RETORYKA - (łac. reo - mówię, retor - mówca) wg Arystotelesa jest to „umiejętność metodycznego odkrywania tego, co w odniesieniu do każdego przedmiotu, może być przekonujące”. Ars bene dicendi - sztuka dobrego mówienia. Jest to wymiana opinii, sądów i twierdzeń między ludźmi. Odgrywa b. ważną rolę w życiu społecznym.

Powstała w starożytności na Sycylii (ówczesna kolonia grecka) jako wytyczne do obrony przed sądem (brak adwokata, prokuratora); wywodzi się więc z tradycji prawniczej. Za ojca retoryki uznawany jest Koraks z Sycylii (pierwszy opracował zasady przemówień sądowniczych).

Retotyka polega nie tylko na ładnym mówieniu, ale na całej sferze logicznej. Jest przede wszystkim sztuką (ars rhetorica), ale może być także nauką (gdy dokonujemy refleksji nad celem, metodą, poszczególnymi działami). Retoryka odnosi sukces, gdy jest uprawiana jako całościowy, spójny system. Cel retoryki: nauczyć się operować słowem tak, aby miało moc perswazyjną. Chodzi tu o wyodrębnienie trwałych dyspozycji do działania (habitus); dzięki ćwiczeniom (praktyka) i zrozumieniu (teoria) z biegiem czasu staje się drugą naturą.

Formy ćwiczeń: czytanie (lectio) pisanie (scribendo) mówienie (dicendo)

Podmiotem retoryki jest człowiek; to jego przekonujemy: byt wolny, jednolity, działa przez swoje władze (rozum i wolę), jest zdolny do refleksji nad władzami, do odczuwania. Retor musi wszystkie sfery człowieka umieć i rozumieć, by móc je kształtować. Rodzaje działania:

1.Poruszenie rozumu (docere) - zmiana przekonania, stanowiska, przyjęcie danych racji

2.Poruszenie woli (movere) - podjęcie pożądanego działania

3.Zachwycenie (delectare) - spotęgowanie uczuć, wywołanie emocji

Najważniejsze funkcje intelektu: *funkcja perswazyjna - przez pojęcia, sądy i rozumowanie

*funkcja poznawcza: tworzenie pojęć i sądów (znaczenie nazw i zdań); powiązanie kilku sądów: rozumowanie

Retoryka składa się z:

1. INVENTIO (odnalezienie) - odnalezienie tematu, argumentów, itd. Kładzie nacisk na pomysłowość, wynalazczość, wierność, kontakt z rzeczywistością (realne, obecne problemy).

-selekcja pierwszych wiadomości, - gromadzenie danych, argumentów, -wyszukiwanie sposobów rozwiązywania problemu, -nadanie tytułu

A. Rozpoznanie sprawy (bieżące wydarzenia polit-społ, problemy moralne, rodzinne

B. Ustalenie tematu (konsultacje, dyskusje z innymi); temat właściwy (odnośnie przedmiotu formalnego)

*rozważenie wiarygodności sprawy

*sformowanie propozycji (zdanie w formie twierdzącej lub pytającej): jasna i jednoznaczna

C. Dowodzenie i argumentacja

W precyzowaniu tematu pomaga nam tzw. NAUKA O STATUS (?) - z reguły to, o czym chcemy mówić jest tematem spornym (wypowiedzi afirmującej możemy przeciwstawić jakąś inną tezę twierdzącą). Mówca zawsze powinien być przygotowany na przeciwstawne tezy przeciwnika. Wg Hermogenesa status przedłożonej sprawy to stwierdzenie, po którego potwierdzeniu i zaprzeczeniu powstaje zdanie retoryczne, do którego nawiążą dowody i argumenty. Teza, hipoteza (afirmacja) stan sprawy (status):

Antyteza (negacja) sedno, istota wymagająca udowodnienia

Podstawowe statusy, które pomagają sformułować temat:

1.Status coniecturalis - an sit? (czy jest?)

2.Status finitivus/definitivus - quid sit? (czym jest? - o cechach charakterystycznych)

3.Status qualitatis - quale sit? (jakie jest?)

NADANIE TYTUŁU - temat rzadko kiedy bywa tytułem; preferowane są tytuły w postaci krótkiej (1-3 wyrazowe). Przy nadawaniu trzeba uwzględnić temat sprawy i odbiorcę (do szerszego odbiorcy musi być bardziej komunikatywny i intrygujący). Tytuły prac naukowych mają być sformułowane przy użyciu terminów technicznych z użyciem metajęzyka.

TOPOSY - (grec. miejsce) pomagają w wynalezieniu argumentu; wszystko to, co przyczynia się do perswazyjności mowy. Zadaniem toposu jest znalezienie argumentów (matryca, szuflada, recepta, wzór).

Rodzaje: 1. Miejsca wspólne - uniwersalne dla wielu różnych dziedzin, mają zastosowanie we wszystkich typach mowy: ~definicja (najbliższy rodzaj + różnica gatunkowa + podział)

~porównanie (podobieństwa, różnice, stopień; zestawia cechy, wydobywa cechy charakterystyczne)

~relacja (przyczyna, skutek, następnik, poprzednik; podporządkowanie czegokolwiek czemukolwiek)

~okoliczności (co, gdzie, kiedy, jak, za pomocą czego)

~potwierdzenie (przywołanie np. cytatów, sentencji, autorytetów, prawa, zeznań, artykułów itd.)

2.Miejsca specjalne - dotyczą partykularnych dziedzin :

dot. rzeczy (a re) : A.Miejsce; B.Czas; C.Przyczyna; D.Elementy składowe (co,kto,gdzie,kiedy,jak,czemu)

dot. osób (a persona) - okoliczności, które odnoszą się do osób, które są źródłem argumentów:

*genus (rodzina) - badam, z jakiej jest rodziny; *ante acta victa (życie przeszłe i dawne; historia człowieka)

*sexus (płeć)

*aetas (wiek)

*studia (zawód)

*patria (ojczyzna)

*natio (narodowość)

*fortuna (bogactwo)

*habitus corporis (b. fizyczna)

*conditionis (warunki życia)

*educatio et disciplina (wych.)

*anima natura (skłonności duszy: dyspozycje intelektualne, emocjonalne, moralne, temperament, charakter

ARGUMENTACJA: współcześnie osłabia się rolę argumentacji rozumowania na rzecz subiektywizacji wypowiedzi (polega na używaniu: „ja tak myślę”, „ja tak sądzę”, „w moim przekonaniu”); myli to prawdę ze szczerością. Sposoby tworzone przez naszą inwencję (nie należące do sztuki retoryki):

przykład - pełni szczególną funkcję w retoryce, bo zastępuje indukcję. Poprawny przykład wywołuje lepszy skutek niż naukowe wyjaśnienia [exempla trahunt - przykłady pociągają]. Przykład retoryczny wskazuje na coś jednostkowego, ale symbolizuje coś ogólnego, co w procedurze naukowej daje pojęcie i definicję

entymemat - przybiera postać rozumowania; jest to specjalna forma sylogizmu, w którym jedna lub więcej przesłanek zostaje opuszczonych, ponieważ są one oczywiste (uznaje je większość). Najczęściej pomijamy pierwszą przesłankę ogólną. !Przykład i entymemat tworzą istotę retorycznego przekonywania!

Przesłanki do konstrukcji entymematu czerpiemy z : oznak (wszystko, co uznajemy za pomocą zmysłów), z powszechnej opinii, z ustaw, ze źródeł, z tradycji, ze zwyczajów, z tego, co już udowodnione, z tego, czemu nie można się już przeciwstawić. Przykład wydobywamy w oparciu o: wiedzę, doświadczenie i spostrzegawczość.

ROZUMOWANIE DEDUKCYJNE, gdzie wychodzimy ze zdań ogólnych do bardziej szczegółowych:

DYLEMAT/SYLOGIM DWUROŻNY - obok dwóch zdań warunkowych, jako trzecia przesłanka występuje zdanie alternatywne. Dylematów używamy, gdy chcemy wyrazić dezaprobatę wobec obu ewentualności, chcemy je jakoś zdyskredytować. Mają konstrukcję sylogizmu (wyprowadzenie prawdziwego wniosku z dwóch prawdziwych przesłanek).

SORYT/ŁAŃCUSZNIK - sylogizm o liczbie przesłanek większej niż dwie, tworzących coś w rodzaju łańcucha, zakończonego wnioskiem. Zestawiamy po sobie kilka zdań tak, że orzecznik zdania pierwszego staje się podmiotem w zdaniu następnym. W ostatnim zdaniu następuje połączenie podmiotu zdania pierwszego z orzecznikiem zdania przedostatniego. Używamy go, gdy chcemy zaprosić odbiorcę do wspólnego rozumowania (odkrywamy przed audytorium wszystkie ogniwa myślowe, którymi się posługujemy); przekonujemy, że nasze rozumowanie jest rzetelne.

EPICHEREMAT/SYLOGIZM KRASOMÓWCZY - forma argumentowania sylogicznego, polegająca na tym, że do jednej z przesłanek zostaje dołączone uzasadnienie.

KOLEKCJA - przypomina strukturą miniaturową mowę. Zawiera: przedłożenie (teza wejściowa), dowód z uzasadnieniem i konkluzję (wniosek).

ROZUMOWANIE INDUKCYJNE - od jednostkowych przypadków, z których każdy posiada określoną cechę i na tej podstawie formułujemy wniosek ogólny na temat występowania tej cechy w całym zbiorze. Nie spełnia do końca kryterium prawdziwości z punktu widzenia logiki (chyba że jest indukcją całkowitą). Tego typu rozumowania obalamy podając kontrprzykład.

Bardzo dużą rolę w tym rozumowaniu odgrywa PRZYKŁAD. Należy on do dowodów naturalnych, jeśli jest oparty o wiedzę i doświadczenie, lub sztucznych, jeśli mówca sam wymyśla przykład lub podaje przykłady wymyślone przez innych. Przykład zastępuje indukcję. Podanie przykładu rozświetla problem. Poprawny przykład wywołuje lepszy skutek, jeśli chodzi o rozumienie, niż naukowe wyjaśnienie. Przykład retoryczny wskazuje na coś, co jednocześnie w naukowej procedurze symbolizuje coś, co oddaje pojęcie i definicję.

Rodzaje przykładów: -podobne (Jeśli firmę X stać było na zatrudnienie, to naszą firmę też będzie stać)

-niepodobne (Firma X inwestuje na północy Polski, my będziemy nasze oddziały otwierać na wschodzie)

-przeciwstawne (Firma X zwalnia ludzi, my natomiast chcemy zatrudniać)

AUTORYTET - dotyczy jednostki a nie ogółu (jednostka zastępuje ogół). Autorytetem jest ktoś, kogo poglądy albo wyznaje większość, albo jest wyrazicielem poglądów większości.

PROCES PARS PRO TOTO (część za całość) - zastany wycinek rzeczywistości, pojedynczy przykład poświadcza ogólny stan rzeczy i dowodzi istnienia pewnych prawidłowości, mechanizmów, które mówca dostrzega w rzeczywistości i przedstawia.

ANALOGIA - wskazuje na podobieństwo pewnych aspektów danych zjawisk. !Ale: słuchacz może nie dostrzec wskazywanego podobieństwa, aspektowości, analogii i skupić się na innym obszarze podobieństwa, którego nadawca komunikatu mógł nie brać pod uwagę.

Porządek argumentów jest dosyć ważny, bo wpływa na warunki akceptowania ich przez audytorium. Warunki:

od najsłabszych do najmocniejszych (wzrastający) od najmocniejszych do najsłabszych (opadający)

przedstawienie kilku mocnych arg. z pominięciem tych, które są wg nas mniej ważne lub znane (liniowy)

na początku i na końcu arg. mocne, a w środku te mniej nośne perswazyjnie (nestoriański) jest najlepszy, ponieważ najsilniejsza percepcja słuchaczy występuje na początku i na końcu wykładu.

Oponent powinien przeciwstawić się przedstawionym argumentom polemicznie, a później przedłożyć swoje racje. Jeżeli występuje jako pierwszy, powinien przewidywać i kontrować przyszłe argumenty przeciwnika po tym, jak przedstawi swoje . Sposoby porządkowania struktury wypowiedzi:

1. Właściwy dla retoryki sądowej: propozycja uznania określonej tezy, przedstawienie tezy, przedstawienie argumentów, które dowodzą słuszności tezy

2. Mowy doradcze, negocjacje, dyskusje: przedstawienie argumentów, formułowanie propozycji przyjęcia określonej tezy

Porządkowanie i przedstawianie tez do argumentacji:

1.”Stopa w drzwi” - rozpoczynamy od tez mniej ważnych i stopniowo przechodzimy do tych najważniejszych (porządek wzrastający); konsekwentnie, krok po kroku

2.”Drzwiami w twarz” - zaczynamy od tezy najważniejszej i jeżeli przekonamy do niej odbiorców, przedstawiamy te mniej ważne (porządek opadający)

Rodzaje argumentów związanych z tezą: ~rzeczowe/merytoryczne (ad rem, ad veritatem) - mają wykazać prawdziwość przedstawionej tezy; odwołanie do zdolności logicznego myślenia słuchaczy

~nierzeczowe/pozamerytoryczne/peryferyjne/emocjonalne (pathos) - odwołują się do emocji, używają środków perswazji, które nie mają wprost związku z tezą, ale wspierają żądanie uznania tezy. ! Jeżeli uczucia związane są z obiektywnym dobrem, dają siły do działania albo powstrzymania się przed jakimś działaniem, to pełnią ważną rolę w życiu człowieka. Więc mówca powinien apelować do uczuć, jeśli nie są w sprzeczności z logiczną argumentacją.

ARGUMENTACJA ETHOS - odwołuje się do charakteru mówcy (dziś: autorytet moralny). Aby ethos mógł spełniać swoją rolę musi odnosić się do człowieka mądrego, który potrafi wskazywać przyczyny, racjonalnie rozumować; do człowieka o wysokim morale, który nie stosuje chwiejnej i śliskiej taktyki wywodów, akceptuje powszechnie uznane zasady moralne i jest w ich obronie nieugięty; do człowieka życzliwego, który jest zatroskany o dobro drugiego człowieka, audytorium i jest w stanie uszczuplić swoje dobro na ich rzecz. Autorytet nie może być oparty na wylansowaniej wcześniej opinii, ma się spełniać w czasie mowy. Ta argumentacja jest szczególnie przydatna, gdy sprawa jest niejasna, gdy część słuchaczy przechyla się na jedną, a inni na drugą stronę.

LOGOS (logiczna argument.) - PATHOS(wzbudzenie/gaszenie uczuć) - ETHOS(uwzględnia charakter mówcy)

2. DISPOSITIO - plan, uporządkowanie, układ, kompozycja tekstu/wypowiedzi. Dyspozycja powinna być dobrze opracowana nie tylko przedmiotowo i treściowo, ale także logicznie i graficznie (przejrzystość). Dispositio jest oparte na doświadczeniu starożytnych mówców.

• Wstęp: nie zaczynamy od sprawy, którą zamierzamy poruszyć. Najpierw trzeba nawiązać kontakt z publicznością, aby słuchała nas z życzliwością - wstęp w pierwszej mierze dotyczy słuchacza: mówca musi rozpoznać audytorium, wiedzieć, czego się od niego oczekuje.

• Przedmowa: zadbanie o to , by słuchacz był uważny, otwarty na sprawę, życzliwy. Zaznaczamy, że będziemy mówić krótko (brevis), że będziemy mówić zwięźle i jasno (claritas), że sprawa dotyczy słuchacza (res tua agitur), jest nowa, ważna, bez precedensu. Słuchacz będzie życzliwy, jeśli dostrzeże w nas tremę (czuje się dowartościowany), jeśli też będziemy przestrzegać zasady stosowności, jeśli pochwalimy audytorium, jeśli nasz charakter spodoba się audytorium.

• Insymacja: nie zawsze występuje (czasem zamiast wstępu). Wstęp niezwykły, jeśli sprawa jest trudna, skomplikowana. Rozpocząć żartem, dygresją, powiedzieć, że sprawa jest niewielkiej wagi (topos pomniejszenia), że w innym świetle wygląda inaczej (topos porównania).

• Causa scribendi (powód pisania): przyczyna, dla której zajmuję się tą sprawą (waga, obowiązek)

• Przedstawienie problemu: po wstępnym zjednaniu słuchacza, przechodzimy do rzeczy: jasne przedstawienie problemu (propositio) ze zwięzłym i dobitnym uwypukleniem istoty sprawy; wtedy słuchacz jest przygotowany do uważnego słuchania; nie zgubi się w treści.

• Podział: przejrzyste wyliczenie głównych punktów charakteryzujących nasze stanowisko (w pracy pisemnej: spis treści). Tranzycje: tworzenie czytelnych ram wypowiedzi.

• Argumentacja za i przeciw

• Zakończenie

3. ELOCUTIO - nadanie stylu (wszystkie zasady stylistyki, tropy i figury stylistyczne, budowa okresowa wypowiedzi)

1.Poprawność: BARBARYZMY - mogą dotyczyć całego słowa lub jego części, mogą być związane z pisownią, wymową, akcentowaniem, zmianą liter. Mogą wynikać z nieznajomości deklinacji lub koniugacji, z tego, że inaczej wymawiamy a inaczej piszemy niektóre słowa.

SOLECYZMY - poprawność związków słownych. Dot. poprawności syntaktycznej (relacja: znak-znak) i idiomatycznej (dopuszczenie załamania poprawności syntaktycznej). Powstają przez: dodanie, odjęcie, przestawienie lub zmianę wyrazu.

2.Stosowność - dzieli się na: zewnętrzną (nasz sposób wyrażania się musi być dostosowany do miejsca, czasu, mówcy, odbiorcy i tematu. Im mniejsza sala tym mówimy ciszej i szybciej; im większa: tym głośniej i wolniej. Wynika ona z wychowania, kultury, realnego rozpoznania okoliczności) i wewnętrzną(polega na dobrym dobraniu słowa, którym odpowiada poznany sens).

3.Przejrzystość - wyrazy pojedyncze: gł. pkt jasności jest nazwanie każdej rzeczy jej właściwym imieniem. Nazwa ta nie może być ani zbyt szeroka, ani zbyt wąska. Należy troszczyć się o dobór słów (słowniki).

Wyrazy złożone: poprawna budowa zdania i celowy układ wyrazów. Efekt przeciwny wynika ze zbytniego bałaganu w szyku, albo ze zbytniej wieloznaczności, albo przez zdania za długie albo za krótkie.

4.Ozdobność - współcześnie dominuje typ języka suchego, prostego, jednoznacznego; staje się powoli metajęzykiem poprzez ubóstwo stylistyczne. Jest on poprawny, ale nie w każdej sytuacji. Rzeczywistość nie jest na tyle prosta aby tylko o niej sucho informować, dlatego warto „ozdabiać język” (mówić nie tylko o pięknie, ale też pięknie).

ORNATUS - styl ozdobny dot. słów pojedynczych, wyrażeń skróconych. Słowa mają niewiele znaczeń. Na fakcie analogii i wieloznaczności osadza się ozdobność języka.

TROPY - pojedyncze słowa, które mają określone znaczenie, które najlepiej oddaje definicja. Jest to korzystna zmiana znaczenia właściwego na inne dokonana w słowie lub w wyrażeniu. Podporządkowują korzyści celom mowy (poruszenie, wzruszenie, zachwyt). Tworzenie tropów polega na dostrzeżeniu podobieństw w rzeczach różnych, albo przez odniesienie do wspólnej ludzkiej natury i kultury, w ramach której posługujemy się wspólnym językiem. Rodzaje tropów:

metafora (celowe przeniesienie nazwy właściwej danemu desygnatowi na inny, któremu ta nazwa w sensie właściwym nie przysługuje)

synegdota (ogarnienie; część służy na określenie całości)

metonimia (przeniesienie nazwy jakiejś rzeczy na inną, z którą ta druga pozostaje w realnym związku.

onomatopeja (utworzenie wyrazu ze względu na podobieństwa brzmieniowe)

ontonomazja (zastąpienie imienia własnego osoby lub rzeczy innym wyrazem (Atena - Sowiooka)

katechreza (przesadna metafora stosowana tam, gdzie brak właściwego słowa)

alegoria (podstawienie pojęć oderwanych pod obraz o znaczeniu przenośnym, symboliczny motyw, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie)

ironia (użycie słowa w znaczeniu zupełnie przeciwnym do tego, jakie posiada)

peryfraza (zastąpienie wyrazu przez szereg innych, które byłyby jego równoważnikiem znaczeniowym)

hiperbola (wyolbrzymienie, przejaskrawienie cech przedmiotów, osób, zjawisk)

FIGURY RETORYCZNE - ozdoby w słowach złożonych; operacje dokonywane ze względu na taki czy inny układ wyrazów i powiązany z nim sens. Podział:

1.Figury słów - bazują na łatwym do zidentyfikowania układzie słów. Powstają przez dodanie (podwojenie, stopniowanie [wznoszenie zazębiających słów], powtórzenia, anafory), odjęcie (elipsa [opuszczenie wyrazu oczywistego]) i przez uporządkowanie (anesfora [odwrócenie porządku wyrazów]).

2.Figury myśli - zakładają przede wszystkim uwzględnienie sensu nie koniecznie zależnego od formy wypowiedzi. Sprawiają, że sama myśl nabiera wigoru i finezji. Należą do nich: zapytanie, wątpienie, napięcie, przeciwstawienie, naśladowanie, apostrofa (zwrot do osób, rzeczy nieobecnych), rekapitulacja (uniknięcie).

AMPLIFIKACJA - umiejętność powiększania, wyeksponowania głównej myśli. Typy:

podwyższenie - uwydatnienie jakiejś rzeczy za pomocą wyrażeń bliskoznacznych następujących po sobie wzrastająco

porównanie - powiększenie czegoś, uzyskane dzięki porównaniu z czymś znacznie mniejszym

nagromadzenie - obfite zestawianie określeń

entymemat - wyolbrzymienie cech jakiejś osoby/rzeczy tak, że słuchaczom nasunie się oczekiwany wniosek

KOMPOZYCJA - okresowa, periodyczna konstrukcja wypowiedzi. Wg Arystotelesa najdoskonalsza wypowiedź ma układ kolisty (tworzy zamkniętą całość). Układ nizany (w każdym momencie można przerwać wypowiedź bez straty dla niej). BUDOWA OKRESOWA WYPOWIEDZI - okres - taka wypowiedź, która posiada swój własny początek, koniec oraz wielkość łatwą do objęcia wzrokiem; stanowi spójną całość. Parametry:

~budowanie w oparciu o zdania złożone

~dwudzielność - daje się wyodrębnić wyraźnie dwie części z całości, które albo się sobie przeciwstawiają albo są współrzędne albo z siebie wynikają

~ retardacja sensu - aby zrozumieć część pierwszą, musimy poczekać na część drugą

~rytm i melodia - trzeba się wsłuchać w mistrzów, żeby ją usłyszeć

W okresowej budowie wypowiedzi umiemy konstruktywnie, bez uciekania się do metajęzyka, wyodrębnić zdania pierwszo-, drugo- i trzeciorzędne. Poprzez sam układ zdań wyróżniamy te, które są najważniejsze.

Trzy style: *prosty (dydaktyczny; dyskusje, rady sądowe) - najpopularniejszy (tzw. amerykanizacja); naczelną zasadą jest komunikatywność i skuteczność, jasność, zrozumiałość (niewyszukane słowa, krótkie zdania, nieskomplikowana struktura garmatyczna, unikanie ozdobności), zorientowana na odbiorcę (długie pauzy, wtrącenia, powtórzenia, wyeksponowanie głównych wątków, myśli)

*średni (wyważony; trzyma się zasady złotego środka; najtrudniejszy do opanowania)

*wzniosły (obfituje w metafory; patetyczny; jest stosowany przy silnym pobudzeniu; mowy polityków)

Styl różnych grup społecznych: przeintelektualizowany (naukowy: skomplikowane struktury składniowe, zagęszczenie terminów, trudna do zrozumienia); sobie znana terminologia (pracownicy, lekarze, informatycy); drewniany (komunistyczni politycy); ogólnikowy (rządzący); ostry i konkretny (opozycja); przerost powagi nad sensem (duchowni). Język polski jest przepełniony wyrazami łacińskimi i greckimi.

koniec pracy pisemnej

4. MEMORIA - nauka o pamięciowym opanowaniu mowy (mnemotechnika - szybkie pamięciowe zapamiętanie tekstu).

Przed wystąpieniem publicznym cały tekst powinien zostać napisany (daje nam to gotowe słowa i konstrukcje zdaniowe). Aby się nie pogubić, wystarczy dobry plan. Napisanie testu jest potrzebne szczególnie niedoświadczonemu mówcy; pozwala to zachować kontakt z audytorium. Można korzystać z książki (z zakładkami !), ale nie wprowadzać dodatkowych rozproszeń, np. w postacie projektora. Bez względu czy mówimy pamięci czy korzystamy z kartek, mowę należy traktować jakby było wymyślone w trakcie wystąpienia (odpowiednia mimika, gestykulacja, operowanie głosem). Odbiorca powinien mieć wrażenie, że występowanie publiczne to dla nas rutyna (utracenie poczucia wyjątkowości osłabia uwagę audytorium).

Przygotowanie dyspozycji: możliwość pośrednia pomiędzy pamięcią a czytaniem - łatwiejsza do zapamiętania; zapewnia nas o tym, że niczego nie zapomnimy, że wszystkie ważne punkty zostaną zrealizowane, że poprowadzimy myśl od początku do końca. Przygotowujemy kartkę wg dyspozycji: wypunktowane najważniejsze elementy wystąpienia (pozwala nam to ogarnąć całość); zawiera poszczególne kroki wywodu (przesłanki, argumenty, różne dane).

5. ACTIO - sztuka wygłaszania mowy. Dobry mówca jest charyzmatyczny: porywa słuchacza. Nie

zawsze chodzi tu o techniczną doskonałość, ale o coś, co porusz tłumy i pochodzi z osobowości mówcy (z intelektu, woli, uczuć). Postawa podczas mówienia: postawa wyprostowana, ręce swobodnie zwisające wzdłuż tułowia, oczy spokojne. Bardzo ważne jest wejście: krok dynamiczny, ale spokojny. Ważne są pierwsze minuty konfrontacji z audytorium (okres oczekiwania nie może być zbyt długi).

Trema towarzyszy bezpośredniej konfrontacji z audytorium (w starożytności była pochlebstwem dla widowni). Dziś trema jest przejawem braku profesjonalizmu. Skromność zaprojektowana intencjonalna od tremy różni się tym, że ta druga objawia się drżeniem głosu, nieskładnością wypowiedzi, plątaniną myśli. Aby pozbyć się tremy trzeba dobrze przygotować się do wypowiedzi (niedopracowane szczegóły rodzą tremę). Trema jest potrzebna, aby spięła nas intelektualnie.

Wodzić wzrokiem od lewej do prawej (mniejsza sala); wzrok skupiony na trzech osobach (duża sala): wzrok utkwiony w kartkę bądź w jakiś punkcie poza odbiorcą rodzi negatywne emocje. Kontrolować wzrokiem reakcję audytorium (gdy się nudzi, zmienić formę wypowiedzi), unikać jednak nerwowo rozbieganych spojrzeń. Gdy czytamy, robimy przerwy na ogarnięcie wzrokiem audytorium.

---