BUDDYZM - jest religią monoteistyczna, powstałą w Indiach w V wieku p.n.e.
Jej założyciel Budda głosił, iż człowiek powinien wyrzec się doczesnych pragnień,
a także okazywać życzliwość, współczucie i radość w stosunku do innych. Wszystkie założenia religijne Buddy zostały spisane w mahajanie (świętej księdze buddystów). Modlitwy odbywają się w klasztorach i prowadzone są przez mnichów. Nauki buddyzmu (zwane „Dharma”) wyróżniają się tym, że jak nauczał Budda, nie ma stałego „ja”. Nauki Buddy podkreślają, że absolutnie nic nie istnieje trwale, że jest tylko nieustanna zmiana. Inspirujące opowieści o poprzednich inkarnacjach Buddy, ludzkich lub zwierzęcych, są ulubioną metodą nauczania buddyzmu. Oświecenie można osiągnąć najlepiej, gdy człowiek, naśladując Buddę, zostanie mnichem (przestrzeganie surowej dyscypliny, jedzenie ofiarowanego pożywienia, życie w celibacie i nie szkodzenie istotom żywym).
Dziś buddyzm został spopularyzowany na całym świecie i liczba jego wyznawców to
310 mln., z czego najwięcej zwolenników znajduje się w Korei, Japonii, Indiach, Chinach
i Neapolu. Wśród wyznawców trwa dyskusja o przyszłe roli i kierunkach jego rozwoju. Niektórzy twierdzą, że buddyzm musi odsunąć się od spraw świata i że angażowanie się
w życie społeczne jest sprzeczne z „drogą środka”. Inni sądzą, że korzystając z nauk Buddy można stworzyć lepsze społeczeństwo. Ludzie współcześni widzą atrakcyjność buddyzmu
w tym, że podkreśla on zasługi człowieka w życiu poprzednim.
Wyobrażenie Buddy w świątyni Wat Suthat w Bangkoku.
JUDAIZM - kolejna religia monoteistyczna, powstała w Palestynie i obecnie zrzesza 17 mln. wyznawców. Jej założycielem był Abraham, któremu (przez objawienie) Bóg nakazał czcić tylko jego i nie uznawać żadnych innych bóstw. Główne zasady religii zostały przyjęte w czasach Mojżesza. Religia żydowska jest oparta na wierze w jednego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata, którego specjalny związek z Żydami polega na przyjęciu przez naród żydowski wiernego wypełniania praw boskich. Choć judaizm oczekuje od nie-Żydów przestrzegania pewnych podstawowych praw etycznych, nie uważa jednak rytuału żydowskiego za obowiązujący i nie chce nikogo nawracać. Bóg obiecuje bowiem wszystkim ludziom sprawiedliwym miejsce w świecie, który nadejdzie, gdy Mesjasz (tj. „Pomazaniec”) zapoczątkuje wiek powszechnego pokoju i bezpieczeństwa. Jedyny żydowski Bóg to Jahwe,
a szlachetne prawdy wiary zawarte są w Talmudzie, Torze i Starym Testamencie. Rabini (czyli nauczyciele i znawcy Tory) modlą się z wiernymi w synagogach (domach modlitwy). Głównym miastem ich kultu jest Jerozolima. W życiu kierują się 10 przykazaniami. Ortodoksyjny judaizm uważa, że wszelka władza religijna pochodzi z objawienia, tak jak zostało to wyrażone w Torze, czyli w pierwszych pięciu księgach hebrajskiej Biblii. Wyznawcy tej religii zamieszkują Bliski Wschód, Afrykę i Europę Północną.
CHRZEŚCIJAŃSTWO - jest to następna religia monoteistyczna powstała
w Palestynie (I wiek n.e.). Założył ją Jezus Chrystus, który nauczał o Trójcy Świętej. Chrześcijanie wierzą ,że Bóg jest Stwórcą Wszechświata i wszelkiego życia. Uznają też,
że Chrystus to jedyny Syn Boga, który istniał i istnieje z Bogiem Ojcem, zanim zaczął się czas. Jezus przyjął postać ludzką, gdy mocą Ducha Świętego Maryja, ziemska matka Jezusa, narodziła Go. Celem Jego przyjścia na świat było pogodzenie ludzkości z Bogiem, jako że ludzkie grzechy stały się przyczyną zerwania przymierza pomiędzy ludzkością, a Bogiem. Przez śmierć Jezusa na krzyżu Bóg złamał moc grzechu i zła, a trzeciego dnia przez zmartwychwstanie Jezusa zademonstrował triumf życia nad śmiercią, dobra nad złem,
a także dał obietnicę życia wiecznego tym, którzy w Jezusa wierzą. Świętą księgą chrześcijan jest Biblia, w której zawarte są główne podstawy wiary, oparte m.in. na 10 przykazaniach oraz na najważniejszym przykazaniu (wskazanym przez Jezusa) przykazaniu miłości. Duchowieństwo (m.in. księża, biskupi) głosi zasady wiary w świątyniach zwanych kościołami. Jednym z najważniejszych elementów podczas odprawiania Mszy św. jest Eucharystia, czyli Komunia św. upamiętniająca wydarzenia podczas Ostatniej Wieczerzy Pańskiej. Jest to główny sakrament w wielu wyznaniach chrześcijańskich. Większość chrześcijan wierzy w obecność Jezusa Chrystusa w Eucharystii.
Głównym miastem kultu jest Jerozolima, w której znajduje się grób Chrystusa.
Liczba wyznawców chrześcijaństwa wynosi 1065 mln., a zamieszkują oni głównie Europę.
ISLAM - to religia monoteistyczna, założona przez Mahometa w VI wieku,
w południowej Arabii. Muzułmanie wyznają wiarę w Allacha jako jedynego boga, a świętą księgą jest tu Koran. Mocno podkreśla się jedność boga - Allacha i wiarę, że nikt i nic nie powinno być czczone wraz z nim. Bóg widziany jest jako stwórca, dawca życia i ten, co życie odbiera, jako zupełnie niepodobny do jakiejkolwiek istoty. W meczetach (islamskich świątyniach) modlitwy prowadzi imam (każdy muzułmanin-mężczyzna może pełnić funkcję imama, zazwyczaj jednak meczety mają profesjonalnych imamów, którzy mogą wygłaszać kazania, nauczać, dawać śluby i prowadzić uroczystości pogrzebowe). Świętym miastem jest Jerozolima oraz Mekka, do której każdy muzułmanin powinien raz w życiu odbyć pielgrzymkę. Jest to bowiem jeden z podstawowych filarów religii islamskiej (pozostałe filary to: post, modlitwa, jałmużna, publiczne wyznawanie wiary). Islamskie prawo to „szari'at”, czyli „wysoka droga” i wzdłuż tej drogi Allach nakazuje poruszać się muzułmanom. Za jego łamanie zostały ustanowione surowe kary, np. obcięcie dłoni za kradzież.
Liczba wyznawców islamu przekracza 555 mln. ludzi, a zamieszkują oni głównie Irak, Liban, Pakistan i Indie oraz część zachodniej Europy (np. Francja, Niemcy i Wlk. Brytanię).
Meczet w Jerozolimie.
Islam — religia monoteistyczna, druga na świecie pod względem liczby wyznawców. Szacuje się, że obecnie 1,2 miliarda ludzi (około 20% ludności świata) to wyznawcy islamu - głównie w Azji i Afryce. Słowo islam w języku arabskim oznacza poddanie się Bogu bądź poddanie się w sensie militarnym. Islam był początkowo religią ludów arabskich, jednak szybko rozprzestrzenił się na inne kontynenty. Za ostatniego proroka islam uznaje Mahometa (Muhammada), a za ostatnią objawioną księgę - Koran. Przed Mahometem Allah miał zesłać wielu innych proroków, wśród nich Adama, Abrahama, Mojżesza i Jezusa. Jednak zawarte w Koranie objawienie ma stanowić ostateczne i niezmienne przesłanie Boga do ludzi. Filary islamu W islamie sunnickim muzułmanin ma pięć obowiązków, zwanych pięcioma filarami islamu (Arkan ad-din, Arkan al-Islam):
Według szyitów nie są to filary islamu, lecz raczej zobowiązania, które powinien wziąć na siebie muzułmanin. We współczesnym islamie można wyróżnić trzy główne nurty, których korzenie sięgają początków islamu. Są to:
HINDUIZM - religia indyjska, kontynuacja braminizmu, powstała około V wieku p.n.e. Wyznaje wiarę w jednego boga (monoteizm) w wielu postaciach, np. Wisznu czy Sziwy. Świętymi księgami są: Księgi Wedy i Księga Manu oraz eposy Ramajana i Mahabharata.
Według wyznawców hinduizmu świat odradza się w kolejno po sobie następujących cyklach. Każdy człowiek w kolejnych swoich wcieleniach doskonali swój karman - co może trwać nawet tysiące lat - by w końcu uwolnić się z kołowrotu egzystencji.
Adoracja i kult bóstw odbywają się we wspaniałych świątyniach, a towarzyszą im złożone ceremonie prowadzone przez kapłanów - braminów.
Hinduizm określa także strukturę społeczną ze ściśle wydzielonymi kastami, a jej członkom nie wolno wykraczać poza granice kasty, co wpływa także na obyczajowość i życie codzienne. Hindusi dażą ogromnym szacunkiem swych przywódców religijnych i nauczycieli „guru”, a za ideały uważają celibat i ascetyzm (wyrzeczenie się przyjemności i luksusu).
W większości domów istnieje wydzielone miejsce kultu, gdzie członkowie rodziny, składają w ofierze pożywienie, kwiaty, gdzie palą kadzidła i świece. Wielu Hindusów pielgrzymuje też do głównych ośrodków religijnych (np. Varanagi), by zanurzyć się w świętych wodach Gangesu. Ciała zmarłych poddawane są tam kremacji, a prochy wrzucane do rzeki.
W Indiach i płd-wsch. Azji żyje 700 mln. wyznawców hinduizmu.
Pochód wyznawców hinduizmu, podczas jednego ze świąt religijnych.
Religię tę wyznaje obecnie ok. 640 mln ludzi mieszkających głównie w Indiach, ale również w Pakistanie, Indonezji, Birmie, Trynidadzie (Ameryka Południowa), na Bali i Sri Lance, Nepal.
Najważniejszą świętą księgą religii hinduistycznych są Wedy. Hinduizm możemy podzielić na następujące etapy dziejowe:
• Wedyzm, od II tysiąclecia p.n.e. do pierwszych wieków I tysiąclecia p.n.e. Najstarsza religia indyjska o charakterze politeistycznym. Nie posiadająca wizerunków bóstw ani świątyń. Kult polegał na składaniu ofiar (krowa, byk, baran, koń, mleko lub masło) bóstwom. Najważniejszą rolę w wedyzmie pełnili bramini, sprawujący kult.
• Braminizm, od X-VIII w. p.n.e. Wcześniejszą wiarę w bóstwa zastąpiono najdziwniejszymi ceremoniami i dywagacjami teologicznymi.
• Synkretyzm, od IV w. n.e. hinduizm zaczął adoptować przedaryjskie kulty tubylcze, tworząc coraz bardziej skomplikowaną mieszankę różnych religii.
• Kult Wisznu i Śiwy, od VI-VIII w. n.e. Odtąd były to dwa wyznania dominujące w hinduizmie. Wisznuitów możemy rozpoznać po namanie, czyli znaku namalowanym na czole.
-Wisznu - dobrotliwe bóstwo solarne i kosmiczne; występuje w 10 awantrach (wcieleniach). Zaliczamy do nich m.in. Ramę, Krysznę, Buddę i Narajana.
-Kali - czarna małżonka Śiwy, krwiożercza bogini zniszczenia, często przedstawiana z wywieszonym dużym czerwonym językiem.
• Hanuman - bóg małp, gorliwy stronnik Ramy.
• Himalaja - królestwo śniegu, ojciec Parwati.
• Kryszna - figlarne ósme wcielenie Wisznu i bóstwo /ks.php/k,406 , ulubieniec pasterek (gopi).
• Purusza - kosmiczny człowiek, z którego ciała powstały cztery główne kasty. • Rama, Ramaczandra - siódme wcielenie boga Wisznu; o dziejach jego i jego małżonki opowiada epopeja Ramajana.
• Saraswati - bogini uczoności, małżonka Brahmy Stwórcy
• Soma - bóg i narkotyczny eliksir życia
Sati - to barbarzyński obyczaj hinduski nakazujący żonie popełnić samobójstwo wraz ze śmiercią męża. Nazwa pochodzi od bogini Sati, żony Śiwy, która jako pierwsza dokonała samospalenia.
Jako cztery wartości, dla których jest miejsce w egzystencji człowieka, wymienia się:
• kamę, czyli pożądanie, miłowanie,
• arthę, czyli dobrobyt, majątek, poważanie, sukces,
• dharmę, czyli prawe życie,
• asrama, czyli stadia życia mężczyzny związane z założeniem rodziny.
RÓŻNICE WYSTĘPUJĄCE W POSZCZEGÓLNYCH RELIGIACH.
Największe opisane przeze mnie religie powstały w różnych okresach historii,
bowiem buddyzm, judaizm i hinduizm pojawiły się przed narodzinami Chrystusa, natomiast chrześcijaństwo i islam to religie naszej ery, która została zapoczątkowana właśnie narodzinami Jezusa Chrystusa. Autorami tych wierzeń byli konkretni ludzie, którzy żyli
w różnych krajach, na różnych kontynentach (jedynie hinduizm nie wyszczególnia konkretnego założyciela, gdyż był to odłam istniejącej już wcześniej, innej religii).
Wyznawcy poszczególnych religii modlą się i żyją zgodnie z własnymi, odrębnymi przepisami zawartymi w świętych księgach, których treść przekazywana jest wiernym przez różne osoby duchowne. Duże liczby wyznawców opanowały dziś zupełnie inne zakątki świata, budując różnorakie miejsca kultu (świątynie).
Przepisy i nakazy religijne większości wyznań nakazują swym członkom szerzenie wiary, nawet orężnie (tzn. wojnę z niewiernymi, czyli wyznawcami innych religii). Jedynie chrześcijaństwo zabrania takich praktyk, a co więcej nakazuje chrześcijanom miłość swych nieprzyjaciół (miłość bliźniego).
PODOBIEŃSTWA WYMIENIONYCH WYZNAŃ.
Wszystkie opisane przeze mnie wyznania mają charakter monoteistyczny, czyli głoszą wiarę w jednego Boga, który niekiedy występuje pod kilkoma postaciami lub wcieleniami. Cześć Bogu oddawana jest w przepięknych miejscach kultu (świątynie), gdzie odprawia się uroczyste obrzędy i nabożeństwa. Każde wyznanie (z wyjątkiem buddyzmu, gdyż tutaj jest wiele takich miejsc) posiada główne miejsce (miasto) kultu, a judaizm i chrześcijaństwo za takie właśnie miasto uważają Jerozolimę.
Prawdy wiary i przepisy życia wiernych zapisane są w tzw. świętych księgach, których wyjaśnianiem zajmują się specjalnie do tego celu wyznaczone osoby. Przewodnicy religijni oraz osoby duchowne zanoszą też w imieniu wierzących modły do ich bogów.
Konfucjonizm- Nazwa pochodzi od założyciela - Konfucjusza, który żył w latach 551 - 479 p.n.e. Podobnie jak taoizm, konfucjanizm można traktować bardziej jako filozofię niż jako religię. Głównym dziełem konfucjanizmu jest Lung - Ju, spisane przez uczniów Konfucjusza. Mistrz Kung nie odrzucał tao i pierwiastków Jin i Jang. Jego nauki można zakwalifikować jako zbiór praw etyczno - moralnych, dążących do powrotu tradycyjnych wartości. W naukach głosił zależności jakie powinny panować między władcą a poddanymi, ojcem a synem itp. Konfucjanizm wpływami obejmuje obszar Chin.
Sikhizm - religia powstała w XVI wieku w Indiach w prowincji Pendżab. Jej założycielem był Guru Nanak. Obecnie na świecie jest ok. 30 milionów wyznawców tej religii (Sikhów) - żyją oni głównie w indyjskim Pendżabie, ale posiadają także liczną kilkunastomilionową diasporę rozsianą po krajach dawnego Imperium Brytyjskiego. Najważniejszym miejscem kultu jest "Złota Świątynia" w Amritsar, w której przechowywany jest oryginał świętej księgi Sikhów zwanej Pani Księga.
Religia ta jest przeciwna wojnom religijnym. Nie chce dzielić ludzi na Muzułmanów, Hindusów, Chrześcijan...Uważa, że Boga można kochać nazywając go: Allach, Kryszna ITP...
Sikhizm jest rodzajem kompilacji islamu i hinduizmu. Z islamu pochodzi koncepcja bezosobowego i nie posiadającego żadnego wizerunku ani wcieleń Boga, który jednak posiada "miliony imion". Z hinduizmu pochodzą praktyki medytacyjne, wiara w możliwość uzyskania bezpośredniej łączności z Bogiem poprzez medytację prowadzącą do oświecenia, wiara w reinkarnację, i wreszcie wiele innych, zewnętrznych przejawów kultu.
Członkowie Khalsy są sobie równi bez względu na przynależność kastową. Wtajemniczeni mężczyźni mają dodać do swojego nazwiska człon „SINGH” (LEW) i obowiązywać ich będzie noszenie tzw. Pięciu K rzeczy, których nazwy zaczynają się na literę K:
Kesz - nie obcięte włosy
Kangha - grzebień
Kara - stalowa obręcz na nadgarstku
Kirpan - krótki miecz
Kacz - krótkie spodnie do kolan.
Statystyka religii:
Według kryterium, która religia ma najwięcej wyznawców :
- chrześcijaństwo ( ponad miliard wyznawców)
- islam około 800 milionów
- hinduizm - około 600 milionów
- buddyzm - kilkaset milionów
- konfucjanizm (chińska)
- taoizm (chińska)
- szintoizm (Japonia) - około 60 mln
- sikhizm (Indie) około 20 mln
- kaodaizm
- dżinizm - około 8 milionów
- judaizm - około 10 milionów
ABSOLUT- byt istniejący bez przyczyny, niezależny i nieograniczony, bóstwo. Określenie boga lub boskości stosowane przez ludzi ujmujących boga w abstrakcjach, bezosobowych terminach. Jest tym co jest w sobie dzięki sobie.
AHINSA- zasada etyczna hinduskich kierunków religijnych i filozoficznych. Zasada nie szkodzenia nikomu, nie zabijania istot żywych. Szczególnie silna w dżinimie i buddyzmie. W praktyce objawia się zakazem składania ofiar krwawych i spożywania mięsa; głównie zasada etyki i programu społecznego- polityka Ghandiego
APOSTAZJA- (gr.) odstępstwo, odejście od jakichś idei, poglądów, w kościele katolickim całkowite odejście wyznawcy od wiary ( w przeciwieństwie do częściowej herezji), kapłana od kapłaństwa, zakonnika od zakonu, z reguły pociągająca za sobą ekskomunikę.
ARKANA- obowiązki które musi wypełnić każdy dobry muzułmanin: szahada, salet, zaket, saum, hadżdż
ASRAMA- (sanskr.) 1)każdy z czterech okresów życia religijnego trzech wyższych kast hinduskich : okres studiów WED u BRAMINA, okres życia rodzinnego, okres pustelnictwa, okres ascezy w charakterze mnicha -żebraka 2) pustelnia, rodzaj klasztoru 3) schronisko, centrum życia religijnego
ATEIZM- bóg nie występuje w tych wierzeniach lub odgrywa nieistotną rolę
ATMAN- (sanskr.)W filozofii i SANSARY.*religii hinduskiej dusza, jaźń jednostki, niezmienna w toku przemiany Wg jednych koncepcja łączy się po śmierci z Brahmanem, wg innych tożsama z Brahmanem- jedyną rzeczywistością
AUTOKEFALIA- system organizacji kościoła prawosławnego polegający na autonomii terytorialnej organizacji kościelnej od zwierzchnictwa zagranicznych władz duchownych. Obecnie istnieje 14 prawosławnych kościołów autokefalicznych podległych patriarchom lub metropolitom.
AUTORYTET BIBLII- uznanie Biblii za jedyne źródło OBJAWIENIA BOŻEGO, jedyne źródło wiary. Odrzucenie roli i wartości TRADYCJI, czyli przekazów i praktyk religijnych nie potwierdzonych w Biblii.
AWATARA- (sanskr.) W religii hinduskiej zejście, wcielenie bóstwa, zwłaszcza Wisznu, który podejmował inkarnacje (zwierzęce, ludzkie) w celu zbawienia ludzkości i ginącego świata
BERITH- przymierze zawarte z Bogiem na górze Synaj
BHAKTI- sekty wiszhimizu .Droga miłości, oddania się bogu. Jedna z czterech dróg zbawienia.
BIBLIA- (gr. Byblos- papirus) Zbiór ksiąg uważanych za święte w judaizmie i chrześcijaństwie, które uznane jest za natchnione przez boga.
BIBLIA HEBRAJSKA- Zbiór ksiąg uważanych za święte w judaizmie. Stary testament.
BÓG- istota będąca przedmiotem kultu religijnego. Pojęcie to występuje w większości rozwiniętych religii. Stwórca wszechświata, byt samoistny, fundament wszystkich innych bytów.
BRAHMEN- święta władza, magiczna siła, niezmienna zasada świata
BUDDHA- (sanskr.) przebudzony, oświecony. Również Książe Siddhartha który wybrał życie samotnych medytacji miast panowania. Po siedmiu latach takiego życia doznał oświecenia (bodhi) stając się właśnie Buddą.
CHASYDYZM- żydowski masowy religijny ruch ludowy XVIII (w Polsce). Boga można intuicyjnie poznawać we wszystkich rzeczach, także świeckich. Prowadzi to do optymistycznej akceptacji przyrody i życia. We wspólnotach chasydzkich rolę przywódcy spełnia cadyk, czyli mąż sprawiedliwy. W XIX wieku najpopularniejszy kierunek żydowskiej ortodoksji.
CHRYSTOLOGIA- (gr.) nauka o Chrystusie teologiczne spojrzenie na Jezusa wyjaśniające kim i czym on jest sam w sobie dla wierzących
CREDO- w katolicyzmie wyznanie wiary, zbiór głównych zasad wiary, sformułowanie zasad, przykazań, poglądów.
DEIZM- Bóg jest przyczyną i sprawcą świata, który dalej rozwija się bez jego udziału
DEKALOG- zbiór najogólniejszych norm moralnych i religijnych ujętych w 10 przykazaniach. Stanowi podstawę etyki judaistycznej i chrześcijańskiej. Księga Wyjścia i Powtórzonego Prawa, Jezus ich nie unieważnił.
DHARMA- dosłownie nieść, trzymać- (sanskr.) w interpretacji filozoficznej hinduizmu postępowanie zgodne z normami moralnymi, będące podstawowym warunkiem doskonalenia się w kolejnych wcieleniach. Podstawa wszelkiej ludzkiej moralności i etyki.
DHARMA- uniwersalne prawo rządzące fizycznym i moralnym porządkiem wszechświata- wg filozofii buddyzmu przejawianie się ( w postaci elementów bytu) prawa przyczynowości rządzącego światem. Bogowie też podlegają tym prawom. Bogowie ich nie odkryli, nie wymyślili ich.
DIASPORA- pierwotnie tereny poza Palestyną, na których żyli żydzi jako mniejszość pośród innych religii i narodów. Rozproszenie narodowości pośród innych wyznawców religii wśród innowierców.
DIECEZJA- oznaczona prawem kościelnym jednostka administracyjna, którą rządzi w kościołach katolickich bisu ordynariusz ,a w kościołach protestanckich senior.
DOGMAT- twierdzenie uznawane za pewnik jedynie na mocy autorytetu, bez względu na jego zgodność z doświadczeniem i zasadami poprawnego rozumowania. Prawda przez Boga objawiona
DRUZOWIE- (arab.) Muzułmanizm. Sekta izmailitów powstała w XI wieku w Libanie, Syrii i Jordanii. Łączy cechy chrześcijaństwa, islamu i dawnych religii Bliskiego Wschodu. Za święte księgi uznają między innymi Nowy Testament i Koran.
DŻIHAD- (arab.) święta wojna, w islamie obowiązek religijny wyznawców i społeczności muzułmańskich rozpowszechniania wiary za pomocą oręża. Obowiązywał tylko wobec pogan zaś ludy świętych ksiąg (żydzi, chrześcijanie) mogli zachować własne obyczaje i kult
EKUMENA- obszar zamieszkany , pojęcie wprowadzone przez starożytnych Greków. Ruch ekumeniczny- ruch zjednoczeniowy kościołów chrześcijańskich (bez rzymskokatolickiego)
EPARCHIA- w straożytności greckiej i rzymskiej nazwa prowincji lub kolonii. W kościele grecko- wschodnim oznacza diecezję
EPISKOPAT- godność i władza biskupia, albo też nazwa ogółu biskupów danego kościoła
EWANGELIA- (gr. euangelion dobra nowina) 1)poglądy i nauki Jezusa zawarte w czterech ewangeliach spisanych 2)ta część mszy w czasie której celebrans lub diakon czyta lub śpiewa tekst przygotowany na dany dzień.
FATWA- albo FATW (arab.) oficjalne orzeczenie prawne, dotyczące spraw kultu lub jakiejś sytuacji prawnej dostępne ajatollahom i wielkim muftim. Ostateczne postanowienie lub wyrok.
FILIOQUE- łac. „I z syna” Formuła wprowadzona przez kościół łaciński do wyznania wiary. Duch święty pochodzi z Ojca i z Syna. F. Stało się powodem konfliktu doktrynalnego między Rzymem i Konstantynopolem. Kościół bizantyjski potępił używania pojęcia F. W symbolach wiary w 867. Odrzucenie F. I nie uznanie zwierzchnictwa papieża były głównymi powodami ostatecznego oddzielenia kościołów wschodnich od zachodniego chrześcijaństwa.
GNOZA- 1)wiedza tajemna, dostępna tylko wybranym, mająca stanowić środek do zbawienia. Sposób myślenia i filozofowania religijno- mistycznego oparty na platonizmie, żydowskich i chrześcijańskich księgach sakralnych. 2) w sensie nieortodoksyjnym oznacza wciąż od nowa rodzącą się w historii postawę dla chrześcijaństwa i określoną postawę. Gnostyczne fundamenty : zaprzeczenie konkretnej danej rzeczywistości,
GREKOKATOLICYZM- prawosławni na ziemiach polskich, którzy w wyniku unii brzeskiej (1596) przeszli na katolicyzm z zachowanie obrządku wschodniego.
GUM- duchowny nauczyciel i mistrz, który ma uczniom wskazać drogę, a nie propagować swe nauki.
HALACHA- prawo żydowskie, Talmud jest zbiorem halach
HEREZJA- (gr. wybór) ruch społeczno- religijny polegający na odstępstwie od oficjalnej doktryny kościelnej. Potocznie pogląd odbiegający od poglądów ogólnie przyjętych, zbyt śmiała teza.
HIDŻRA- emigracja Mahometa z Mekki do Medyny w 622 roku. Data przyjęta przez Arabów za początek ery muzułmańskiej.
HIERARCHIA KOŚCIELNA- wyodrębniony układ jakichś elementów, zwłaszcza stanowisk politycznych, wojskowych, kościelnych uporządkowanych w relacji wyższości- niższości, za pomocą określonego kryterium. Hierarchia w kościele katolickim: papież, kolegium kardynalskie, sekretariat stanu (dwie sekcje), kongregacje (9 zgromadzeń, odpowiedniki świeckich ministerstw), kuria, synod. Hierarchia święceń: arcybiskup i biskup, prezbiter, diakon, proboszcz i kapelan (w określonym środowisku), wikariusz.
HIPOSTAZA- 1) (gr. substancja) substancjalna natura lub rzeczywistość będąca podstawą innej rzeczywistości. Bóg jako trzy hipostazy w jednej naturze, Chrystus jako dwie natury w jednej hipostazie.2)oznacza pojęcia ogólne (tzw. Powszechniki, uniwersalia) mające rzekomo odpowiedniki w rzeczywistości przedmiotowej. Może też oznaczać realne przedmioty ogólne np. człowiek w ogóle. Przypisywanie realnego istnienia obiektom idealnym np. dobro.
IDŻMA- (arab.) zgoda gmin wyrażona przez znawców prawa stojąca na straży jednolitości dogmatycznej w sprawach wiary.
IKONA- w sztuce bizantyjskiej i wschodnio- chrześcijańskiej obraz sakralny wyobrażający postacie świętych, symboliczne sceny biblijne i liturgiczne. Ikona traktowana jako święty obraz jest środkiem który przez modlitwę umożliwia łączność człowieka z bogiem.
IMAM- (arab.) przywódca duchowy. Wśród szyitów wybierany przez społeczność muzułmanów. Jako duchowny prowadzący modlitwę w meczecie, a przez sunnitów uzyskuje godność poprzez „naznaczenie boskie” stając się teologiem i uczonym.
ISLAM- (arab. aslama)- posłuszeństwo
KAHAŁ- zarząd gminy żydowskiej. Jako autonomiczna organizacja ukształtował się w XIV wieku.
KALIFAT- (arab. następca, namiestnik) muzułmańska organizacja polityczno- społeczna której przewodzi kalif, utworzona po śmierci Mahometa.
KARAIZM- Chrystus i Mahomet uznawani za proroków- odłam judaizmu powstały w VIII wieku wśród żydów Mezopotamii. Twórcą był Aman ben Dawid. Uznawał wyłącznie autorytet Tory, odrzucając Talmud. Karaizm przyjęły niektóre plemiona tureckie. Odrzuca istnienie bar micwa.
KARMAN- (sanskr.) jedno z podstawowych pojęć filozofii i religii oznaczające sumę uczynków spełnionych w okresie egzystencji istoty żywej decydująca o charakterze następnego wcielenia w łańcuchu sansary. Dzielenie fil. I uczynków i ich konsekwencje, stała zasada przyczyn i konsekwencji.
KARMAN- działanie pozostawiające ślad w psychice działającego i kształtujące jego los w tym i przyszłych wcieleniach. Tylko działanie oświeconych buddów jest wolne od zła.
KASZRUT- przepisy dotyczące pokarmów (pokarmy czyste czyli koszerne)
KATOLIKOS- kościelny tytuł honorowy patriarchów wschodnich kościołów :armeńskiego, nestoriańskiego i gruzińskiego
KONFESJA- chrześcijańskie wyznanie wiary lub przedsionek przed grobem męczennika, znajdującym się za ołtarzem głównym lub grobowiec męczennika z jego relikwiami wewnątrz kościoła lub ozdobna obudowa grobu męczennika.
KONGREGACJA- 1)zgromadzenie zakonne 2) komisje kardynalskie w kurii rzymskiej 3)ważniejsze zjazdy duchownych zakonnych 4)szereg klasztorów stanowiących jedność organizacyjną
KONSYSTORZ- rada stojąca na czele diecezji lub Kościoła
KONWERSJA- w chrześcijaństwie zmiana wyznania, w terminologii katolickiej pojęcie zawęża się do nawrócenia.
KOŚCIÓŁ LOKALNY- partykularny, Sobór Watykański II uznał go za kościół zarządzany przez biskupa. Kościoły lokalne są wyrazem jedności.
KOŚCIOŁY WSCHODNIE- są to kościoły prawosławne
KULT- (łac. cultus uprawa, pielęgnacja) termin w teologii oznaczający cześć religijną oddawaną bogu.
MAJE- (sanskr.) złudzenie, iluzje
MARIAWITYZM- mariawici to grupa wyznaniowa w obrębie polskiego katolicyzmu założona w 1893 przez F. Kozłowską. Posiada odrębność liturgiczną i organizacyjną.
MESJASZ- (hebr. Masziach, gr.Messias) pojęcie znane wielu religiom, idealny władca przyszłości, wybawiciel zesłany przez bóstwo. Mesjasz jest głównym wątkiem judaizmu, ale i wielu innych religii. Wiara w nadejście zbawiciela i wprowadzenie bardziej sprawiedliwego porządku świata jest nadzieją dla uciśnionych i inspiruje ruchy mesjanistyczne w różnych częściach Trzeciego Świata. Pojęcie to pochodzi z języka hebrajskiego.
METANOIA- (gr. przemiana myśli, zmiana usposobienia) nawrócenie, zwrócenie się do boga, odnosi się do przejawów wewnętrznych i zewnętrznych.
MICWA- przykazanie, nakaz biblijny
MICWOT- przykazania l.mn. od micwa
MIZRACH- wschód, tabliczka która wskazuje Jerozolimę
MOKSZA (MUKTI)- (sanskr.) w hinduskim systemie filozoficznym wyzwolenie, stanowiące etyczny cel człowieka. Polega na oswobodzeniu pierwiastka duchowego z więzów materii i zapobiega ponownym narodzinom.
MONOLATRIA i HENOTEIZM- czczą i uznają jednego Boga, ale nie wykluczają w przeciwieństwie do monteizmu istnienia innych bóstw.
MONOFIZYTYZM- doktryna teologiczna powstała w V wieku, w Konstantynopolu, uznająca istnienie w Jezusie tylko natury boskiej. Potępiona przez sobór w Chalcedonie. Przetrwała w kościele koptyjskim i etiopskim.
MONOTEIZM- wiara w jednego Boga, pochodzi od greckich słów mono i theos (bóg)
MONOTELETYZM- herezja głosząca że Chrystusowi mimo że miał ludzką naturę brak było ludzkiej woli, miał tylko jedną -boską wolę.
NESTORIANIZM- chrześcijańska doktryna teologiczna propagowana w V wieku przez Nestoriusza, teologa szkoły katechetycznej w Antiochii. Przyjmuje istnienie w Chrystusie dwóch osób- boskiej i ludzkiej. Potępiona na soborze efeskim (431), stanowi obecnie podstawę kościoła chaldejskiego.
NIRWANA- (sanskr.) podstawowe pojęcie religii i filozofii hinduskiej i buddyzmu, oznacza „zgaśnięcie”, stan w którym następuje zanik bytu indywidualnego, pragnień i pożądań. Według HINAJANY uniemożliwia ponowne narodziny.. Oświecenie, zanik wszelkiej niewiedzy.
OBRZĄDEK- 1)ryt, wśród kościołów wschodnich oznacza nie tylko różnice w liturgii ale także sposób życia poszczególnych kościołów , ich szczególną duchowość i urządzenia prawne. Synonim tradycji kościelnej. 2)odrębny sposób wykonywania liturgii wewnątrz jednego wyznania. Sposób sprawowania obrzędów religijnych.
ORTODOKSJA- (gr.) Prawowierność, uznawanie wszystkich tez danej religii i ścisłe przestrzeganie jej nakazów. Zgodność z dogmatami, doktryną. Po schizmie wschodniej nazwę przyjęły kościoły wschodnie.
PANTEON- w religiach politeistycznych ogół bogów danej religii zazwyczaj powiązanych ze sobą związkami hierarchicznej zależności i pokrewieństwem. W starożytnej Grecji i Rzymie świątynia poświęcona wszystkim bogom.
PAŃSTWO KOŚCIELNE- średniowieczne państwo w środkowych Włoszech ze stolicą w Rzymie. Powstało w wyniku nadania papiestwu w 754 i 756 przez Pepina Małego dawnych ziem bizantyjskich. Zależne od Franków, a następnie od cesarzy rzymskich. 1859-60 wszystkie prowincje weszły w skład Królestwa Włoch, rząd uznał suwerenną władzę papieża w obrębie Watykanu.
PANTEIZM- siła bezosobowa tkwiąca w przyrodzie, a niekiedy tożsama z nią
PAPIEŻ- od VI wieku tytuł biskupów rzymskich, najwyższy zwierzchnik kościoła rzymskokatolickiego. Jego władza ma charakter absolutny, dziś jednak jest ograniczona na rzecz zasady kolegialności ( synod biskupów).
PATRIARCHAT- (gr. patriarchos- pierwszy z przodków) we wczesnym chrześcijaństwie tytuł patriarchy nosili biskupi Aleksandrii, Rzymu, Jerozolimy, Antiochii, Konstantynopola. W kościołach wschodnich jednostka administracyjna zarządzana przez patriarchę (najwyższa godność duchowna). Np. kościół autokefaliczny z patriarchą na czele : terytorium na którym sprawuje on swoją władzę i ma siedzibę, tytuł honorowy.
POLITEIZM- wiara w wielu bogów, forma religii uznająca istnienie wielu bogów. Bogowie ci są niezależni, z reguły posiadają własny, odrębny kult. Od greckiego poli i theos.
PRAWOSŁAWIE- (gr. orthodoxis- prawowierność) ogół kościołów wschodnich, autokefalicznych po 1054 odłączonych od Rzymu. Każdy kościół jest niezależny ale utrzymują kolegialność i honorowy prymat
PREDYSTYNACJA- teoria religijno- filozoficzna według której pośmiertne losy człowieka - zbawienie lub potępienie- są od niego niezależne, ustalone odwiecznie przez bóstwo. Związana z zagadnieniami wolnej woli człowieka i łaski bożej. W chrześcijaństwie występuje najbardziej zdecydowanie w kalwinizmie.
PROFANUM- od łacińskiego pro (przed) fanum (okrąg poświęcony). Sfera tego co świeckie, przeciwieństwo sacrum. Sfera doświadczeń naturalnych w przeciwieństwie do sfery nadprzyrodzonej.
PROZELITYZM- dążenie do pozyskania nowych wyznawców, występuje głównie w religiach uniwersalistycznych. W judaizmie nawrócenie się na judaizm. Gorliwość przejawiająca się w szerzeniu wiary.
PURUSZARTHA- (sanskr.) hinduski termin filozoficzny oznaczający inteligencję pobudzająca twórcze siły świata, pierwiastek duchowym dusza jednostkowa, pierwiastek męski w odróżnieniu od żeńskiej prakriti. „purusza” dosłownie znaczy pierwotny, wieczny element.
RABIN- początkowo znawca Talmudu, egzegeta Pisma Świętego w judaizmie; od średniowiecza też wybierany urzędnik gminy i duszpasterz. Funkcjonariusz gminy
RELIGIJNOŚĆ- przeżycie religijne wraz z jego zewnętrznymi przejawami. Część składowa religii będąca jej stroną wewnętrzną (pobożność). Strona subiektywna, podmiotowa religii.
RELIGIA- zespół wierzeń dotyczących świata, ludzkości i człowieka (doktryna religijna), związanych z nimi zachowań (kult religijny) oraz form organizacji społecznej (instytucji religijnych)
RELIGIOZNASTWO- nauka o religiach, badanie religii jako zjawiska społeczno- kulturowego, badanie prawidłowości powstawania, rozwoju i zaniku religii. Obejmuje głównie religii ogólne, historię, socjologię i psychologię religii. Nauka empiryczna, opisowa, nie zajmuje się kwestią istnienia boga.
RYTUAŁ- od łacińskiego- rytalis. Zespół czynności będących ustaloną formą zewnętrzną aktu, obrzędu, ceremonii. Ustaloną forma zabiegów magicznych lub praktyk religijnych. Każde czynność ,która przebiega jest ustalona przez ceremoniał.
SACRUM- wartość typowa religijna nie dająca się zdefiniować, uznawana za najwyższą, decydującą o ludzkim losie. Pojęcie to występuje w różnych religiach i ma różne znaczenia. W religiach monoteistycznych utożsamiane z bóstwem, w politeistycznych z panteonem. Może być bytem osobowym lub bezosobowym, duchowym lub materialnym.
SAKRAMENT- (łac. sacramentum) wiara, wyznanie wiary, obrzęd religijny. Znak widzialny, zewnętrzny, niewidzialnej, wewnętrznej łaski bożej.
SANGHA- buddyjska wspólnota
SANHEDRYN- najwyższa władza religijna w judaizmie
SANSARA- (sanskr.) w religii i filozofii hinduskiej wędrówka dusz, przechodzenie przez różne stany (ciało ludzkie, zwierzęce lub reślinne), zależnie od jakości uczynków w poprzednim życiu; całkowite oddzielenie duszy od materii następuje po wyzwoleniu się z sansary i osiągnięcia miejsca wiecznego pokoju.
SCHIZMA- organizacyjne oddzielenie się od religii od dotychczasowej organizacji kościelnej. Głównie na tle rozbieżności społeczno- politycznych. W chrześcijaństwie oddzielenie się kościoła prawosławnego. Schizma wschodnia rozłączyła wspólnotę chrześcijańską w 1054, nie miało to pierwotnie związku z różnicami doktrynalnymi.
SEKTA- 1)grupa społ. charakteryzująca się izolacją świadomościową, zespołem norm zachowania się członków, silnie akcentowaną rolą przywódcy. Pełni rolę jedynej więzi społ. wobec swych członków nie wolnej od fanatyzmu. 2)niewielka grupa wyznaniowa wyodrębniona w wyniku protestu religijnego przeciwko sformalizowanej macierzystej organizacji kościelnej.
SOBOROWOŚĆ- powszechność. Wolny przekład greckiego „kościelność”= zbieranie, łączenie, jedność; w teologii prawosławnej stanowi odwrotność rzymskiej koncepcji jednoosobowej władzy papiestwa.
SOBÓR- zgromadzenie głównie biskupów, zwoływane w celu omówienia spraw kościoła, podjęcia jakichś decyzji. Sobór powszechny to zebranie reprezentantów całego kościoła, zwołane, kierowane i zatwierdzane przez papieża. Sobór powszechny z papieżem zgodnie z doktryną ma najwyższą władzę w kościele, jest nieomylny w sprawach wiary.
Stała rada biskupów przy patriarsze autokefalicznym. Kościół katedralny.
STAROKATOLICYZM- katolicka grupa wyznaniowa powstała w 1871 jako opozycja wobec ogłoszenia dogmatu o nieomylności papieża na I Soborze Watykańskim. Kościoły starokatolickie tworzą Unię Utrechecką Kościołów Starokatolickich.
STAROOBRZĘDOWCY- zwani też „raskolnikami”. Ruch religijno- społeczny w Rosji XVII skierowany przeciwko oficjalnemu prawosławiu, wywołany reformą nikoniańską (zmiana tekstów liturgicznych, innowacja w obrzędach). Ruch stał się ujściem dla opozycji religijnej i politycznej. Raskolnicy brali udział w powstaniu Pugaczowa.
STOLICA APOSTOLSKA- w kościele katolickim siedziba papieża (Watykan), również religijna władza zwierzchnia papieża. Stolica Apostolska stanowi osobny podmiot prawa międzynarodowego/
SUKCESJA APOSTOLSKA- ciągle następstwo biskupów począwszy od apostołów. Nieprzerwany łańcuch , prezentuje ciągłość wiary, władzy
SYNAGOGA- dom modlitwy, bożnica. Świątynia żydowska w średniowieczu także siedziba kahały. Miejsce kultu publicznego gminy żydowskiej, głównym jej miejscem jest święta arka (aronha-kodesz) i nisza ze zwojami tory. Odrębne pomieszczenie dla kobiet.
SYNKRETYZM- (gr.) łączenie w jedną całość różnych, nawet wzajemnie sprzecznych poglądów religijnych, filozoficznych, społecznych i innych. Doktryny powstałe w ten sposób lecz o większym stopniu spójności określa się mianem eklektyzmu.
SYNOD- w kościele katolickim zjazd duchowieństwa poszczególnych jednostek administracyjnych (diecezji, metropolii) lub kraju. W protestantyzmie zwierzchnia władza duchowna kraju. W prawosławiu główna władza kościelna, organ doradczy patriarchy.
SZABAT- (zach. Słońca w piątek), siódmy dzień tygodnia w który Bóg odpoczywał po stworzeniu świata
SZARIA- (arab.) ew. szariat. Muzułmańskie prawo religijne zawarte w Koranie, regulujące stosunki w społeczności muzułmańskiej. Oparte też na tradycji
SZEHADA- muzułmańskie wyznanie wiary
TABU- występuje w religiach prymitywnych, utrzymuje dystans wobec sacrum, odpycha i przez to chroni swą siłę. Rodzaj zakazu stykania się z pewnymi przedmiotami, osobami, zwierzętami lub dokonywania pewnych czynności. Naruszenie tego zakazu miało powodować nieszczęście. Tabu to też przedmiot, człowiek, zwierze, czy czynności objęte takim zakazem. Przenośnie nietykalna święość.
TALMUD- zbiór tradycyjnych praw judaizmu, uzupełniający Stary Testament, spisane ustne nauki rabinów w III w.p.n.e. w języku aramejskim w Palestynie i Babilonie. Miszna- nauka wyjaśniająca Torę , bemen- dalsze objawienia.
TEIZM- wyobrażenie boga osobowego, Bóg stwórca, który nieustannie interweniuje w świecie
TESZUWA- skrucha, powrót do Boga., uświadomienie sobie własnej małości
TETRAGRAM- hebrajska nazwa boga ,złożona z czterech spółgłosek :j,h,w,h, które początkowo czytano Jehowa a potem Jahwe
TORA- (hebr. prawo, nauka) 1)pierwotnie oznaczał nauczanie wyrażane przez kapłanów żydowskich i proroków poglądów które dostali bezpośrednio od boga. Potem oznaczał prawo wynikające z Pięcioksięgu , a mające obowiązywać jako pochodzące od Jahwe wszystkich żydów. 2)zwoje pergaminu lub innego materiału na których spisany jest pięcioksiąg
TRIRATNA- (sanskr.) buddyjski trójklejnot oznaczający Buddę, jego naukę i gminę lub zakon, podobnie w dżinizmie: należytą wiarę, należyte poznanie, należyty sposób życia. Trzy klejnoty ,schronienie Budda, Dharma, Sengha.
TRIUMURTI- trójka bogów hinduskich Brahma, Wisznu, Siwy
UMMA- (arab, matka) określenie wspólnoty muzułmańskie
USPRAWIOEDLIWIANIE PRZEZ WIARĘ- (sola fide= tylko przez wiarę) człowiek jest usprawiedliwiony wobec boga przez wiarę w zbawienie przez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Dobre uczynki traktowane są jako owoc tej wiary i kryterium jej autentyczności. Źródłem usprawiedliwienia czyli darowania człowiekowi jego przewinień jest sama wiara, dar łaski, polegająca na ufności w miłosierdzie Boga. Za jej przyczyną człowiek nie przestając być grzesznym, jest sola fide, sola gratia- tylko*również usprawiedliwiony w oczach boga. Luter wiara, tylko łaska.
WARNA- (dosł. Barwa) kasta brahmini (kapłani), bszatnijowie (wojownicy), wejszowie (rzemieślnicy), siudhowie (służący)
WŁADYKA- używane w słowiańskich kościołach prawosławnych tytuł honorowy w ogólności hierarchów .
ZEN- (jap.) sekta buddyzmu japońskiego, przeniesiona z Chin do Japonii w XII wieku, za środek osiągnięcia zespolenia z Buddą uważała medytację i kontemplację.
dżihad - (arab. „dokładanie starań, podejmowanie wysiłków”) starania na rzecz rozprzestrzenienia islamu; dż. może być prowadzony w sercu (dż. większy) przeciw szatanowi i jego pokusom, rękami i językiem na rzecz gminy oraz jako walka zbrojna (zw. kital - dż. mniejszy). Walka, która miała za cel nawrócenie wrogów, mogła być prowadzona tylko przeciw bałwochwalcom (niewiernym ®kafir, kuffar), żydów i chrześcijan (czyli „ludy Księgi”) można było nawracać tylko słowem lub przykładem. Utożsamienie dż. ze świętą wojną jest późniejsze i termin ten zaczął oznaczać wszelką działalność zbrojną na rzecz islamu, a nawet walkę między odłamami muzułmanów.
fundamentalizm - nurt polityczny we współczesnym islamie, który stara się wyrugować ze świata muzułmańskiego wartości kulturowe i społeczne świata zachodniego i zastąpić je wartościami tradycyjnego islamu. F. jest wyrazem buntu społeczeństw muzułmańskich przeciw wartościom etycznym, kulturowym i obyczajowym świata zachodniego, które to wartości świat zachodni przedstawia jako uniwersalne. Czasem f. przybiera formy agresywne i staje się inspiracją dla działań terrorystycznych. Szacuje się, że fundamentaliści stanowią 5-8 proc. wszystkich muzułmanów, a terroryści to 3-10 proc. fundamentalistów.
Al-Kaba - najświętsze miejsce islamu. Symbol jedności muzułmanów na całym świecie. Al-K. to sześcian z kamienia o wymiarach 15×12×10 m, stoi w centralnym punkcie dziedzińca świętego meczetu w Mekce. W jednym z narożników Al-K. wmurowany jest Czarny Kamień - największa świętość islamu. W czasie pielgrzymki wierni dotykają i całują Czarny Kamień, okrążając Al-K. Al-K. okryta jest czarną, brokatową materią, na której wyhaftowane są złotem koraniczne wersety. Wg legendy Bóg przekazał Czarny Kamień ®Adamowi. Pierwszą świątynię w tym miejscu miał wybudować ®Abraham wraz ze swym synem ®Izmaelem.
kafir (lm. kuffar) - arab. „niewierny”, termin ten odnosi się do bałwochwalców, czyli politeistów, niewierzących i tych, którzy utracili wiarę (również muzułmanów).
kalif (arab. chalifa „następca, zastępca”) - najwyższy tytuł zwierzchnika religijnego gminy muzułmańskiej i władcy politycznego. Instytucja k. pojawiła się po śmierci proroka ®Mahometa. Początkowo uważano k. za proroka, później uznano kalifa za zastępcę Boga na ziemi. Władzy k. (po ®Alim) nie uznawali i nie uznają szyici, stworzyli oni własną hierarchię władców duchownych. Najwyższy duchowny szyicki nazywa się ®imam.
ludzie Księgi - w ®Koranie nazywa się „ludźmi Księgi” żydów i chrześcijan, ponieważ są w posiadaniu tekstów objawionych przez Boga - Tory i Ewangelii - i wierzą w tego samego Boga Jedynego. Muzułmanom nie wolno ich nawracać siłą - na terenach pod rządami muzułmanów pozwalano żydom i chrześcijanom na wyznawanie swojej religii. Jedynym obciążeniem był dla nich dodatkowy podatek - pogłówne (arab. ®dżizja), płacony w zamian za obronę, gdyż w wojsku mogli służyć tylko muzułmanie. Muzułmanin może się ożenić z żydówką lub chrześcijanką (i nie musi ona zmieniać wyznania), gdyż dzieci urodzone w takiej rodzinie są muzułmanami - wyznanie „dziedziczy się” po ojcu. Z tego powodu muzułmanka może wyjść za mąż tylko za muzułmanina.
mahr - dar ślubny (w naturze lub gotówce), którego połowę przyszły mąż jest zobowiązany wpłacić pannie młodej podczas zawierania związku małżeńskiego. M. jest zabezpieczeniem finansowym dla kobiety w przypadku rozwodu. Gdy mężczyzna postanawia rozwieść się (co w islamie jest dość proste), wypłaca drugą połowę, a kobieta zatrzymuje m. Jeśli o rozwód występuje kobieta, musi oddać mahr.
małżeństwo czasowe (arab. muta) - jest zakazane przez sunnitów i uważane przez nich za grzech. Jest dozwolone w szyizmie irańskim zawiera się je na ustalony okres (od kilku dni do kilku miesięcy). Kobieta nie dostaje ®mahru, lecz ustalone wynagrodzenie po rozwiązaniu małżeństwa. Jeśli w wyniku takiego małżeństwa urodzi się dziecko, ojciec ma obowiązek je utrzymywać.
meczet (arab. masdżid) - miejsce zbiorowej modlitwy muzułmanów. Pierwszym m. powstałym na ziemi jest ®Al-Kaba. Każda znaczniejsza miejscowość posiada przynajmniej jeden większy ®meczet piątkowy i mniejsze domy modlitwy. W każdym m. znajduje się ®mihrab, czyli nisza, która wskazuje kierunek na Mekkę, ®minbar, czyli kazalnica, z której wygłaszane są kazania (chutba), rahla, czyli pulpit na ®Koran. Przy m. musi też być studnia albo inny zbiornik wodny, by wierni mogli dokonać koniecznych przed modlitwą ablucji. W nowoczesnych meczetach są po prostu łazienki. Przy m. zazwyczaj jest ®minaret - wieża, z której ®muezzin wzywa wiernych do modlitwy. Najważniejsza modlitwa w m. ma miejsce w piątek w południe, lecz uczestniczenie w niej nie jest obowiązkiem każdego muzułmanina. Modlitwę prowadzi ®imam. W m. często znajduje się oddzielone miejsce modlitwy dla kobiet, jeśli go nie ma, kobiety modlą się z tyłu, za mężczyznami. W czasie pomiędzy modlitwami m. bywa miejscem nauki, skupienia, a nawet odpoczynku. Przed wejściem do m. należy zdjąć buty - jego wnętrze jest wyłożone dywanami lub matami.
meczet piątkowy (arab. masdżid al-dżum'a) - największy w mieście meczet, w którym zbiera się cała gmina na piątkowe modły.
medresa (arab. madrasa - „miejsce nauki, szkoła”) - uczelnia, w której nauczane są zasady islamu, prawo i teologia muzułmańska.
Medyna (arab. Madinat an-Nabi - „Miasto Proroka”, pierwotna nazwa: Jasrib) - jest drugim świętym miastem islamu, ponieważ była ostatnią siedzibą ®Mahometa. Tu znajduje się meczet z grobem Mahometa, który stanowi cel pielgrzymek (pielgrzymka do M. i grobu Proroka nie jest obowiązkowa). Mahomet w 622 r. wywędrował z ®Mekki do M. na zaproszenie jej mieszkańców (tzw. hidżra - wydarzenie to wyznacza początek ery muzułmańskiej), głosił islam i założył pierwszą gminę muzułmańską. M. leży obecnie w Arabii Saudyjskiej.
Mekka - rodzinne miasto Proroka ®Mahometa, obecnie leży w Arabii Saudyjskiej. Jest świętym miastem islamu, zwana jest „Matką Miast”. Podczas modlitwy muzułmanie na całym świecie zwracają się w stronę M. (®kibla). Zmarłych grzebie się z twarzą zwróconą w jej stronę. Co roku w 12. miesiącu muzułmańskiego kalendarza przybywają do M. pielgrzymi. Pielgrzymka do M. (hadżdż) przynajmniej raz w życiu jest jednym z obowiązków każdego muzułmanina. Najświętszym miejscem M. jest ®Al-Kaba - Czarny Kamień. Wg muzułmańskiej tradycji Al-Kaba jest tak stara jak ludzkość, zbudował ją ®Adam, pierwszy człowiek. Później Al-Kaba uległa zniszczeniu i została odbudowana przez ®Abrahama (Ibrahima) i jego syna ®Izmaela.
mudżahedin (arab. mudżahid, l.m. mudżahidin) - człowiek podejmujący dżihad, walczący za wiarę, szerzący islam. Takim terminem określało się żołnierzy walczących z ZSSR w Afganistanie, ale termin ten nie jest tylko do tych żołnierzy ograniczony.
muezzin - osoba wzywająca pięć razy dziennie o wyznaczonych porach wiernych do modlitwy. Wezwanie do modlitwy śpiewane przez muezzina nazywa się ®azan.
amadan - miesiąc postu (arab. saum) w islamie. W czasie r. od wschodu do zachodu słońca dorosłym, zdrowym muzułmanom nie wolno jeść, pić, palić tytoniu, oddawać się podnieceniu seksualnemu. Po zachodzie słońca, oznajmianym zazwyczaj wystrzałem armatnim, wszyscy zasiadają do posiłku (arab. iftar). Nakaz postu nie dotyczy starców, dzieci, kobiet w ciąży, chorych i osób w podróży, a także kobiet, które mają miesiączkę - trzy ostatnie grupy powinny potem pościć w wybranym przez siebie czasie. R. kończy się świętem Przerwania Postu.
sunna - czyli tradycja, drugie, najważniejsze po ®Koranie, źródło prawa muzułmańskiego. S. to zbiór ®hadisów, czyli informacji na temat postępowania ®Mahometa, jego wypowiedzi, decyzji i działań. Są wzorem do naśladowania i podejmowania właściwych decyzji dla muzułmanów. Studia nad s. stanowią jeden z ważniejszych działów teologii i prawa w islamie. Między ®szyitami i ®sunnitami istnieje spór o interpretację s. W szyizmie s. Proroka jest uzupełniona o tradycje dotyczące ®imamów szyickich.
sunnici, sunnizm - najliczniejszy odłam islamu,ok.90. proc. muzułmanów to sunnici. Między sunnitami i szyitami nie ma znaczących różnic religijnych czy doktrynalnych (i jedni i drudzy za podstawę religii uznają Koran i sunnę).Podział nastąpił z powodów politycznych tuż po śmierci Mahometa. S. uważali, że następcą Proroka powinien zostać najzacniejszy z muzułmanów, bez względu na pokrewieństwo z Prorokiem. To stanowisko zwyciężyło. (więcej w rozdziale Społeczeństwo w islamie)
szyici, szyizm - mniejszościowy odłam w islamie - ok.10.proc. Różnią się od sunnitów przekonaniem, że władzę nad muzułmanami powinni sprawować imamowie wywodzący się z rodu Proroka, czyli również potomkowie ® Alego i ®Fatimy, jedynej córki Mahometa.
sura - rozdział w ®Koranie. Sur jest 114, ułożone są najdłuższej do najkrótszej, z wyjątkiem pierwszej s., tzw. Otwierającej, która pełni funkcję podstawowej modlitwy islamu. Sury dzielą się na wersety. W najdłuższej s. jest 286 wersetów, a w najkrótszej trzy. Sury dzielą się na starsze, mekkańskie, które zawierają przepisy islamu i prorocze wizje, i nowsze, medyńskie, które w większości są poświęcone przepisom prawnym.
szahid ®męczennik.
szariat, szaria (arab. „droga”) - prawo muzułmańskie, ustalone przez Boga i obowiązujące wszystkich muzułmanów. Wszystkie uczynki i zachowania podlegają szariatowi - nie ma rozdziału między obowiązkami religijnymi, a życiem świeckim. Według sz. uczynki ludzkie dzielą się na: dozwolone i zabronione. Główne źródła prawa to ®Koran i ®sunna. Istnieją w islamie szkoły prawne, które różnią się od siebie interpretacją źródeł prawa.
turban - tradycyjne, męskie nakrycie głowy noszone przez Arabów, a później wszystkich muzułmanów. Dla Europejczyków to najbardziej charakterystyczna część stroju muzułmanina. T. jest znakiem przynależności do islamu i godności. Dawniej kolor, wielkość i kształt t. określał pozycję społeczną danego mężczyzny. Potomkowie Proroka nosili zielone turbany i tylko dla nich zarezerwowany był ten kolor. T. obowiązkowo był noszony podczas modlitwy, zalecano zakładanie go podczas wszystkich wizyt w meczecie i na cmentarzu. Od XIX w. t. zastąpiony został przez fez lub europejskie nakrycie głowy.
umma (arab. „gmina, społeczność”) - społeczność wszystkich muzułmanów na świecie.
wahhabici - przedstawiciele nurtu religijnego zw. wahhabizmem od jego założyciela Muhammada ibn Abd al-Wahhaba (1703-1787), który dążył do oczyszczenia islamu z wszelkich herezji, jak kult grobów i świętych, i przywrócenia mu prawdziwie monoteistycznego charakteru; w. kierują się tradycyjnymi wartościami muzułmańskimi, których idealny wzór stanowi pierwsza gmina muzułmańska z czasów ®Mahometa, głoszą też konieczność ®dżihadu przeciw tym, którzy bezczeszczą islam (skierowanego zatem głównie przeciw muzułmanom); Ideologię w. przejęła dynastia Saudów, która panuje na terenie Arabii Saudyjskiej, obejmującej święte miasta ®Mekkę i ®Medynę; dzięki roli Arabii S. jako strażnika świętych miejsc oraz głównego dostawcy ropy naftowej na rynki światowe ideologia w. rozprzestrzenia się po całym świecie, zyskując zwolenników wśród muzułmanów arabskich i niearabskich.
zasłona (arab. hidżab, pers. czador, hedżab, inaczej burka, kwef) - w ®Koranie nie ma nakazu zasłaniania twarzy przez kobiety, zaleca się jedynie, by poza domem ubierały się skromnie i zasłaniały swoje ozdoby. Wyraźne nakazy używania z. dotyczą tylko żon Proroka. Obyczaj zasłaniania twarzy został wprowadzony dopiero za panowania kalifów z dynastii Abbasydów (VIII w.). Z. przybiera różne formy: w niektórych krajach muzułmańskich kobiety noszą chusty, zasłaniające włosy, w najbardziej tradycyjnych z. spowija całą postać, w niektórych chodzą z odkrytą głową (np. Tatarki nigdy nie zasłaniały włosów ani twarzy). Wśród teologów muzułmańskich panuje spór na temat z. i zakresu jej używania. Z. ma stanowić ochronę kobiety przed pożądliwymi spojrzeniami mężczyzn, więc nie musi się ona zasłaniać przed mężczyznami ze swojej rodziny. Przez osoby z zachodniego kręgu kultury jest uważana często za symbol zniewolenia kobiety. Dla osób z kręgu kultury islamu jest nierzadko symbolem niezawisłości i muzułmańskiej samoświadomości.