KULTURA JĘZYKA
Pojęcie języka
Łącząc nas z innymi i służąc wzajemnej komunikacji z otoczeniem, tworzy ludzką wspólnotę, kształtuje ją i podtrzymuje. Będąc środowiskiem, w którym rośniemy, poruszamy się, współpracujemy z innymi, które naszym działaniem kształtujemy - język, dobro wspólne, pełni funkcję humanizującą i socjalizującą. (J.Bartmański)
Jest to system znaków powiązanych regułami gramatycznymi i semantycznymi (F. de Saussure)
Jest narzędziem komunikacji i służy do porozumienia się między ludźmi (R. Jakobson)
Dwa wymiary języka:
Language - język/ system/ abstrakt
Parole -mowa/ tekst
Podsystemy językowe:
Fonologiczny [fonem] - abstrakcyjny obraz głoski
Morfologiczny [morfem]
Fleksyjny - rola wyrazu w zdaniu
Słowotwórczy - modyfikacja znaczenia (?)
Leksykalny - odsyła do rzeczywistości
Gramatyczny - „się”
Syntaktyczny/syntagmatyczny [syntaksa/syntaksis/syntagma] - abstrakcyjny wzorzec wypowiedzi
Leksykalny [leksem - konkretny wyraz,/frazeologizm - stałe połączenia wyrazowe /frazem - utarte połączenie bez znaczenia metaforycznego] - abstrakcyjny obraz wyrazu, słowa
Poziomy mowy/ tekstu:
Fonetyczny - głoska, prozodia (element, który towarzyszy wypowiadaniu słów).
Prozodia:
Intonacja - sposób artykulacji tekstu
Łamana - zdania oznajmujące
Wznosząca - pytania, wątpliwości
Opadająca -rozkazy, wykrzyknienia
Akcent gramatyczny - pada na 2 sylabę od końca ale może też na 3 i 4
Tempo mówienia
Od 120 słów na minutę [granica 100-150 s/min]
Mówienie w normie oznacza, że jesteśmy fachowcami
Graficzny - litera, znaki interpunkcyjne
Fleksyjny - temat fleksyjny i końcówka
Słowotwórczy - temat słowotwórczy i afiksy/formaty; prefiksy/przedrostki, interfiksy/wrostki, sufiksy/przyrostki
Składniowy - wypowiedzenie, zdanie
Szyk zdania jest swobodny, ale nie dowolny
Semantyczny - wyrazy, połączenia międzywyrazowe
JĘZYK JAKO NARZĘDZIE KOMUNIKACJI - ROMAN JAKOBSON
Składniki schematu komunikacji:
Nadawca, komunikat, odbiorca, kontekst, kod, kontakt /kontakt + kanał (droga metoda, jaką komunikuję się z odbiorcą ; kanały mają różne granice akceptowalności).
Kontekst:
Społeczny
Językowy - aktualna wypowiedz łączy się z wypowiedzią poprzednią i następną
Kulturowy - to co człowiek wie o cywilizacji, kompetencja kulturowa
Kod :
system znaków
Kontakt:
Więź emocjonalna
Chęć komunikacyjna
Kanał:
Droga jaką pokonuje komunikat od nadawcy do odbiorcy
Funkcje komunikacji:
Informacyjna/ poznawcza - skupienie na dostarczaniu wiedzy
Ekspresywna
Związana z nadawcą
Możemy próbować mówić o rzeczywistości obiektywnie ale to się nie uda
Wyrażanie opinii, sądów
Autopromocja
Impresywna - wpływa, na odbiorcę, wyraz, wrażenie, oddziaływane, funkcja ukierunkowana na działanie
- prowokacja: religijna, zawsze prowadzi do konfliktu;
- impresywność
- prośba
- „rozkazo-prośby”
Metajęzykowa - Mówienie językiem o języku, Wybór z możliwości językowych, Świadomość komunikacji
Poetycka - przeźroczystość/ nieprzeźroczystość tekstu, nadawanie formy, komunikat staje się sensowny, związana z samym tekstem/komunikatem, ubarwianie komunikatu' poetyzowanie „czas biegnie/ucieka/płynie”, ”zabijam czas”; ważnie jest podkreślanie oryginalność i to, że ludzie dostrzegają nasz komunikat.
Fatyczna - związana z kontaktem, odpowiada za nawiązanie kontaktu, ogrzewanie lub oziębianie kanału komunikacyjnego, zerwanie/rozwiązanie kontaktu - są one zerowo poznawcze
Pojęcie komunikacji
1. komunikacja - wyrównywanie poziomów wiadomości między nadawcą, a odbiorcą (wymiana znaczeń), a także budowanie porozumienia, łączności, współdziałaniu, krótko mówiąc - tworzenie wspólnoty [Filipiak, M. 2003]
2. komunikacja, jako wymiana - wymiana znaczeń między ludźmi jest możliwa w stopniu, jakim jednostki mają wspólne postrzeżenie (punkt widzenia), pragnienia i postawy [Krech D., Ballachey E., 1962]
Komunikacyjna kultura języka
Dobra komunikacja:
autentyczność udziału - obie strony muszą się komunikować
adekwatność - odpowiedniość właściwość:
języka - dopasować język do możliwość odbiorcy, nadawca ma przewagę - mówię, albo nie, ja wiem, o czym będę się komunikować
tematu - o czym z kim, można rozmawiać; bliskość, więź:
familiarna - rodzina, przyjaciele; są tematy krępujące, różnica pokoleniowa (starsze pokolenie nie powinno mówić młodszemu o swoim życiu seksualnym/młodsze pokolenie nie powinno opowiadać o dokonaniach pseudo-towarzyskich)
towarzyska - możemy rozmawiać na tematy nie intymne, jest zakaz mówienia o tematach intymnych (jak naruszymy tabu - zrywamy kontakty ; wprowadzenie tej osoby do rodziny):
profesjonalna - zawodowa; w korporacjach wszyscy są na „ty”
oficjalna - okoliczność-warunki; tematy bezpiecznie - niepolityczne, niespołeczne, niereligijne, WOLNO o kulturze masowej, sport ; po 20 minutach podejmujemy decyzję, czy komunikacja się zakończyła, czy przenosimy ją na płaszczyznę towarzyską
rytualna - trzeba znać obrzęd i trzeba go wypełnić, np. komunikacja dyplomatyczna; używanie form; komunikacja w Sali sądowej,
„sztywna” - kominowa; nadawca i odbiorca nie mówią do siebie, ale mówią koło siebie
etapu komunikacji (każdy nas komunikat ma schemat)
- wstęp
- rozwinięcie
- zakończenie
3. równorzędność
Biolekt - język płciowy - biologiczna/cielesna i płeć mózgu; jesteśmy pięciopłciowi => kobieca kobieta i męski mężczyzna (17% populacji); męska kobieta, kobiecy mężczyzna (78% populacji) [podejmowanie decyzji]; kobieto-mężczyźni, mężczyzno-kobiety;
1 h komunikacji 10-20% wstęp. 60-80% rozwinięcie. 10-20%
Równorzędność:
- technika akcyjna - zrównujemy się komunikacyjnie, nie stosujemy rozmazów
- technika reakcyjna- nie podlizujemy się jak jesteśmy niżej
4. maksymy
jakości
- operatory modalne
- czasowniki mentalne
- źródła informacji
- kłamstwo:
=> „białe” - jeśli jest ktoś, np. śmiertelnie chory i nie mówimy mu o tym, że umiera; trzy kroki jaki jest stan zdrowie - robimy wszystko, medycyna zna różne przypadki, przy trzecim pytaniu mówi się prawdę, ale mało kto pyta trzeci raz;
=>towarzyskie/za zgodną, wiedzą odbiorcy - można okłamywać kogoś, jeśli on wie, że jest okłamywany - komplement (jest hiperbolą, zawsze jest przesadne; flirt
=> medialne - celebryci (znani z tego, że są znani) akceptują kłamstwa;
Każde inne kłamstwo jest dowodem tego, że nie komunikujemy się kulturalnie
ilości - mów tyle ile potrzeba, ani za dużo ani za mało (obserwacja reakcji werbalnych i niewerbalnych, ale osoba pasywna nie będzie pokazywać niczego; trzeba dać szanse, żeby druga osoba zareagowała; odwrócona piramida - pierwsze zdanie informujące, każde koleje zdanie zawiera jeszcze mniej wiedzy i są to zdanie uogólniające, po miej więcej 5 zdaniach zatrzymać się i dać szansę na parafrazę tego, co już usłyszał; reakcyjni/reaktywni; zakaz przekazywania zbyt małej liczby informacji - ja coś wiem, ale ci nie powiem)
relewancji - mów na temat; biolektalne (biolekt - język płciowy, język komunikacji biologicznej; kobieta słuchając mężczyzn po 10 minutach usypia, bo ją to nudzi; mężczyzna słuchając kobiet po 10 minutach ma ból głowy, bo kobiety mają zdolność rozmawia na kilka tematów jednocześnie); aluzje - używany aluzji, której nie rozumie odbiorca - to źle; dygresje - zabija tok komunikacji; rozbudowane przykłady - zbyt szeroki przytłacza problem , przykład staje się ważniejszy niż problem; żarty i dowcipy; frywolność - erotyzujący, cienkie aluzje seksualne
sposobu - mów jasno - odpowiednia „głośność” , jednoznacznie - musi być zrozumiałe to co jest najważniejsze, zrozumiale - za pomocą słów, które ludzie rozumieją; interesująco - ludzie lubią, kiedy się ich docenia (jak mówimy coś za jasno, to odbiorca może uznać, że mamy go za „głupiego” ; eufemizacja - bez eufemizmów ciężko jest komunikować się kulturalnie; „zabieg bezpieczeństwa” - gwarantuje dobre samopoczucie i możliwość wycofanie się z wypowiedzianych słów);
RODZAJE KOMUNIKACJI
- ze względu na liczbę uczestników
- intrapersonalna - żeby się uspokoić (rozładować emocje); poczucie bezpieczeństwa (w lasach, ciemnych ulicach ludzie nucą , śpiewają - 78% ludzi tak robi); żeby oswoić problem - język „oswaja” rzeczywistość ;
- interpersonalna - z punktu widzenie języka dobrze jest, żeby dążyć do takiej komunikacji; od 2 do 6-8 osób - wszyscy mogą uczestniczyć w komunikacji, jak jest większa liczba osób, to zaczynają dzielić się na „podgrupy”;
- grupowa - osoba odpowiedzialna prowadzi komunikację, np. wykład
- masowa/społeczna -
- ze względu na kody - kod - system znaków
- werbalna - za pomocą języka
=> język i jego zasoby
=> 200 tys. wyrazów potocznych (W. Doroszewski 1968 - 140 tys. słów)
=> 5 - 7 mln terminów, nazw specjalistycznych
=> 750 tys. nazw własnych (coraz częściej ludzie przestają je odmieniać)
=> 1 mln reguł gramatycznych i semantycznych
- niewerbalna - język ciała, jest on systemem; proksemika - odległość miedzy rozmówcami; kolory
- parawerbalna - najfajniejsza
Żeby dobrze się komunikować trzeba uwzględniać te wszystkie kody:
pansemiotyzm - wszystko co dzieje się w danej przestrzeni jest znakiem jest komunikacyjne ;
semioza - przestrzeń w której jesteśmy, naładowana znakami przestrzeń, musimy umieć je odczytywać, albo uświadamiać sobie, że ludzie je odczytują
Zależności między kodami
Ważność kodów zależy od celu komunikacji
- informowanie: werbalna 60%, niewerbalna 30%, parawerbalne 10%
- emocje i wywieranie wpływu: werbalna 10%, niewerbalna 60%, para werbalne 30%
- kod ograniczony i kod rozwinięty:
ograniczony - za mało mamy tego kody w głowie, nie można wyrazić myśli, nie rozumieją tego co się mówi;
rozwinięty - mówi się płynnie jasno i umiemy wyrażać nasze uczucia; mam obowiązek mówić poprawnie, ale zrozumiale;
dyglosja - przełączanie kodów, oceniamy kod naszego rozmówcy i dostosowujemy się do kodu;
idiolekt - indywidulany język osobniczy
Diagnoza kompetencji językowych rozmówcy
=> socjalizacja - uczymy się języka na drodze rozwoju (wiek, wykształcenie - tak się dopasowuje komunikat)
-> dzieci wiek 3 - 5 lat -> 1500 zasób słów (dziewczynki więcej mówią) słowniczek minimum
-> 11 - 12 lat -> 7000 słów, wystarczy, żeby mówić i myśleć abstrakcyjnie
-> 15 - 16 lat -> 10 tys. słów - granica ograniczenia językowego
-> 19 lat -> 18 tys. słów
-> 24 lat -> 25 - 27 tys. słów
Część osób rozwija język - 35 tys. słów, to już jest dobrze i większość ludzi i tak nie zrozumie. Wtórny analfabetyzm - przestaje się uczyć, czytać, komunikować i traci język
=> wnioskowanie na podstawie sposobu mówienia - słuchamy ludzi
-> czas reakcji (120 słów na minutę, nie mamy czasu, żeby o nich myśleć, przypomnienie słowa 0.001s, żeby przypomnieć sobie słowa; kod ograniczony 0,5s na przypomnienie słowa); kiedy słuchamy kogoś, kto jąka, zacina się, przeklina może być on „przejęty”, odczuwa dyskomfort;
-> synonimia - przy kodzie rozwiniętym nie ma problemy, a przy ograniczonym powtarza cały czas to samo;
-> poprawność językowa - kwestia tego, że błędy są cechą wszystkich, ale ilość błędów jest cechą językową
kryteria zewnątrz językowe
kryterium uznaniowe
- znaczna frekwencja tekstowa, ekspresja tekstowa i społeczna innowacja, gdy nowość
kryterium autorytetu kulturowego
- 1995 r. - zwolnienie ostatniego spikera z radia
- unifikacja - ujednolicenie; dziennikarze mówią językiem odbiorców
- w mediach nie ma autorytetów, ludzie nie słyszą jak poprawnie powinno się mówić; argument bo dziennikarz coś mówi …. - nie jest żadnym argumentem, dziennikarze przestali być w tej kwestii autorytetami; Miodek, Bralczyk, Program Trzeci Polskiego Radia Co w mowie piszczy;
- inteligencja wielopokoleniowa, zwłaszcza humanistyczna
- autorytetami przestają być pisarze, dziennikarze, politycy
kryterium estetyczne
- piękne, nijakie albo brzydkie - tak można oceniać teksty
- co jest estetyczne: dobrze przemyślane, staranne wyartykułowane, nie zawierające wyrazów obcych i abstrakcyjnych, , niezawiłe składniowo, pozbawione określeń brutalnych i dosadnych
kryterium narodowe
- dawanie pierwszeństwa wyrazom polskim ; wyrazy rodzime, które są synonimiczne z wyrazami z wyrazami zapożyczonymi łatwiej zapamiętać, o ile możemy się podporządkować
Uryzm językowy - zakazuje zapożyczeń ( O. Kopczyński - pierwsza gramatyka opisowa j. polskiego; Jacek Malczewski - zastąpienie obcych słów polskimi, np. szlafrok - podomka)
Liberalizm językowy - wszystko co pojawia się w języku powinno być zaakceptowane; prowadzi za zachwaszczenia języka; doprowadza do absurdu - nie ma norm)
Racjonalizm językowy - jeśli obce słowo jest potrzebne, to je zostawiamy
Zapożyczenia wyrazów:
1.zapożycznie właściwe - polska pisownia i wymowa, fleksja, rodzina wyrazów, nie zastępowalność, np. lekcja (pochodzenie łacińskie)
2.zapożyczenie niewłaściwe - brak polskiej pisowni i wymowy, np. image; wizerunek - odpowiednik „Image”
3. kalka językowa - wyraz trafia w wersji „przetłumaczonej”, np. krzyk mody, międzyczas, w odpowiedzi na…
Dialekt - zespoły gwar połączone wspólnymi cechami językowymi;
- mazowiecki
- małopolski
- śląski
- wielkopolski
- pomorski
mazowiecki + małopolski + pomorski -> lubelszczyzna
małopolski - gwara, Podhale, akcent inicjalny - akcent na pierwszą sylabę, „pole”
śląski - polski + niemiecki; dużo podobnych fonetycznie wyrazów z językiem niemiecki; np. modra kapusta - czerwona kapusta; pyry - ziemniaki, pupa - laka
pomorski - kaszyby - równoległy język, podobny bardziej do estońskiego, litewskiego, niż polskiego;
cepty - ludzie z nizin
na terytorium dialektu można używać form dialektycznych i nie jest to błędem , w języku pisanym lepiej używać ogólnie przyjętych norm;
TRZY FILARY NORM JĘZYKOWYCH
1. system językowy (model abstrakcyjny: zbiór jednostek danego języka i reguł ich łączenia w konstrukcje językowe
2. norma obejmująca swoim zasięgiem cechy nie tylko dystynktywne jednostek językowych, ale i ukazująca zasięg reguł niekategorialnych. jedynie poprawny, powszechnie zaaprobowany przez ogół wzór, który trzeba naśladować pod sankcją śmieszności czy niezrozumienia; jako typowe użycie (zastosowanie) form językowych przyjęte przez społeczeństwo; jako regułę posługiwania się danym środkiem językowym lub zbiorem środków, podtrzymywaną przez powszechny zwyczaj, a formułowaną przez językoznawców.
3. uzus, tj. zbiór jednostek jęz. i ich połączeń spotykanych w tekstach danego okresu, ale nie zawsze społecznie aprobowanych.
Norma językowa:
jedyny poprawny, powszechnie zaaprobowany wzór, który trzeba naśladować, pod sankcją śmieszności i niezrozumienia;
Typowe użycie i zastosowanie form językowych przyjętych przez społeczeństwo, zbiór reguł posługiwania się danymi środkami językowymi ; faktem historyczno-socjologicznym, subiektywnym a nie wewnątrz językowo obiektywnym;
Norma dociera do przekonać i ocen społecznych; faktem socjologicznym są zapożyczenia: j. czeski - kościół, ksiądz; 2. j. niemiecki - osadnictwo, burmistrz, ratusz; 2a. rosyjski; 3. włoski, 4. turecki, 5. francuski, 6. angielski ; na podstawie zapożyczeń można „ustalić” historię
Norma nie jest całkowicie obiektywna, jest „mit” obiektywizmu, staramy się być obiektywizujący;
- historycznie zrealizowane systemy
- zaakceptowanie przez dane społeczeństwo jednostek językowych oraz reguł ich stosowania
- zgodna z uzusem
Warianty objęte normą językową: dublety - wyrazy o tej samej funkcji i frekwencji w tekstach - zajęcy/zająców, psychologowie / psycholodzy - dublety semantyczne - na równi z zapożyczeniem auto/samochód, awizo/powiadomienie, dusznica/astma; środki recysywne - powinny zostać w języku, ekspansywne - czy mają zostać jedynymi akceptowanymi mimo co / mimo czego , oczyma/oczami; przeciwieństwo wariantów skodyfikowanych i nie skodyfikowanych, które przenikają do normy uzusu tę / tą , je / go ;
KODYFIKACJA NORMY JĘZYKOWEJ
Z tekstu wyciągamy to co jest w danym momencie zgodne i właściwe
Kodyfikator ma prawo oceniać i porządkować elementy uzusu
Kodyfikacja zorientowana wyłącznie na system, a więc na elementy stabilne i seryjne, oderwałyby się od żywych procesów mówienia, a nie uwzględniając powstający w jej toku innowacji - szybko doprowadziłyby do skostnienia języka. I odwrotnie - kierowanie się w rozstrzygnięciach kodyfikacyjnych wyłącznie zwyczajem społecznym wprowadziłyby w obręb normy wiele zjawisk nieregularnych [...], rażących pożyczek itp., co mogłoby zagrozić spójności i wewnętrznemu ładowi systemu
kodyfikacja normy językowej - jest niejako fotografią normy - spisanie, uprządkowanie, próba ustalenie co istnieje w jezyku
- kodyfikatorzy - Rada Języka Polskiego - porządkowanie i ocenianie elementów usus (?), analiza tego co jest w języku
- kodyfikacja nie może opierać się tylko „systemie” reguły oderwałyby się od żywych procesów mówienia, doprowadziłoby to do skostnienia języka
- kierowanie się tylko zwyczajem społecznym może doprowadzić do braku spójności i wewnętrznego ładu; uzus jest nieregularny i nie ma nic wspólnego z systemem i nic nie można by nim komunikować
Błąd językowy - wybór złego elementu systemowo-gramatycznego, błąd może być gramatyczny lub stylistyczny, np. przyrostek „arka” zamiast „nia” w nazwie myjarka a nie myjnia; w formie stylistycznej to, np. zbyt puszysta mowa - nie idę gdyż czekam na listonosza (jest to zbyt poważna)
Rodzaje błędów językowych
- będące poniżej normy - umieją/rozumieją ; ma być, np. włączam, a nie włanczam;
- błędy powyżej normy - lubieją - lubią; daję koleżanką - daję koleżankom -> gdy rozumieją normę i kierują się analogią co nie zawsze jest poprawne
Inne rodzaje błędów językowych
- leksykalno - frazeologiczne - w innym sensie, np. źle użyty, jak mówmy - wracać na tarczy, gdy wygramy
- gramatyczne
-> słownikowe - nie znamy znaczeń słów, bo brzmią podobnie
-> morfologiczne - np. myjarka zamiast myjnia
-> fleksyjne i słowotwórcze - adaptować i adaptować, zła odmiana
-> fonetyczne - wymowa, np. jabłuko, a powinno być japko
Bełkot językowy
Syntaktyczny - łączenie wyrazów bez respektowania zasad gramatycznych: członek elity, dramatyczne sytuacja, wyrok dwa lata i osiem miesięcy,
Semantyczny - manipulacja znaczeniem słów., przekonanie, że słowo ma inną wartość niż ma w celu manipulacji, np. znaczenie nacjonalista, czy fundamentalista, czy też zamach, czy katastrofa smoleńska, terrorysta - ten, który dokonuje zamachu poza granicami kraju, więc nie można mówić o zamach, gdy chcemy powiedzieć to tym, że Polak chciał podłożyć bombę pod polskim sejmem
Pragmatyczny - wyrazy pochodzenia obcego - ja mówię dobrze, ale ktoś tego nie rozumie, przykład słowo - „denominacja” 1994, było to znane słowo, słyszane, ale nie rozumiane
Rodzaje norm:
Norma hiperpoprawna - ,wzorcowa, systemowa, idealna ; 3% Polaków
Norma potoczna - użytkowa, codzienna; oparta na kryteriach zewnątrz językowych
Norma pragmatyczna - tłumaczy, jak zachowywać się w sytuacji, gdy ktoś popełnia błędy; trzeba szukać zastępników
dzwonić na numer / dzwonić pod numer -> dzwonić do Gosi
za nieporozumienia komunikacyjne odpowiedzialna jest osoba, która zna lepiej język ;
Innowacja - każdy nowy element w tekście, uzusie, systemie: akcentowanie, forma fleksyjna, połączenia składniowe, nowy wyraz, nowy frazeologizm, nowy model słowotwórczy;
Wchodzą do systemu - zyskują uznanie - zmiana językowa
Nie są aprobowane, nie mają uzasadnienia funkcjonalnego - błędy językowe
- fonetyczne
- gramatyczne
- leksykalne
- stylistyczne
- ortograficzne
Typy innowacji
-> uzupełniające - nie ma nazwy na zjawisko, luka w systemie; walentynki, zdrapka, czatować, szara strefa, choroba szalonych krów, republika kolesiów
- stosunek emocjonalny : wow, zajebisty, chusteczkowy (chujowy), spec grupa
- zmiany o charakterze leksykalnym
-> regulująca - efekt usuwania wyjątków: pluć w brody, palić na panewce, postawić krzyżyk na coś
-> rozszerzające - słucham audycję radiową, używam pastę do zębów
-> alternatywne - obok form istniejących na skutek tendencji: przywódca - lider; prezydencja - przewodniczenie; aplikacja - podanie
-> nawiązujące - zachrystia - zakrystia; karnister - kanister;
-> kontaminacje językowe - wywrzeć wpływ/odcisnąć piętno -> wywrzeć piętno
Kultura:
Definicja antropologiczna - cywilizacja
Definicja estetyczna - piękno w języku
Definicja społeczna - Zbiór zasad i reguł dobrego zachowania, etykieta komunikacyjna
Język:
Definicja strukturalna -system znaków, wyrazów, słów oraz reguł ich łączenia
Reguły gramatyczne (formalne)
Reguły semantyczne (logiczne)
System językowy:
Rejestrowany (słowniki, gramatyki, publikacje poprawnościowe)
Idiolekt - indywidulany język osobniczy
Język polski:
1 mln reguł gramatycznych i semantycznych
200 tys. Słów
5 - 7 mln słów specjalistycznych
750 tys. Nazw własnych
O jakości komunikacji decyduje wiek i wykształcenie.
3-5 lat -> 1500 słów
11-12 lat -> 7 tys. Słów (pozwala mówić o sprawach abstrakcyjnych)
15-16 lat -> 10 tys. Słów - system ograniczony
19-20 lat -> 18 tys. Słów
24-26 lat -> 25 tys. Język rozwinięty
Pełna kompetencja językowa -> 35 tys. słów
DEFINICJE KULTURY JĘZYKA
Najogólniejsza definicja Andrzeja Markowskiego brzmi: świadome i celowe posługiwanie się językiem we wszelkich sytuacjach komunikatywnych
Jako umiejętność poprawnego mówienia i pisania zgodnie z przyjętymi w danej społeczności normami językowymi. W tym znaczeniu kultura języka jest zawsze wartościowana dodatnio.
Kultura języka rozumiana jako działalność kulturalnojęzykowa. Ustalanie norm językowych i udzielanie porad
Jako pozytywna postawa osób wobec języka, które posługują się nim posiadając wysoki stan wiedzy lingwistycznej, oraz ugruntowaną świadomość językową.
Nazwa dyscypliny naukowej, która wyodrębniła się na gruncie zainteresowania językoznawców sprawami związanymi z normatywnością w języku.
Ogólna, podstawowa wiedza o języku, jego budowie, odmianach, historii, funkcjach, o jego roli w życiu społecznym jednostki
Umiejętność posługiwania się językiem
Wrażliwość na jego piękno
Dbałość i piękno i poprawność wypowiedzi
OCENA POPRAWNOŚCI ELEMENTÓW JĘZYKOWYCH
Ocena poprawności elementów językowych, czyli ich zgodności z normą, obejmuje: a) teksty językowe, ich budowę, użycie w nich poszczególnych środków gramatycznych, leksykalnych i stylistycznych; b) elementy wchodzące w danym momencie poprzez uzus do normy, czyli innowacje językowe; c) środki systemowe, już istniejące w języku, na przykład warianty, elementy ustępujące, ograniczone środowiskowo, stylistycznie itd. Ocena taka jest niezbędnym składnikiem działalności kulturalnojęzykowej, powinna więc być oparta na jasnych i możliwych do weryfikacji kryteriach.
KRYTERIA WEWNĄTRZ JĘZYKOWE
Kryterium wystarczalności języka jest stosowane przede wszystkim przy ocenie innowacji językowych. Można je sformułować następująco: poprawne są takie nowe wyrazy, połączenia wyrazowe itp., które `wypełniają lukę' w jakimś wycinku zasobu leksykalnego poprzez uzupełnienie go elementami nazywającymi (nominatywnymi) lub ekspresywnymi. Jako poprawne należy więc ocenić wyrazy sponsor, potoczne wyluzować się, neosemantyzmy promocja , lansowanie i reklamowanie towaru` , nagłośnić (sprawę, aferę itd.), folklor (np. polityczny, telewizyjny itd.), które nazywają osoby i zjawiska nowe albo postrzegane jako nowe, a dotąd nie nazwane. Nowe potrzeby ekspresywne zaspokajają takie potoczne określenia, jak oszołom ,solidaruch, targać po szczękach. Natomiast nie widać uzasadnienia dla takich nowych wyrazów, jak shop lub tabloid, które dublują nazwy już funkcjonujące w polszczyźnie: sklep, gazeta brukowa. Kryterium wystarczalności środków językowych pozwala więc odróżnić elementy językowe potrzebne ze względów nominatywnych lub ekspresywnych od niepotrzebnych.
Kryterium ekonomiczności środków językowych pozwala oceniać zarówno elementy tekstu i elementy już istniejące w systemie, jak i innowacje językowe. Można je sformułować następująco: poprawne są te środki językowe, które pozwalają na spełnienie funkcji przez jakiś tekst albo element językowy w sposób wymagający mniejszego wysiłku od nadawcy i odbiorcy tekstu. Dla autora tekstu ekonomiczne będzie przede wszystkim mówienie i pisanie krótsze, dlatego kryterium to spełnia powszechna w języku tendencja do skrótu, zarówno w tekstach (np. używanie skrótów - inż., z-ca, ww. itp., i skrótowców - PAN, PSL, Stalbud), jak i w systemie językowym (np. występowanie przymiotników z formantem -owy, formacji uniwerbalizowanych typu wahadłowiec, porodówka itd.). Dla odbiorcy (słuchacza, czytelnika) ekonomiczne będą teksty precyzyjne, dlatego kryterium ekonomiczności spełniają też te środki językowe, w których przejawia się tendencja do precyzji semantycznej (np. różnicowanie znaczeń form akta i akty, piloty i piloci, różnicowanie semantyczne konstrukcji cieszyć się na coś, cieszyć się z czegoś i cieszyć się czymś, różnicowanie znaczeń wyrazów wieczorny i wieczorowy).
Ekonomiczne, gdyż wymagające mniejszego obciążenia pamięci użytkowników, jest także wszystko to, co systemowe w języku. Tak więc tendencja do usuwania wyjątków przyczynia się również do ekonomizacji środków językowych. Za poprawne uznać należy te elementy, które zwiększają systemowość języka, za niepoprawne zaś te, które powodują powiększanie liczby wyjątków. Kryterium systemowości środków językowych (wymieniane niekiedy jako jedno z kryteriów poprawności językowej) zawiera się więc w kryterium ekonomiczności
Kryterium funkcjonalności środków językowych (kryterium funkcjonalne) należy odnosić przede wszystkim do tekstów językowych, pośrednio zaś tylko do elementów systemu i do innowacji (to, co sprawdziło się jako funkcjonalne w danym typie tekstów, wchodzi do języka jako przydatne w mniejszym lub większym zakresie). Kryterium to można sformułować następująco: poprawne są te środki językowe, które są zgodne z funkcją pełnioną przez określoną wypowiedź, niepoprawne zaś jest to, co utrudnia bądź uniemożliwia pełnienie tej funkcji. Określenie studio kosmetyczne jest funkcjonalne, umożliwia nazwanie (w miarę) luksusowego gabinetu kosmetycznego tak, by miało to walor reklamowy, zachęcało klientki. Bardzo podobna nazwa studio mebli kuchennych jest niefunkcjonalna, nie wywołuje bowiem jednoznacznych skojarzeń (biuro projektowe? punkt sprzedaży? salon wystawowy takich mebli?). Funkcjonalne jest posługiwanie się skrótowcami w tekstach technicznych i urzędowych, zazwyczaj niefunkcjonalne - używanie ich w utworach literackich bez zamiarów stylizacyjnych.
KRYTERIA ZEWNĄTRZ JĘZYKOWE
Kryterium uzualne (rozpowszechnienia) jest w praktyce jednym z częściej stosowanych kryteriów oceny innowacji językowych. Można je sformułować następująco: poprawne jest to, co powszechnie używane - w rozmaitych typach tekstów, w rozmaitych typach sytuacji komunikatywnych i w różnych środowiskach (czyli to, co ma dużą ekstensję tekstową i społeczną). Należy jednak pamiętać o tym, że stwierdzenie tego, czy jakaś forma językowa jest `znacznie' rozpowszechniona, jest stosunkowo trudne i często opiera się na doświadczeniu językowym osoby oceniającej, nie zaś na badaniach statystycznych. Znaczna frekwencja tekstowa, a także duża ekstensja tekstowa i społeczna innowacji są szczególnie ważne wtedy, gdy nowość językowa nie ma oparcia w innych kryteriach (jest np. niesystemowa). Zmiana rodzaju rzeczownika żołądź z żeńskiego na męski jest powszechna w tekstach różnego typu (od potocznych do artystycznych), obejmuje też różne środowiska; można ją więc zaaprobować. Formy typu *wzięłem, *zaczęłem, dość powszechne w języku mówionym, nie obejmują jednak tekstów pisanych, są także uznawane za rażące w wielu środowiskach, m.in. wśród tzw. starej inteligencji (nie spełniają kryterium autorytetu kulturalnego); nie można ich więc jeszcze uznać za poprawne.
Kryterium autorytetu kulturalnego można sformułować następująco: poprawne są te elementy systemu językowego i takie sposoby formułowania tekstu, ktore mają oparcie w powszechnym uzusie określonych osób albo grup społecznych, cieszących się autorytetem kulturalnym, w tym językowym, to znaczy które są uznawane przez osoby lub środowiska posługujące się polszczyzną poprawną, a nawet wzorową. Współcześnie w Polsce za autorytet kulturowy należy uznać inteligencję wielopokoleniową, zwłaszcza humanistyczną. Nie są takim autorytetem ani pisarze, ani politycy. Realnie na polszczyznę publiczną oddziałują natomiast dziennikarze, zwłaszcza telewizyjni, jednakże ich język nie może być uznany za wzorzec, a formy przez nich używane, choćby nawet cieszyły się dużą frekwencją, nie powinny być uznawane za poprawne, jeśli stoją w sprzeczności z pozostałymi kryteriami poprawności języka.
Kryterium estetyczne odnosi się przede wszystkim do tekstów językowych, które można oceniać jako wyróżniające się walorami estetycznymi (piękne), nijakie albo brzydkie. Wprawdzie ustalenie tego, co estetyczne, a co nie, jest bardzo trudne i zawsze będzie nieco subiektywne, niemniej można zauważyć, że dodatnie wrażenie estetyczne wywołują zawsze teksty starannie skomponowane, starannie wyartykułowane (jeśli chodzi o teksty mówione), nie zawierające nadmiaru wyrazów obcych i abstrakcyjnych, niezawiłe składniowo i, oczywiście, pozbawione określeń brutalnych czy wulgarnych.
Kryterium narodowe bywa często rozumiane jako dawanie pierwszeństwa wyrazom polskim przed zapożyczonymi (zwłaszcza nowo zapożyczonymi). Jednakże zjawisko to (niewątpliwie występujące w praktyce kulturalnojęzykowej) należy raczej ujmować jako wynik zastosowania kryterium ekonomiczności i kryterium funkcjonalnego: wyrazy rodzime synonimiczne z obcymi są zwykle lepiej i łatwiej zapamiętywane, są także funkcjonalniejsze jako bardziej zrozumiałe.
Problem puryzmu (absolutne wykluczenie wyrazów obcego pochodzenia), liberalizmu( wolność, zakłada brak granic, język staje się mieszaniną).
Racjonalizm językowy - jeśli nie ma odpowiednika w języku polskim to trzeba przyjmować wyrazy obce.
Cztery rodzaje zapożyczeń:
Właściwe
Zapis i wymowa
Paradygmat fleksyjny - czy regularnie się odmienia
Rodziny wyrazów
Synonimy
Niewłaściwe - zapis i wymowa nie zgadza się z regułami języka polskiego. Z czasem zapożyczenia niewłaściwe stają się właściwe
Kalki językowe - wiernie tłumaczone słowa, wyrażenia
Ukryte - był wyraz w języku polskim ale poprzez kontakt z innymi językami zmienił swoje znaczenie np. kondycja firmy
Kryterium regionalne - poprawne jest to co obowiązuje na danym terytorium, to co należy do dialektu
Dialektu w Polsce:
Śląski
Wielkopolski
Małopolski
Mazowiecki
Pomorski
WARIANTY OBJĘTE NORMĄ TWORZĄ TRZY ZASADNICZE TYPY:
Pierwszy stanowią dublety, czyli środki o tej samej funkcji i podobnej frekwencji w tekstach. ( np. zajęcy // zająców; gęstszy// gęściejszy)
Drugi typ stanowi opozycja środków recesywnych (ustępujących) i ekspansywnych (rozprzestrzeniających) (np. oczyma // oczami; postaci // postacie; mimo co // mimo czego)
Trzeci wreszcie zasadza się na przeciwstawieniu wariantów skodyfikowanych i nieskodyfikowanych, które przenikają do normy z uzusu (np. tę // tą; je // go)
BŁĄD JĘZYKOWY - to wybór złego elementu systemowego, gramatycznego lub stylistycznego, a także innowacja funkcjonalnie nieuzasadniona.
RODZAJE BŁĘDÓW:
Błędy, które znajdują się „poniżej” normy (umią, rozumią)
Błędy, które znajdują się „powyżej” normy, rezultat obawy przed popełnieniem błędu (lubieją zamiast lubią)
Błędy leksykalno- frazeologiczne - wynikają z nieznajomości znaczeń wyrazów
Błędy gramatyczne
Słownikowe
Morfologiczne ( fleksyjne, słowotwórcze)
Fonetyczne
BEŁKOT JĘZYKOWY:
Syntaktyczny - nieporządek w składni
Semantyczny - zły dobór znaczeń
Pragmatyczny - udaje, że wiem co chce powiedzieć
INNOWACJA - to każdy nowy element językowy pojawiający się w tekście, uzusie, normie (częściej) lub w systemie (rzadziej). Innowacją jest więc zarówno nowy sposób wymawiania określonej głoski lub połączenia głosek, nowy sposób akcentowania wyrazu, nowa forma fleksyjna bądź wprowadzenie zasady nieodmienności jakiegoś wyrazu, nowy model słowotwórczy, nowy typ połączenia składniowego, jak i nowy wyraz, znaczenie wyrazu czy też nowy frazeologizm. Takie innowacje, które zostały zaakceptowane w normie i systemie to zmiany językowe a te które nie zostały zaakceptowane to błędy językowe.
RODZAJE INNOWACJI:
Fonetyczne
Gramatyczne (fleksyjne i składniowe)
Leksykalne (słowotwórcze, wyrazowe, semantyczne, frazeologiczne)
Stylistyczne
Ortograficzne i interpunkcyjne
FUNKCJONALNOŚĆ A INNOWACJE
RODZAJE INNOWACJI:
INNOWACJE UZUPEŁNIAJĄCE - To elementy językowe, najczęściej wyrazy i połączenia wyrazowe, które „wypełniają” lukę w systemie nazewniczym.
Dzielą się na:
innowacje, które nazywają nowo powstałe lub nowo wyodrębnione desygnaty;
Innowacje, które zaspokajają potrzebę wyrażania stosunku emocjonalnego mówiących (piszących) do tego o czym mówią (piszą)
Innowacje uzupełniające mają charakter leksykalny. Są nimi neologizmy słowotwórcze, neosemantyzmy, zapożyczenia zewnętrzne i wewnętrzne oraz neologizmy frazeologiczne.
INNOWACJE REGULUJĄCE - To nowe formy wyrazowe, nowe modele składniowe i słowotwórcze, będące wynikiem usuwania wyjątków z systemu językowego, najczęściej z systemu gramatycznego np. „pomimo tego”; „pluć sobie w brody”
INNOWACJE ROZSZERZAJĄCE -To nowe formy fleksyjne, konstrukcje składniowe, modele słowotwórcze itd., które powstały wskutek dostosowania reguły obejmującej mnie elementów do reguły dotyczącej większości elementów określonej kategorii językowej.
dwie, trzy dziewczęta, kurczęta, słucham audycje radiowa
INNOWACJE ALTERNATYWNE - To nowe wyrazy, formy i połączenia wyrazowe, które pojawiają się obok wyrazów, form i połączeń już istniejących, jako wynik nasilania się nowych tendencji językowych np. lider/przywódcę; aplikacja/podanie
INNOWACJE NAWIĄZUJĄCE - nowa forma językowa powstaje wskutek nawiązania do innych form, powiązanych z nią kształtem dźwiękowym lub morfologicznym albo pokrewnych znaczeniowo. Innowacja *protokół z zebrania (jeszcze poniżej normy; poprawnie: protokół zebrania) nawiązuje do takich, podobnych znaczeniowo konstrukcji, jak sprawozdanie z zebrania, relacja z zebrania. Innowacja *zachrystia (poprawnie: zakrystia) nawiązuje do wyrazów Chrystus, chrystianizm. Nowy frazeologizm *przywiązywać do czegoś uwagę (poprawnie: *wagę) powstał pod wpływem związku zwracać na coś uwagę
INNOWACJE SKRACAJĄCE - nowy wyraz lub konstrukcja wyrazowa pozwalają `zaoszczędzić' wysiłek nadawcy tekstu. Innowacja taka może mieć charakter skrótu bądź skrótowca (np. mgr, inż., Pekao SA, PZPN), może też przejawiać się w procesie uniwerbizacji leksykalnej (np. wahadłowiec od statek wahadłowy, budżetówka od sfera budżetowa), a także w produktywności pewnych formantów (np. przyrostka -owy). Skrótowość może też być cechą konstrukcji składniowych, np. Dawno wiedział, że go zdradza (starsze: Dawno wiedział o tym, że go zdradza). Innowacje skracające występują przede wszystkim w tekstach, jednakże pewne takie innowacje powodują też zmiany w normie (np. aprobata nowego typu konstrukcji składniowych czy nowych formacji słowotwórczych).
INNOWACJE PRECYZUJĄCE - polegają na takim różnicowaniu wyrazów i form językowych, by usuwać zbędną synonimię. Taką innowacją jest na przykład próba rozdzielania znaczeń przymiotników wieczorny i wieczorowy (por. wieczorna suknia `noszona wieczorem` i wieczorowa suknia `wkładana na uroczyste okazje”
PRAGMATYCZNA KULTURA JĘZYKA
Pragmatyka jako czynienie świata słowami:
Użycie języka w celu osiągnięcia zamierzonych efektów. Poszukiwanie składników skuteczności, czyli zbioru warunków, jakie musi spełniać kontekst, aby dane wypowiedzenie było skuteczne (R. Kalisz).
To nadawca jest winny w komunikacji - to nadawca rozpoczyna komunikacje a więc jest zobowiązany do dobrego komunikatu.
Komunikat, który od początku jest nieudany jest błędem genetycznym
Błąd taktyczny - złe rozegranie komunikacji
Pragmatyka:
Nauka o intencjonalności wypowiedzi, skuteczności aktów mowy
Filozoficzna, idealistyczna i normatywistyczna
Przydatna dla opisu komunikacji bezpośredniej (ze wspólnym TU i TERAZ)
Wymaga redefinicji i modyfikacji w odniesieniu do komunikacji medialnej; połączenia z teorią relewancji i teorii komunikacji odbiorcy (Joanna Szwabe)
Twórcy i najwybitniejsi przedstawiciele: John Austin, John Roger Searle, Herbert Paul Griceyka:
AKTY MOWY
Akt mowy - [wypowiedz z intencją, bez granic ale zawsze po coś.] Wypowiedzenie skierowanie przez nadawcę do odbiorcy, którego celem jest przekazanie komunikatu za pomocą systemu znaków językowych.
Aspekty aktów mowy:
Lokucja - wykonanie aktu mowy, jego forma, sposób doboru słów, znaczeń
Illokucja - intencja wypowiedzi , po co komunikujemy
Perlokucja -skutki, efekty aktu mowy
Zewnętrzna
Wewnętrzna - przekonania, wiedza, poglądy opinie
Zamierzona
Niezamierzona - dzieje się inaczej niż planował to nadawca
Dodatkowa - osiągamy jakiś cel ale za pomocą niewłaściwych środków
Etapy aspektów mowy:
Illokucja perlokucja lokucja
AKTY MOWY JOHNA R. SEARLE'A
Searle wyróżnił kryteria podziału aktów mowy:
relacja między językiem a rzeczywistością -
-j. oddaję rzeczywistość
-j. zmienia rzeczywistość
Najpierw język opisuję rzeczywistość a potem ja zmienia.
Intencja w języku mentalnym - najprościej jest sobie wyobrazić to co chcemy powiedzieć
Relacje między nadawca a odbiorcą
- nadawca równy odbiorcy
- nadawca nad odbiorcą (rozkaz)
- odbiorca nad nadawca (prośba)
4. Zaangażowanie emocjonalne
Zależy odbiorcy
Zależy nadawcy
Zależy nadawcy u odbiorcy
Nikomu nie zależy
PIĘĆ RODZAJÓW AKTÓW MOWY SEARELE'A
Asercja - Celem jest przekazanie informacji. W komunikacji nie może być różnic między nadawcą a odbiorcą. Neutralne zaangażowanie emocjonalne
Dyrektywy - ich celem jest wywarcie nacisku na odbiorcę i wpłynięcie na jego zachowanie, np. rozkazy, prośby, pytania, ostrzeżenia, nakazy itp. Ma na celu zmiennie rzeczywistości. Początek zawsze jest taki sam „Chcę żebyś zrobił…” Najlepiej zadawać pytania pozorne „Czy mógłbyś…” Groźba dotyczy skutków. Zaangażowanie emocjonalne odbiorcy
Komisywy - ich celem jest podjęcie działania albo zobowiązanie, np. obietnice. Język zmienia rzeczywistość. Intencja: „Chce żebyś wiedział, ze zrobię dla Ciebie X po X jest dla Ciebie dobre”. Nie wolno zobowiązywać się do czegoś co wynika z naturalnego stanu rzeczy, do czegoś co miało miejsce w przeszłości. Skutkiem jest wywołanie długu emocjonalnego u odbiorcy. Nie wolno zobowiązywać się do czegoś w czyimś imieniu. Relacja emocjonalna jest równorzędna ale z biegiem czasu bardziej zależy odbiorcy.
Dużo zależy od sposobu wypowiedzi. Komisywy są najmniej sprawcze.
Rodzaje:
Obietnica
Przyrzeczenia -nie można się wycofać
Przysięgi - najbardziej sprawcze. Można je unieważnić w wyniku długiego dochodzenia.
Małżeńska
Wojskowa
Komisywy oficjalne:
Gwarancje - posługują się czasownikiem gwarantuję lub gwarantujemy
Zobowiązania
Oświadczenia
Ekspresywy - Intencja: „Chce żebyś widział, że czuję do Ciebie coś złego, lub coś dobrego”. Język opisuje rzeczywistość a później ją zmienia. Relacja równorzędna. Zaangażowanie obustronne.
Życzenia
Powitania
Podziękowania
Kondolencje - mogą ją składać tylko osoby, które znają rodzinę zmarłego
Obrazy
Przeprosiny komunikacyjne - „ przepraszam, chcę z Tobą porozmawiać”
Rodzaje ekspresyw:
Konwencjonalne - standardow e, nie ma w nich emocji
Konwersacyjne -indywidualne, wymyślone specjalnie na tą okazje
Dekleratywy - „urzędówce” -mają charakter formalny. Nadawca ma prawo do formułowania komunikatu. Intencja: „Chce żebyś wiedział, że X bo ja tak mówię”
Rodzaje:
Właściwie- ustawy, akty, rozporządzenia. Nieprzestrzeganie grozi sankcją.
Asercyjne - oznajmujące, mówienie o tym jaki jest świat. Wyroki sądowe, sportowe, nauczyciele, wykładowcy
Medialne- informacje medialne. Jesteśmy skazani na wiedzę, którą dostarczają nam media.
Inne podziały J. R. Searle'a
Akty mowy: jawne/wprost/bezpośrednie i ukryte/niewprost/pośrednie
Akty mowy: skuteczne/fortunne/szczęśliwe i niewypały komunikacyjne oraz akty mowy nadmiarowe
Akty mowy: mikroakty/proste oraz makroakty/złożone
Kooperacja językowa H. P. Grice'a
Ogólna maksyma współpracy komunikacyjnej brzmi: Uczyń twój wkład do konwersacji taki, jaki jest wymagany na danym etapie, na którym się znajduje, poprzez akceptację celu lub kierunku wymiany werbalnej, w którą jesteś zaangażowany (Kalisz 1993: 67)
Zakłada zatem interakcyjność, reaktywność komunikacji
Aksjomaty kooperacyjne:
autentyczności,
adekwatności (języka, tematu i etapu), równorzędności
Cztery maksymy szczegółowe:
ilości,
jakości,
relewancji (odniesienia)
sposobu
Implikatury konwencjonalne/ ogólne (bezkontekstowe) i konwersacyjne/ szczegółowe (sytuacyjne, indywidualne)
Implikatury konwersacyjne jako złamanie maksym kooperacyjnych bez zniszczenia komunikacji
Granice ukrytej komunikacji skutecznej i niewypałów komunikacyjnych
Niemożność odtworzenia komunikacji po niewypale komunikacyjnym w komunikacji pośredniej i łatwość takich działań w komunikacji „twarzą w twarz”
Reguły grzeczności R. Lakoff
formalności - nie narzucaj swojej woli (pozostań z boku);
zastanowienia - pozwalaj adresatowi dokonywać wyboru;
wielkoduszności - wybaczaj błędy językowe i nie czepiaj się „słówek”
równości (lub przyjacielskości): działaj tak, jakbyście ty i adresat byli równi. Czyń tak, żeby twój adresat czuł się dobrze
Akty mowy według G. N. Leecha
Dwa cele:
indywidualny;
społeczny.
Akty mowy:
konfliktowe;
towarzyskie;
neutralne;
współzawodniczące.
Reguły grzeczności G. N. Leech
Maksyma taktu (przy rozkazach i obietnicach):
minimalizuj koszt dla innych;
maksymalizuj korzyści dla innych.
Maksyma szlachetności (w rozkazach i obietnicach):
minimalizuj korzyści dla siebie;
maksymalizuj koszt dla siebie;
Maksyma aprobaty (w wypowiedziach oceniających i dyskusji):
minimalizuj negatywną ocenę innych;
maksymalizuj pozytywną ocenę innych.
Maksyma skromności (w wypowiedziach oceniających i dyskusji):
minimalizuj pozytywną ocenę własną;
maksymalizuj negatywną ocenę własną.
Maksyma zgodności (w dyskusji):
minimalizuj niezgodę między sobą a innymi;
maksymalizuj zgodę pomiędzy sobą a innymi.
Maksyma sympatii (w rozkazach i w dyskusji):
minimalizuj antypatię między sobą a innymi;
maksymalizuj zgodność pomiędzy sobą a innymi.