużla złote medale DMP, wdrapała się na sam szczyt.
Autor artykułu chce podkreślić, że klub żużlowy osiągnął najwyższy poziom, punkt kulminacyjny. Tymczasem nie ma zwrotu
o takim znaczeniu. Można dojść do szczytu, osiągnąć szczyt, dosięgnąć szczytu. Pyzatym słowo wdrapać się kojarzy się z trudną i mozolną wspinaczką, a chyba nie to miał na myśli piszący.
Warto byłoby aby Gazeta wciąż była świadkiem toczących się zdarzeń, rejestratorem dokonań i sukcesów lokalnej społeczności, a także poszczególnych jej przedstawicieli. Tym bardziej, że Janowiec i cała gmina jest skazana na sukces.
Słowo skazana budzi jednoznaczne skojarzenia semantyczne: wydać wyrok, zasądzić. Pewne natomiast jest, że sukces można odnieść, osiągnąć. Można również marzyć o sukcesach, doczekać się sukcesów, święcić sukcesy.
BŁĘDY STYLISTYCZNE
Błędy stylistyczne polegają przede wszystkim na niewłaściwym doborze środków stylistycznych w danej wypowiedzi. Na przykład zastosowanie kolokwializmów w oficjalnym przemówieniu. Inne błędy stylistyczne to: używanie tego samego wyrazu w bliskim sąsiedztwie, przeładowanie tekstu zapożyczeniami itp.
Pan Dell'Alba z Włoch powiedział, że aresztowanie praktykujących Falun Gong przez francuską policję miało miejsce na skutek presji z Chin. Powiedział, że zrobi wszystko, co w jego mocy, aby utrzymać zasadę demokracji: Chiński rząd i chińskie ambasady w Europie starały się powstrzymać wielu ludzi przed zadawaniem pytań dotyczących praw człowieka w Chinach. Jak tylko jakaś chińska delegacja odwiedzi Parlament Europejski, zapytam się o tę kwestię.
Jest to kolokwializm. Zapytać się jest potocznym odpowiednikiem zapytać.
Kto najbardziej ucierpi? Przede wszystkim Zakopane i górale, którzy żyją z turystyki i narciarstwa. W sezonie kolejka na Gubałówkę zapewniała im stały dopływ turystów - co godzinę prawie 2 tys. osób.
W Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN wyrażenie co godzinę jest uznane za potoczne. Poprawne natomiast jest wyrażenie co godzina.
Zabawki z Epee - wielka frajda.
Frajda jest to słowo ogólnie uznawane za potoczne. Autor mógł użyć miedzy innymi wyrazu zabawa lub rozrywka.
Sędzina trafiona oszczepem.
Wyraz sędzina oznaczał zawsze po polsku żonę sędziego. Od jakiegoś czasu wyraz ten bywa stosowany dla nazwania kobiety będącej sędzią, co jednak kwalifikowane jest jako nazwa potoczna, a więc nie na miejscu.
Szkolna balanga - Dwie uczennice gimnazjum trafiły do szpitala po imprezie andrzejkowej.
Oto kolejny przykład kolokwializmu w prasie.
Dorabiający emeryt musi powiadomić ZUS.
Wyraz dorabiać został użyty tu w znaczeniu potocznym.
17-latka straciła rękę, bo pracodawca ze Słupska chciał, żeby szybciej mieliła mięso. W Lęborku uczniowie pracowali 12 godzin dziennie za sto złotych miesięcznie.
Mieliła uchodzi za poprawne w języku potocznym. Tradycyjna odmiana brzmi: mleć, mielę, mielesz, mełł, mełła.
BŁĘDY ORTOGRAFICZNE
Błędy popełnione w pisowni wyrazów i wyrażeń. Najczęstsze błędy ortograficzne wiążą się z pisownią łączną lub rozdzielną grup wyrazowych, użyciem odpowiedniej litery dla głosek: u, ż, y oraz zastosowaniem wielkich liter.
A jednak wciąż można poczuć tu mistyczną atmosferę i nawet w środku sezonu odnaleźć ciche, spokojne uliczki, gdyż najwięcej turystów porusza się głównymi traktami łączącymi bazylikę św. Klary (poprzez Piazza del Comune) z bazyliką św. Franciszka (oba kościoły usytuowane są po przeciwnych stronach miasta).
Wielki słownik ortograficzny PWN podaje użycie wyrazu bazylika w wyrażeniu Bazylika św. Piotra - w którym oba człony zapisuje się wielką literą. Należy z tego wnioskować, że i w wyrażeniach Bazylika św. Klary i Bazylika św. Franciszka oba człony pisze się wielkimi literami.
Ankara zniechęca Europę do siebie - gdy 5 września europarlament przyjął krytyczny wobec Turcji raport, premier Recep Tayyip Erdogan stwierdził, że eurodeputowani „chyba śnią, jeśli myślą, że cokolwiek to zmieni w stanowisku tureckim".
Wyraz Europarlament piszemy wielką literą. Oficjalna nazwa brzmi Parlament Europejski, w skrócie Europarlament.
Wielkie święto kultury góralskiej w Zakopanem.
Nazwy świąt i dni świątecznych należy pisać wielkimi literami.
Uważa się, że usługi piarowskie, jako rodzaj consultingu są bardzo drogie. Czy to nie ogranicza rozwoju tego segmentu rynku?
Wyrażenie PR jest skrótowcem angielskiej (funkcjonującej też w polszczyźnie na zasadzie cytatu) nazwy public relations. Dopóki skrótowiec występuje w języku polskim jako skrótowiec właśnie (czyli - dopóki występuje pod postacią pierwszych liter wyrazów tworzących nazwę), dopóty wyrazy pochodne tworzy się od niego poprzez połączenie go z odpowiednią cząstką dywizem. Przymiotnik utworzony od skrótowca PR to zatem PR-owski, a rzeczownik oznaczający wykonawcę czynności - PR-owiec.
Skrótowiec PR na razie nie przekształcił się w rzeczownik (tak przynajmniej wynika z Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. E. Polańskiego, gdzie zarejestrowany jest skrótowiec PR bez informacji o możliwości „rzeczownikowego” traktowania go). Na razie jednak jedynymi poprawnymi formami są: PR, PR-owski.
Poprawnie zdanie powinno brzmieć: Uważa się, że usługi PR-owskie, jako rodzaj consultingu są bardzo drogie.
Generalnie jest Pan przychylny takim inicjatywom?
W rzeczownikach na końcu wyrazów Występują litery -ą i -ę. W tym przypadku powinno być inicjatywą.
BŁĘDY INTERPUNKCYJNE
Polegają na niestosownym użyciu lub pominięciu któregokolwiek ze znaków przestankowych. Do najpospolitszych błędów interpunkcyjnych należy niepotrzebne użycie lub pominięcie przecinka.
Wartym podkreślenia jest fakt, że większość ankietowanych wyróżniła PBM Południe Development Sp. z o o za dobrą współpracę i korzystną cenę.
Skrót spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zapisuje się jako Sp. z o.o.
Z wcześniej przedstawionych przykładów wynika, że najczęściej popełniane są błędy składniowe i stylistyczne. Natomiast rzadziej frazeologiczne, leksykalne czy fleksyjne. Wpływają one negatywnie na poziom kultury językowej społeczeństwa. Sięgając po gazetę, czytelnik nawet nie zdaje sobie sprawy, jak duży wpływ na jego podświadomość ma odbiór prasy. Jeśli więc w danym tekście występuje błąd językowy, odbiorca nieświadomie przyswaja go, utwierdzając się w przekonaniu, że jest to forma poprawna. Przy tak ogromnym oddziaływaniu prasy należy kłaść nacisk na poprawną formę w przekazie, ponieważ zjawisko to wpływa na kształtowanie się języka polskiego u konkretnej osoby, a co za tym idzie możliwość błędnego wypowiadania się.
Bibliografia:
Danuta Buttler, Halina Satkiewicz, Kultura języka polskiego, tom I, Warszawa 1986.
Wielki słownik ortograficzny, Edward Polański, Warszawa 2003.
Wielki słownik poprawnej polszczyzny, Andrzej Markowski, Warszawa 2006,
Popularny słownik frazeologiczny, Katarzyna Głowińska, Warszawa 2000,
Tomasz Nowak, Ortografia, co w szóstkę trafia, Warszawa 2002,
Weronika Kurjanowicz, Co to jest błąd językowy?, w: Ziemia Gorzowska, 2006, nr 42.
Beata Górka-Winter, Normy i błędy językowe, dostępny w Internecie: http://eduseek.interklasa.pl/artykuly/artykul/ida/3709/.
Norma językowa - zbiór wszystkich aprobowanych przez użytkowników jednostek językowych oraz reguł ich połączeń; norma językowa opiera się na zwyczaju i poczuciu językowym.
Innowacja językowa - celowe odstępstwo od normy językowej w mowie bądź piśmie, popierane przez językoznawców i uznane przez nich za zasadne.
Morfem - najmniejsza niepodzielna cząstka znaczeniowa wyrazu spełniająca funkcję leksykalną lub gramatyczną; wyróżnia się morfem główny (rdzeń) i morfemy poboczne (afiksy i końcówki fleksyjne).
Wojciech Moskal, Najgroźniejszy tłuszcz świata, w: Gazeta Wyborcza, 2006.06.14.
RedPor, Medal of Honor, w: Gazeta Wyborcza, 2002.02.17.
Robert Sierant, Dynamiczny rozwój rynku kart płatniczych dla firm, w: Gazeta Prawna, 2006, nr 123.
Jan Sliwa, Uśmiech Zofii, w: Gazeta IT, 2005, nr 9.
Autor nieznany, Nowy portal Internetowy Konzeption, w: Gazeta Ubezpieczeniowa, 2005.10.05.
Monika Kozakiewicz, Gmina nie musi przejmować każdej nieruchomości, w: Gazeta Samorządu i Administracji, 2006, nr 13.
Autor nieznany, Kobiety w biznesie i biznes dla Pań, w: Sekrety Kobiet, 2006, nr 4.
Robert Felczak, Do polskich salonów trafił nowy kia carens, w: Echo Dnia, 2006.10.02.
Doreen Carvajal, Czas na gry komputerowe dla kobiet, w: Gazeta Wyborcza, 2006.08.19.
Jolanta Góra, Tylko w ustawowych przypadkach, w: Gazeta Prawna, 2006, nr 190.
AfrO, Persona 3 - PS2, dostępny w Internecie: http://gry.interia.pl/konsole/gry/rzutokiem/news?inf=787238.
Bogusław Dunaj, Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa 1996.
Mieczysława Szymczak, Słownik języka polskiego, Warszawa 1978.
Pleonazm - wyrażenie składające się z wyrazów to samo lub prawie to samo znaczących.
Autor nieznany, Kolejna wyższa uczelnia - rekrutacja trwa, dostępny w Internecie: http://www.nowaruda.info/5467.htm
Autor nieznany, Strzelec - wodnik, w: Gazeta Wyborcza, 2005.06.28.
Formant - element, za pomocą którego dany wyraz został utworzony od swej podstawy słowotwórczej
Wanda Żółcińska, Fotoopowieść z Microsoftem w tle, dostępny w Internecie: http://www.internetstandard.pl/news/22821.html.
Modyfikator - czynnik powodujący częściową zmianę czegoś lub w czymś.
Kultura języka - umiejętność poprawnego (czyli zgodnego z normą językowa) posługiwania się językiem, zarówno w mowie jak i w piśmie.
Kontaminacja frazeologiczna - konstrukcja powstała w wyniku skrzyżowania elementów stałych połączeń wyrazowych (frazeologizmów).
Maciej Blaut, Szczęśliwy debiut Bogusława Pietrzaka: Piast - Unia Janikowo 1:0, w: Gazeta Wyborcza, 2006.09.23.
Autor nieznany, Żytnia za punkt, w: Słowo Sportowe, 2006.03.20.
Krzysztof Szulowski, Drodzy czytelnicy, w: Gazeta Janowiecka, 2006, nr 40.
Semantyczny - zbiór wyrażeń tak dobranych, że gdy w jakimś zdaniu lub zwrocie sensownym dane wyrażenie zastąpimy wyrażeniem należącym do tej samej kategorii semantycznej lub syntaktycznej, całość pozostanie sensowna.
Kolokwializm - Wyraz, wyrażenie lub forma składni - stosowane wyłącznie w języku potocznym, zasadniczo tylko w mowie, w życiu codziennym, a jednocześnie w sytuacji, gdy nie ma wymogu dbałości o czystość literacką.
Autor nieznany, Praktykujący apelują do Parlamentu Europejskiego w sprawie incydentu mającego miejsce w Paryżu - członkowie parlamentu wyrażają swoje wsparcie, w: Clearharmony, 2004.02.22
Maciej Okraszewski, Michał Stangret, Gubałówka: Brycyn mówi nie górale protestują, w: Metro, 2005.12.19.
Łukasz Osypiński, Zabawki z Epee -wielka frajda, w: Gazeta Prawna, 2006, nr 190.
Autor nieznany, Sędzina trafiona oszczepem, w: Gazeta Wyborcza, 2006.09.27.
Rafał Święcki, Szkolna balanga - Dwie uczennice gimnazjum trafiły do szpitala po imprezie andrzejkowej, w: Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, 2005.11.29.
Bartosz Marczuk, Dorabiający emeryt musi powiadomić ZUS, w: Gazeta Prawna, 2006, nr 16.
Marek Wąs, Marek Sterlingow, Młody najlepszy do roboty, w: Gazeta Wyborcza, 2005.01.28.
Agnieszka Sikora, Na ziemi świętych, w: Gazeta Uniwersytecka, 2006, nr 9.
Konrad Niklewicz, Coraz więcej przeciwników Turcji w UE, w: Gazeta Wyborcza, 2006.09.26.
Przemysław Bolechowski, Wielkie święto kultury góralskiej w Zakopanem, w: Gazeta Krakowska,2006.08.21.
Beata Kowalska, PiaRowy przekaz pozytywny, w: Gazeta Prawna, 2006, nr 146.
Dywiz - łącznik, czyli krótka kreseczka.
Łukasz Chwiłka, Mam powodzenie u babć, dostępny w Internecie: http://www.gorzow24.pl/?interview,9.
Małgorzata Banasiewicz-Kawka, PBM Południe Development Sp. z o.o. w czołówce polskich deweloperów, w: Gazeta Prawna, 2006, nr 190.