KULTURA JĘZYKA

1. działalność zmierzająca do udoskonalenia języka i umiejętności posługiwania się nim. Ma ona charakter dwojaki: naukowy i praktyczny. Działalność naukowa polega na obserwacji szeroko rozumianej praktyki językowej, opisie tej praktyki, na obserwacji zmian w niej zachodzących i wyprowadzeniu na tej podstawie wniosków, które mają charakter normatywny, tzn. określają normę językową. Działalność praktyczna nie ogranicza się do działalności językoznawców, ale obejmuje szerszy krąg osób, które z racji wykonywanego zawodu lub własnych zainteresowań podejmują działania zmierzające do ochrony i upowszechniania pięknej polszczyzny.

2. stopień umiejętności posługiwania się językiem. Jest on rezultatem oddziaływania gł. domu rodzinnego oraz szkoły.

3. nauka o kulturze języka. Jest to wiedza teoretyczna, która ma za zadanie określanie przedmiotu zainteresowań, formułowanie celów, tworzenie teorii kultury języka, ustalanie siatki pojęć i terminów, którymi posługuje się dziedzina zwana kulturą języka.

4. poprawne używanie form językowych (takie, które jest zgodne ze zwyczajem językowym, czyli uzusem).

5. gramatyka normatywna.

NORMA JĘZYKOWA

1. zbiór jednostek językowych oraz społecznie przyjętych reguł ich używania; norma użytkowa.

2. zbiór reguł posługiwania się jednostkami językowymi narzuconymi przez uzus, sformułowanymi i skodyfikowanymi przez językoznawców; norma skodyfikowana; zbiór następujących norm:

1. n. wymawianiowa - określająca brzmienie głosek i ich grup;

2. n. fleksyjna - ustalająca wzorce odmiany wyrazów;

3. n. składniowa - zakreślająca granice swobody w budowie różnego rodzaju wypowiedzeń;

4. n. leksykalno-frazeologiczna - regulująca użycie słów i wyrażeń w zależności od celu i treści wypowiedzi oraz sytuacji komunikacyjnej;

5. n. ortograficzna - nakazująca przestrzeganie reguł ortograficznych i interpunkcyjnych;

6. n. stylistyczna - związana z czynnikami kształtującymi różny styl wypowiedzi ustnej i pisanej w konkretnych sytuacjach komunikacyjnych;

7. n. komunikacyjna - kładąca nacisk na funkcjonalność i skuteczność wypowiedzi.

NORMA WZORCOWA - wyrazy, formy, znaczenia, połączenia wyrazowe, które są akceptowane przez większość wykształconych Polaków i które nie rażą w różnych typach kontaktów językowych. Obowiązuje w kontaktach oficjalnych. Opiera się gł. na kryterium znajomości historii języka i tradycji językowej.

NORMA POTOCZNA - charakterystyczna dla swobodnych rozmów nieoficjalnych; opiera się na kryterium rozpowszechnienia jakiejś formy, czyli na jej faktycznym używaniu.

NORMA ZWYCZAJOWA - skodyfikowany zwyczaj językowy; dotyczy jedynie j. ogólnopolskiego.

ZWYCZAJ JĘZYKOWY (UZUS) - powszechne posługiwanie się określonymi środkami językowymi; obiektywny stan funkcjonowania języka; jednostki jęz. występujące w tekstach danego okresu, ale nie zawsze aprobowane.

KRYTERIA POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWEJ

Są to kryteria, wg których użytkownicy języka lub językoznawcy orzekają o tym, że jakaś forma jest dobra, potrzebna, a inna zła i niepotrzebna w danym języku.

Kryteria oprac. przez WITOLDA DOROSZEWSKIEGO:

• FORMALNOLOGICZNE - za formy poprawne uznaje się takie, które zachowują zróżnicowanie znaczeniowe wyrazów podstawowych (np. różnicować i różniczkować);

• NARODOWE - za poprawne uznaje się to, co jest rodzime, narodowe, nie powstałe pod wpływem obcym;

• ESTETYCZNE - poprawne są formy wypowiedzi charakteryzujące się harmonią, jasne i proste;

• GEOGRAFICZNE (MIEJSCOWE) - uzależnia uznanie jakiejś formy wypowiedzi za poprawne od tego, gdzie (na jakim terenie) jest ona używana;

• LITERACKO-AUTORSKIE - oparte na wzorach literatury pięknej;

• HISTORYCZNE - oparte na wiedzy historycznojęzykowej.

Kryteria oprac. przez HALINĘ KURKOWSKĄ:

1. WEWNĄTRZJĘZYKOWE:

• K. WYSTARCZALNOŚCI JĘZYKA - odrzuca się wyrazy, które niepotrzebnie zastępują wyrazy już istniejące w danym języku;

• K. EKONOMICZNOŚCI JĘZYKA - pozwala usunąć z tekstu elementy niekonieczne dla jego komunikatywności;

• ZEWNĄTRZJĘZYKOWE:

• K. STOPNIA ROZPOWSZECHNIENIA (UZUALNE) - pozwala pozytywnie ocenić bardzo rozpowszechnioną innowację;

• K. AUTORYTETU KULTURALNEGO - pozwala zaakceptować innowację pojawiającą się w tekstach wybitnych autorów;

• K. NARODOWE - wykorzystywanie w ocenie innowacji leksykalnych, gł. pochodzących z j. obcych.

Ponadto istnieją kryteria:

• MORFOLOGICZNE - klasyfikujące wyrazy ze względu na ich właściwości fleksyjne;

• SEMANTYCZNE - dzieli wyrazy na autosemantyczne i synsemantyczne;

• SYNTAKTYCZNE - wyodrębnia wyrazy ze względu na podstawowe funkcje pełnione przez nie w zdaniu.

---