KULTURA JĘZYKA - dr Filar

Wykład 1 12.02.11

Raz można nie być

Egzamin z dwóch części - praktyczna i teoretyczna.. Egzamin z ćwiczeń

Egzamin pisemny termin 1. Ostatni zjazd.

Następny termin - ustny

Bazą de egzaminów style (była na zajęciach ze stylistyki) O stylu potocznym, urzędowym, naukowym - artykuły z książek

Podręcznik Piotr Bąk - Gramatyka języka polskiego

Pajdzińska, Lewicki, Współczesny język polski - artykuł o frazeologii

Ostatnie zajęcia 11 czerwca.

Co to jest język?

System językowy jest to zbiór elementów danego języka oraz reguł łączenia tych elementów. Elementy języka łaczy się wg określonych reguł. Reguły te przybieraja postać normy językowej.

Norma językowa to zbiór form językowych uznawanych w danym czasie za poprawne oraz zasad ich stosownego uzycia w wypowiedziach.

SYSTEM - obejmuje najbardziej ogólny poziom języka. Zmiany w systemie są bardzo powolne

NORMA - zmienia się szybciej

Ortografia powstawała sama

Norma użytkowa (uzus)- użycie norm językowych zgodnie ze zwyczajem.

Norma wzorcowa - skodyfikowana w wydawnictwach.. używana w mediach, szkołach, wypowiedziach publicznych

Błąd językowy - nieuzasadnione odstępstwo od normy językowej

Usterka językowa - nie wszystko jest błędem, niektóre rzeczy można uznać za drobniejsze usterki

Innowacja - uzasadnione odstępstwo od normy

Są różne typy błędów.

Typy błędów są związane z typologią podsystemów języka.

SYSTEM dzieli się na

• podsystem fonetyczny czyli

• głoski (spółgłoski, samogłoski)

Błąd fonetyczny (niepoprawna artykulacja, niepoprawna artykulacja)

• podsystem morfologiczny

• morfen

• słowotwórczy

• fleksyjny (fleksja - nauka o odmianie wyrazów)

morfemy fonetyczne wskazują poprawny sposób tworzenia jednych wyrazów od innych

Błąd - niepoprawna odmiana, niepoprawne tworzenie

• podsystem leksykalno-semantyczny (zbiór wyrazów danego języka. Jednostką podstawową jest leksem - inaczej wyraz i ich znaczeń)

Błędy leksykalne - użycie wyrazów w niewłaściwym kontekście

• frazeologia - utrwalone połaczenia wyrazowe

• Podsystem składniowy

Błędy składniowe - niepoprawna budowa zdania

Poprawność w zakresie

• stylu

• gatunku

Błędy stylistyczne, niewłaściwy gatunek

Na następne zajęcia - wiadomości o spółgłoskach i samogłoskach. Klasyfikacja.

ĆWICZENIA 2 12.03.11

System polskich głosek

Gloska - dźwiękowa realizacja litery

Fonem - abstrakcyjny obraz głoski; wiązka cech charakterystycznych dla głoski.

Głoski dzielimy na

• Samogłoski (jest ich osiem: a, i, o, ę, ą, y, u, e)

Spółgłoski

1

dźwięczne d, ź, dź

bezdźwięczne: t, ś, ć

2

twarde -r, w, f, z, g, h, k, l, ł

miękkie - ń,ź,ć,

3

ustne

nosowe - m , n, ń

4 - miejsce artykulacji

dwuwargowe - p,b,m

wargowo-zębowe -w,f

przednio-językowo zębowe -d,t, z

przednio-językowe dziąsłowe - dż,cz, z, sz

środkowo językowe - ś, ź, ć, dź

tylno językowe k,g, h

5 - stopień zbliżenia narzadów mowy

otwarte - to samogłoski

zwarte - p

szczelinowe - s

zwarto-szczelinowe - c

Do testu - określić cechy głoski np

. b. - dźwięczna, twarda, ustna, dwuwargowa,

f - bezdźwięczna, twarda, wargowo-zębowa, ustna, zwarto-szczelinowa

z - dźwięczna, przedno-językowa, zebowa, twarda, szczelinowa

k - bezdźwięczna, twarda, tylno-językowa, zwarta, ustna

Akcent - jest na drugą od końca - paroksytoniczny

Wyrazy pochodzenia obcego np. greckiego- np. fizyka, matematyka, muzeum, liczebniki, czasowniki w czasie przeszłym, liczba mnoga

MORFOLOGICZNY POZIOM ANALIZY JĘZYKA

Fleksja - nauka o odmianie wyrazów np. przez przypadki, liczby, rodzaje

Odmienne części mowy:

• Deklinacja - odmiana przez przypadki

• przypadek:

mianownik - kto, co

dopełniacz kogo, czego

celownik - komu, czemum

biernik - kogo, co

narzędnik - o kim, o czym

mianownik - z kim, z czym

wołacz - o

• liczba

pojedyncza

mnoga

Rzeczowniki i przymiotniki i wszystkie pochodne przymiotnika (np. imiesłów przymiotnikowy: czynny i bierny) odmieniają się przez deklinację

• Koniugacja - odmiana przez osoby

Dla koniugacji formą podstawową jest bezokolicznik (robić, chodzić, dochodzić oraz z końcówką -no,-to)

Kategorie koniugacyjne, czyli przez co odmienia się czasownik:

• przez osoby

• 1

• 2

• 3

• liczby

• pojedyncze,

• mnogie

• rodzaje

• w l. Poj -męski, żeński, nijaki;

• w l. mn. Męskoosobowy, niemęskoosobowy

• czas

• przeszły,

• przyszły,

• teraźniejszy

• tryby

• przypuszczający

• oznajmujący

• orzekający

• rozkazujący - wyjmij to!!, ukaraj

• pytający

• strony

• czynna - ktoś jest aktywny przy wykonywaniu czynności

• bierna - czesany, malowany jest..

• zwrotna - z zaimkiem zwrotnym „się”

• aspekt

• dokonane - mają przedrostek: szła -doszła, rysował - narysował

• niedokonane - rysował, szła

Siedem nieodmiennych części mowy:

• przysłówek - jak, gdzie, kiedy np. ladnie, głośno, wczoraj

• zaimek przysłówkowy - tylko ten jest nieodmienny. Np. wtedy, tam, tu

• imiesłów przysłówkowy - współczesny i uprzedni może mieć końcówkę -ąc, -łszy, -wszy

• partykuła - „Li, czy, no, że, niech, by, nie”

• przyimek - w, za, pod, nad

• spójnik - i, oraz, a

• wykrzyknik - och, ach, oj

LICZEBNIKI:

• główne

• porządkowe

Weszła kobieta z DWOJGIEM dzieci

Polskie leksemy

(leksykalno-semantyczne)

Leksem- abstrakcyjna jednostka słownikowa, która może być realizowana w tekście w różnych formach.

Człowiek człowiekowi wilkiem - dwa leksemy, trzy wyrazy

Czasem podaje się komuś pomocną dloń, aby mieć go w garści.

Leksemy dzielimy na jednostki proste i złożone.

Jednostki proste - to jednowyrazowe

Złożone - to zlożone z kilku wyrazów - frazeologizmy (2-5 wyrazów tekstowych)

Hiponimia, hiperonimia, partytywność, synonimia, polisemia, homonimia

Hiponimia - znaczeniowo nadrzędne i podrzędne. Wyraz o bardziej ogolnej treści i szerszym znaczeniu.

Hiperonimia - o bardziej szczegółowej treści i węższym znaczeniu.

Y- (jest hiperonimem) Zwierzę - istota żywa, która nie jest człowiekiem

X - (jest hiponimem) pies - istota żywa, ssak, ma cztery łapy, udomowiony, ma ogon, sierść, szczeka, sredniej wielkości

„Każdy X jest Y-em”

Partytywność - „X jest częścią Y”

Synonimia:

Synonimy - wyrazy podobne, bliskoznaczne, dublety znaczeniowe lub semantyczne -

samochód, auto (automobil - samo, rodzaj ruchu)

Puryzm językowy - usuwanie wszystkich wyrazów obcych dbanie o czystość języka.

Nieporządek - Bałagan - bajzel - burdel - syf - jest to szereg synonimiczny.

Polisemia - polega na metaforycznym przeniesieniu pewnych cech z jednego obiektu na inny.

Mechanizmy polisemii - wykorzystanie nazw zwierząt - pingwin - zakonnica, policjant - pies, dziewczyna - foczka itp.

Złodzieje zdjęli mi z samochodu talerze. - znaczenie pochodne

Był taki głodny że zjadł dwa talerze.

Homonimia - istnieją dwa osobne wyrazy, które pod względem brzmienia lub zapisu są identyczne lub bardzo podobne.

Jest homonimia całkowita (bal), częściowa (może, morze)

1. Ćwiczenia 4

Ostatnie zajęcia z tego 11 czerwca w sobotę.

Poprawka z reklamy zjazd 8 WSPA g. 17.00 sobota 28 maja - ustny

18 czerwca g.16 egzamin z Kultury języka 1 termin

Poprawka z kultura języka 25 czerwca g. 10.00

Język to system znaków

podsystem fonetyczny - samogłoski, spółgłoski i ich cechy. Na teście: dwie samogloski, dwie spółgłoski i podać ich cechy. Umieścić samogłoskę na trójkącie.

Podsystem leksykalno-semantyczne - analiza związków frazeologicznych, co to frazeologizm, typy frazeologizmow, analiza zdań z frazeologizmami.

Relacje znaczeniowe między wyrazami: homonimia, synonimia

Składnia - nauka o wypowiedzeniach.

Piotr Bąk - Gramatyka języka polskiego

Wypowiedzenie jest to ciąg wyrazów połączonych znaczeniem i połączonych budową składniową. Wypowiedzenia dzielimy na:

• równoważniki zdań

• zdania

równoważniki zdań to są takie wypowiedzenia które nie zawierają orzeczenia (czyli czasownika) w formie osobowej.

Zdania to wypowiedzenia które zawierają orzeczenie - czasownik w formie osobowej.

Wszystkie wypowiedzenia dzielimy na oznajmujące, pytające i rozkazujące. Wszystkie one mogą mieć postać twierdzenia albo przeczenia.

Wykrzynienia to zdania niosące treść emocjonalną

Kadencja i antykadencja - są to przypisane do okreslonych typów zdań melodie intonacyjne.

Kadencja to intonacja zdania oznajmującego najczęściej też rozkazującego. Charakteryzuje się ona wzniesieniem głosu w środkowej części zdania i spadkiem na końcu.

Antykadencja - PYTANIE charakteryzuje się wzniesieniem intonacyjnym na końcu zdania.

Budowa zdania pojedynczego - zdanie to wypowiedzenie w którym zawarty jest przede wszystkim obligatoryjny element czyli orzeczenie.

Ze względu na ilość orzeczen w zdaniu wyróżniamy zdania złożone i pojedyncze.

Zdania pojedyncze mają jedno orzeczenie

Zdania złożone mają więcej niż jedno orzeczenie..

Mężczyzna podszedł do samochodu

Anna zostanie sławną tancerką.

Mamy dwa typy orzeczeń - orzeczenie proste złożone tylko z czasownika

typ drugi to orzeczenie złozone - inaczej imienne.

Orzeczenie imienne jest to orzeczenie złożone z dwóch części: łącznik i orzecznik

Łącznikiem są osobowe formy czasowników: być, stać się, zostać.

Orzecznikiem może być inna część mowy, najczęściej rzeczownik, ale może być też przymiotnik.

Monika będzie całą noc pisała list. - orzeczenie proste.

Druga podstawowa część zdania: podmiot

Kasia lubi słońce. - podmiot rzeczownikowy.

Ona wie o tym.

Poszła do szkoły. - podmiot jest domyslny

Są trzy typy podmiotów:

• klasyczny rzeczownikowy

• domyślny - podmiot jest zawarty w formie gramatycznej czasownika.

• Podmiot logiczny jest formą dopełniacza.

Wczoraj zabrakło słońca. -podmiot logiczny

Podmiot logiczny jest formą dopełniacza.

Mamy umieć wskazac typy podmiotu.

Są zdania bezpodmiotowe - są to takie zdania w których najczęściej nie chcemy wskazać kogoś..

czyli zrobiono,. Stało się - forma czasownika zakończona na to, no, ło... lub na przylad: Dzieje się.; Robi się.

Zdanie proste zawiera trzy uzupełniające części:

• przydawka,

• dopełnienie.

• okolicznik,

Przydawka - może odpowiadać na pytanie który. Określenie rzeczownika. Należy do grupy rzeczowika. Który, jaki, własciwości, cechy.

Dokonaliśmy błyskawicznej oceny sytuacji - orzeczenie proste, podmiot domyslny, przydawka przymiotnikowa, rzeczowna (…..sytuacji).

Dopełnienie

Dałem koleżance piękne kwiaty na urodziny. - orzecznie czasownikowe, proste, podmiot domyslny, przydawka rzeczownikowa, rzeczownikowa (….na urodziny)

Dopełnienie jest najczęściej rzeczownikiem w przypadkach zaleznych i określeniem czasownika

Dopełnienia dzielimy na bliższe i dalsze. Dopełnienie bliższe może pełnić funkcję podmiotu przy zamianie zdania na stronę bierną.

Okolicznik należy do grupy czasownika, jest określeniem czasownika

Okresla szczegółowe elementy dotyczące sytuacji. Dlaczego, po co została wykonana, jak gdzie, kiedy?

Wczoraj mieliśmy zajęcia do wieczora. - orzecznie proste, podmiot domyślny, dopełnienie, okolicznik czasu x2.

Pierwszy okolicznik wskazuje czas czynności

Mariola całą noc siedziała w pociągu. - orzeczenie proste, podmiot w mianowniku, okolicznik miejsca i czasu, przydawka (całą)

Samochód pojechał po towar. - orzeczenie proste, podmiot określony, okolicznik celu.

Musimy szybko zaśpiewać piosenkę. - orzeczenie proste, podmiot domyślny, dopełnienie w bierniku, okolicznik sposobu (szybko)

Jacek nie wyszedł z powodu deszczu. - okolicznik przyczyny, orzeczenie proste, podmiot określony.

Zdania złożone

złożone współrzędnie: łączne, rozłączne, przeciwstawne, wynikowe

podrzędnie

zdania łączne to takie które wskazują dwie czynności mogące zaistnieć w tym samym czasie w tej samej przestrzeni, nie stawiające się sobie, lecz współgrające ze sobą logicznie.

Charakterystyczne dla tych zdań spójniki to i

Zdanie rozłączne to zdanie które składa się z dwóch zdań i istota rzeczy jest następująca: każde z tych dwóch zdan wskazuje jakąś czynność, a obie te czynności isię wykluczają.

Zdania przeciwstawne - wskazują dwie czynności, które istnieją w tym samym miejscu i czasie ale przeciwstawiają się sobie logicznie. Np. ukłonił się jej, ale zachował dystans. Był uprzejmy, ale chłodny. Najczęściej jest jakieś „ale”

Wynikowe to takie dwa zdania że jedno wynika z drugiego. Najczęściej spotykany spójnik: więc, zatem, toteż... Lubiła go, więc uśmiechnęła się na jego widok.

Ja pójdę do domu, a ty zostań. - Dwa zdania równorzędne, zdania złożone współrzędnie. Przeciwstawne.

Było zimno, wlożyłam ciepła kurtkę. Zdanie złożone współrzędnie. Zdanie wynikowe.

Starszy pan wyszedł na spacer i chodził spokojnie po parku. Zdanie złożone współrzędnie, łączne

Na następnych zajęciach: robimy zdania złożone podrzędnie, frazeologia, powtórka, przykładowe pytania.

i,

e,ę

A

U, v

TYLNE

ŚRODK.

PRZED.

o,ą

wysokie

średnie

niskie

y

---