Z HISTORII JĘZYKOZNAWSTWA
(Mała Encyklopedia PWN A-Z, Warszawa 1995, s. 1052)
S t a r o ż y t n o ś ć
Indie Systematyczne badania w zakresie fonetyki i morfologii. Gramatyka normatywna Paniniego.
Grecja Podwaliny teorii części mowy (Arystoteles, Apollonios Dyskolos).
Powstanie gramatyki jako odrębnej nauki (Dionysios Trak).
Dwie koncepcje języka: anomalistów i analogistów.
Rzym Kontynuacja dyskusji nad analogiczną i anomalistyczną koncepcją języka.
Wprowadzenie pojęcia nawyku językowego i praktyki językowej.
Najwybitniejsi przedstawiciele: Donatus Aelius, Priscianus, Marcus Terentius Varro (Warron), Quintilianus (Kwintylian).
Ś r e d n i o w i e c z e
Utożsamienie gramatyki z logiką arystotelesowską.
Gramatyka ma (zgodnie z dziedzictwem rzymskim) charakter opisowo-normatywny. Zaczątki fonetyki, morfologii i składni.
C z a s y n o w o ż y t n e
Odrodzenie Podział na językoznawstwo szczegółowe i ogólne, rozwój językoznawstwa w. XV-XVI uniwersalnego obejmującego teoret. wszystkie języki.
Nowa metodologia badań (metoda diachroniczno-porównawcza i synchroniczno-porównawcza).
POLSKA. Pierwsza gramatyka (St. Stojeński), pierwszy słownik (J. Murmelius), traktaty ortograficzne (J. Parkoszowic, St. Zaborowski).
XVII−XVIII w. Powiązanie teoret. myśli j. z problematyką filoz. (angielski empiryzm i francuski racjonalizm).
Postulaty stworzenia gramatyki filozof. (Fr. Bacon, G. Leibniz), gramatyka Port-Royal (A. Arnauld, C. Lancelot).
Utrwalenie w j. porównawczego punktu widzenia.
POLSKA. Szczegółowe opracowanie normatywne polszczyzny, wypracowanie terminologii językoznawczej (O. Kopczyński).
XIX I poł. Powstanie językoznawstwa naukowego.
Ukształtowanie się pojęcia ewolucji języka i wprowadzenie metody hist.-porównawczej.
Powstanie gramatyk historycznych języków i grup językowych (Fr, Bopp, R.Rask, A. Wostokow, J. Dobrowsky, P. Šafařik).
Rozwijanie badań porównawczo-typologicznych (F. i A. Schlegelowie, W. v. Humboldt).
POLSKA. Rozwój leksykografii (monumentalny słownik B. Lindego).
XIX II poł. Badania diachroniczne i materiałowe równolegle z problematyką teoret. i synchroniczną.
Udoskonalenie metody porównawczo-historycznej.
Teoria bezwyjątkowości praw fonetycznych uzupełniona pojęciem analogii (B. Delbruck, K. Brugmann, H. Paul, A. Leskien).
Wyodrębnienie fonetyki historycznej i morfologii hist., rozwój dialektologii.
Wpływ nauk biologicznych i psychologii na językoznawstwo.
POLSKA. Narodziny teorii języka. Rozwój fonetyki. Powstanie kazańskiej szkoły polskiej lingwistyki, pierwsza kompletna teoria fonologiczna (J. N. Baudouin de Courtenay). Nowatorskie koncepcje szkoły kazańskiej impulsem twórczym dla F. de Saussure'a i strukturalizmu.
XX w. Przesunięcie punktu ciężkości z diachronii na synchronię, z zagadnień genezy elementów języka na ich funkcję, wykrywanie praw ewolucji języka.
Dążenie do uwolnienia j. spod wpływu nauk przyrodn. psychologii i filozofii.
Wpływ metod matematycznych.
Wielość postaw teoret., j. tradycyjne, strukturalne i generatywne.
Antynomia między kierunkiem funkcyjnym (A. Martinet, K. Bühler) a formalnym (Ch. Bally, L. Hjemslew, J. Kuryłowicz).
Najważniejszym i najbardziej odróżniającym językoznawstwo XX w. od epoki wcześniejszej jest strukturalizm zainicjowany przez F. de Saussure'a.
Ważniejsze szkoły strukturalistyczne: praska (N, Trubieckoj, R. Jakobson), kopenhaska (L. Hjemslev), amerykańska (L, Bloomfield, Ch, Hockett, Z. Harris, K.L. Pike).
Wielość gramatyk generatywnych (Y, Bar-Hillel, V.H. Yngwe, N. Chomsky).
POLSKA. Rozwój poszczególnych działów językoznawstwa:
historia języka (J. Łoś, J, Baudouin de Courtenay, A. Brückner, Z. Klemensiewicz),
dialektektologia (L. Malinowski, K. Nitsch, J. Karłowicz, K. Dejna),
onomastyka (W. Taszycki, S. Rospond),
fonetyka (T. Benni, M. Dłuska, B. Wierzchowska, W. Jassem),
leksykografia i leksykologia (W. Doroszewski, M. Szymczak, J, Wierzchowski), typologia języków (T. Milewski),
slawistyka (T. Lehr-Spławiński, J. Małecki, Z. Stieber, L. Moszyński, A. Taborski, J. Siatkowski, Fr. Sławski),
indoeuropeistyka (J. Kuryłowicz, J. Safarewicz, L. Bednarczuk),
indoiranistyka (A. Gawroński, Z, Rysiewicz, E. Słuszkiewicz),
językoznawstwo teoret. (K. Polański, A. Bogusławski, S. Karolak).
Pojawienie się nowych dziedzin językoznawstwa:
kultura języka (W. Doroszewski, H. Kurkowska, D. Buttler, H. Satkiewicz), socjolingwistyka (J, Bartmiński),
glottodydaktyka (L, Zabrocki, F. Grucza),
językoznawstwo aksjologiczne (J, Puzynina).