System polityczny to zbiór ogniw działających w przestrzeni społeczno-politycznej, realizujące jej potrzeby.

Są to: władza, partie polityczne, grupy interesów, związki zawodowe, obywatele, zrzeszenia formalne i nieformalne.

W każdym systemie możemy wyodrębnić cechy, które powodują odm,ienność systemu. Są to: idee i wartości =np. suwerenność narodu, pluralizm polityczny, trójpodział władzy=, organizacja systemu politycznego =centralistyczna, samorządowa=, prawodawstwo.

Funkcje systemu politycznego: regulacyjna - uzgadniając relacje między uczestnikami systemu, uporządkowuje go,

funkcja mediacyjna - w ramach systemu istnieją narzędzia służące w sytuacji gdy pomiędzy poszczególnymi ogniwami dochodzi do konfliktu,

funkcja adaptacyjna =dostosowawcza= - poszczególne grupy społeczne mają możliwość bezkolizyjnego wejścia w system,

funkcja innowacyjna - jeśli system polityczny wymaga otwarcia się na nowe możliwości działania, musi być zdolny do przyjęcia nowych trendów.

Klasyfikacje systemów politycznych:

podział ze względu na reżim polityczny - państwa demokratyczne, państwa niedemokratyczne,

w państwach demokratycznych może być system prezydencki, półprezydencki, parlamentarno gabinetowy, parlamentarno komitetowy,

państwa nie demokratyczne, to państwa autorytarne, lub totalitarne,

podział ze względu na organizację państwa - monarchie, republiki,

podział ze względu na organizację geograficzną, terytorialną państwa - państwa unitarne =jednolite=, państwa złożone.

Precyzyjnie określony zespół instytucji - każde demokratyczne państwo precyzuje, jakie instytucje dopuszcza do przestrzeni politycznej i jak zarządza się tą przestrzenią wykorzystując te instytucje - władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza, grupy interesów, związki zawodowe.

Obywatele, mają sprecyzowane oczekiwania co do możliwości uczestniczenia w życiu publicznym - jest świadome swych praw, obowiązków, wie, dzięki którym jednostkom może realizować swoje cele. Społeczeństwo zdaje sobie sprawę, że może osiągnąć część interesów w sposób bezpośredni, lecz w tych sprawach, których nie jest w stanie zrealizować samodzielnie, musi posiłkować się np. partiami politycznymi.

Decyzje podejmowane w systemie demokratycznym mają rozstrzygający charakter w przestrzeni politycznej, gospodarczej, itd.

Rodzaje systemów demokratycznych:

1. parlamentarno-gabinetowy np. Polska, Niemcy.

Kluczową rolę w powołaniu gabinetu rządu odgrywa parlament. Parlament głosując za przyjęciem rządu, legitymizuje gabinet do rządzenia. Cechy systemu:

A. musi istnieć przynajmniej jednoizbowy parlament, który zajmuje się stanowieniem prawa. Parlament musi pochodzić z powszechnych wyborów,

B. zasadniczy wpływ na to jak zostanie powołany rząd ma zbudowanie parlamentarnej większości,

C. gabinet ponosi odpowiedzialność parlamentarną =votum nieufności=,

D. najważniejsze osoby w państwie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjnu =np. głowa państwa=,

E. w systemie parlamentarno-gabinetowym istnieje możliwość wcześniejszego rozwiązania rządu na wniosek premiera. Wiąże się z tym konieczność zorganizowania przedterminowych wyborów.

F. Głowa państwa spełnia funkcje głównie reprezentacyjne. Prezydent ma jednak przywilej veta prezydenckiego.

G. Nie występuje separacja władz. Bardzo często parlamentarzyści są ministrami. Łączymy kompetencje dwóch władz.

2. System prezydencki - np. Stany Zjednoczone.

System prezydencki opiera się na separacji władz.

Cechy systemu prezydenckiego:

A. prezydent jest jednocześnie szefem rządu, władza jest jednoosobowa.

B. prezydent i parlament pochodzą z wyborów powszechnych, niezawsze bezpośrednich.

C. Prezydent nie ponosi politycznej odpowiedzialności przed kongresem. Instytucje władzy ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną.

D. Prezydent nie ma możliwości skrócenia kadencji kongresu =parlamentu=.

3. System półprezydencki, semiprezydencki np. Francja, Rosja. Łączy funkcje systemu parlamentarno-gabinetowego i prezydenckiego. Zwiększona rola parlamentu i prezydenta.

Cechy:

A. prezydent pochodzi z wyborów powszechnych.

B. występuje tak zwany dualizm władzy wykonawczej, dualizm egzekutywy, podwujna egzekutywa. Z jednej strony uprawnienia władzy wykonawczej spoczywają w rękach prezydenta, lecz swoją rolę we władzy wykonawczej ma również premier. W większości sytuacji ciężar spoczywa jednak na prezydencie.

C. Prezydent odpowiada przed konstytucją, nie politycznie. Nie musi poddawać się dymisji w związku z politycznymi ekscesami.

D. Prezydent ma szerokie kompetencje, znacznie szersze niż premier. Prezydent musi powołać premiera na wniosek parlamentu.

E. W przeciwieństwie do systemu prezydenckiego, istnieje możliwość skrócenia pracy parlamentu i przedterminowe wybory.

4. System parlamentarno-komitetowy, np. Szwajcaria. Bardzo dobrze przebiega współpraca między ośrodkami władzy państwowej. Główne decyzje zapadają na drodze konsensusu. Prezydent, rząd i parlament tworzą jednolitą władzę.

Cechy:

A. najważniejszą instytucją jest parlament, który powołuje prezydenta i rząd. Z woli parlamentu następuje mianowanie prezydenta i rządu. Rząd i prezydent są komitetami parlamentu.

B. Parlament pełni funkcję scalającą poszczególne części państwa.

C. Głowa państwa mimo, że funkcjonuje jako formalnie samodzielny byt, nie może rozwiązać parlamentu.

Systemy niedemokratyczne

1. System totalitarny. Wszelkie przejawy życia niezależnie od poziomu tego życia w sensie struktur, zdominowane są przez jedną ideologię. Ideologia staje się obowiązującą (religią) w państwie. Wszystko wypełnia wiara w ideologię. Klasyczne przykłady, to komunizm i hitleryzm.

Cechy:

A. W państwie totalitarnym występują dwa ośrodki władzy: państwowy, partyjny. Stroną polityczną jest premier, stroną partyjną pierwszy sekretarz partii, który ma najwięcej do powiedzenia i ma on najważniejszą funkcję w państwie.

B. W systemie totalitarnym bardzo często dublowano stanowiska. W ramach struktur państwowych istniały ministerstwa, w ramach partyjnych komitety.

C. Wszechobecny i wszystko ogarniający terror polityczny, społeczny, gospodarczy. Państwo totalitarne budowane jest na strachu, który ustala porządek.

D. Dominująca rola policji politycznej. Nad bezpieczeństwem wewnętrznym czuwały służby specjalne, które eliminowały z życia wszelkie przejawy demokratyzacji.

E. Dążenie do podporządkowania wszystkich ludzi ideologii. Człowiek ma być tak uformowany, jak każe ideologia. Ma uprawiać socjalistyczną kulturę.

2. System autorytarny. Rządy silnej ręki. Generalnie nie są zainteresowane systematycznymi powszechnymi wyborami. Jest to raczej władza samozwańcza. Jeśli dopuszc.za się wybory demokratyczne, są one sterowane. Coraz częściej rządy autorytarne pochodzą z wyborów.

Jest to władza reżimowa. Wszelkie działania podporządkowane są pod interesy autokraty.

Suwerenność - naród ma uprawnienie przekładające się na udział w sprawowanie władzy. Jest to również niezależność władzy od czynników wewnętrznych.

System polityczny bazuje na zasadzie przedstawicielstwa. Władzę opieramy o wybranych spośród nas.

Zasada państwa prawa - system funkcjonuje w różnych aspektach działalności państwa zgodnie z obowiązującym prawem.

Prawo jest hierarchiczne, podlega stopniowalności, wynika z czegoś, możemy wskazać akt najważniejszy i wynikające z niego inne akty.

Zasadą państwa prawa jest ingerencja w życie społeczne w sposób uprawniony, stosowny do potrzeb.

W państwie prawa, prawo musi być stabilne, musi funkcjonować w określonym czasie w sposób niezmienny.

Legalizm - każdy organ władzy państwowej musi mieć uprawnienie do sprawowania władzy.

Gwarancja praw i swobód społecznych, obywatelskich - każdy z obywateli powinien zdawać sobie sprawę z tego, że państwo jako byt gwarantuje swymi przepisami szereg praw np. do zabezpieczeń społecznych, do opieki zdrowotnej, do nauki itd.

Zasada podziału władzy.

Pluralizm polityczny - system jest wielowymiarowy.

Pluralizm polityczny przejawia się w istnieniu wielu partii. Partie te funkcjonują niekoniecznie w parlamencie, lecz w przestrzeni politycznej. Partie są względem siebie równoprawne. Jednak partie, które weszły do parlamentu, mają wyższą siłę przebicia chociaż by w mediach. Partie są różnorodne. Ich ideologia, cele są różnorodne. Pluralizm oznacza doprecyzowanie roli partii politycznej w systemie.

Zasada gwarancji praw człowieka - istnieje pewien katalog praw człowieka, w którym każdy obywatel ma zagwarantowane konstytucyjnie prawa.

Prawa obywatelskie.

Prawa polityczne.

Prawa społeczne i ekonomiczne.

Zasada większości - w systemie politycznym istotne znaczenie ma to, jakie jest poparcie społeczne danej idei politycznej, partii politycznej, pomysłu na państwo.

Funkcja kontrolna

Wpływ na formowanie rządu.

Egzekwowanie odpowiedzialności poszczególnych członków administracji rządowej.

Powoływanie komisji specjalnych. Parlament może powołać czasowe komisje specjalne, śledcze, które badają z perspektywy parlamentarnej legalność działań osób, instytucji będących funkcjonariuszami publicznymi.

Interpelacje, zapytania poselskie. Każdy poseł ma prawo do wnoszenia interpelacji, zapytań, komentarzy związanych z bierzącymi potrzebami.

Udzielanie absolutorium rządowi np. z wykonania budżetu.

Parlament sprawuje funkcje kontrolne za pomocą narzędzia ratyfikowania umów międzynarodowych.

Parlament pełni funkcje kontrolne wobec innych instytucji, które sam powołał.

Funkcja kreacyjna - tworzy, ma wpływ na tworzenie innych, niezbędnych instytucji publicznych pomagających w realizacji polityki wewnętrznej i zewnętrznej.

Władza wykonawcza czuwa nad tym, żeby poszczególne działania, ustawy, prawo były wykonywane. Czuwa nad wykonywaniem bierzącej działalności na poziomie państwa.

Władza wykonawcza reprezentuje państwo na zewnątrz.

Czuwa nad realizacją polityki wewnętrznej.

Modele sprawowania władzy wykonawczej:

dualistyczny, monokratyczny.

Dualistyczny - władza wykonawcza dzielona jest między dwa podmioty np. rząd i głowa państwa.

Model monokratyczny - władza wykonawcza skupiona jest w jednym ręku, wszelkie decyzje i kompetencje w ramach polityki zewnętrznej i wewnętrznej podporządkowane są jednemu organowi, np. w przypadku USA prezydent, w przypadku Szwajcarii rząd.

Głowa państwa jest generalnie jednoosobowym organem władzy wykonawczej. Współcześnie istotną cechą głowy państwa jest to, że mo.że wykonywać zarówno funkcje formalne i nieformalne.

Głowa państwa może wykazywać cechy władzy silniejszej, bądź słabszej. Silniejszą władzę głowa państwa posiada w systemach prezydenckim i półprezydenckim. W Polsce, prezydent spełnia funkcje reprezentacyjne, lecz ma instrumenty potrzebne do tego, by mieć większe kompetencje w zagranicznej i wewnętrznej polityce.

Siła głowy państwa zależy od ilości i jakości kompetencji, które posiada.

O sile i znaczeniu głowy państwa decyduje rodzaj odpowiedzialności.

Rząd, to kolegialny złożony organ władzy wykonawczej, składający się z prezesa rady ministrów i ministrów - przedstawicieli, urzędników, którymi wspomaga się premier.

Prawo powołania rządu przysługuje zwycięskiej partii w wyborach demokratycznych.

Niezformalizowanym rządem jest instytucja władzy wykonawczej w USA.

System rządów kolegialnych - nie ma sytuacji, że premier jest ważniejszy od ministrów. Premier jest pierwszym wśród równych.

System gabinetowy - premier stoi na czele rządu, kieruje poszczególnymi ministerstwami, określa główne kierunki działalności rządu i poszczególnych ministerstw. Nakreśla główne cele polityki rządu.

System kanclerski - wszystkie działania instytucji rządowych podporządkowane są kanclerzowi.

Odpowiedzialność polityczna.

Związana jest z podejmowanymi działaniami w przestrzeni sprawowanych rządów. Ocenie podlegają politycy z perspektywy obranych celów politycznych. Nie jest związana z odpowiedzialnością karną. Odpowiedzialność polityczna ponoszona jest wobec wyborcy. Odpowiedzialność wynika, że polityk jest członkiem partii politycznej. Polityk odpowiada przed swoimi kolegami partyjnymi. Jeśli polityk został wybrany przez społeczeństwo, a źle funkcjonuje, nie tak jak wyborcy chcieli, poddaje się ocenie politycznej wyborców w chwili kolejnych wyborów. Odpowiedzialność polityczną powinni szczególnie ponosić politycy rządu, władzy wykonawczej. Jest to więc odpowiedzialność premiera, ministrów.

Odpowiedzialność prawna, karna.

Jeśli politycy łamią prawo, dopuszczają się działalności niezgodnej z prawem, immunitet nie zwalnia z odpowiedzialności prawnej, karnej. Odpowiedzialność karną ponoszą wszyscy urzędnicy państwowi, Jest to odpowiedzialność konstytucyjna, za działania niezgodne z konstytucją.

Odpowiedzialność karna, jest związana z przekroczeniem prawa przez konkretnego polityka. Za np. zarąbania czegoś, polityk zostaje wtrącony do pierdla.

W polskim prawodawstwie rozróżniamy dwa rodzaje sądów: trybunał konstytucyjny - stają przed nim akty prawne, a nie osoby,

trybunał stanu - stają przed nim konkretne osoby.

Partie polityczne.

Są one niezbędnymi instytucjami systemu politycznego. Reprezentują interesy określonych grup społecznych w przestrzeni politycznej.

Partia polityczna to dobrowolna organizacja, grupa społeczna posiadająca program polityczny, dążąca do zdobycia i utrzy'mania władzy. Członkowstwo w partii jest pewnego rodzaju przywilejem dla obywatela.

---