Steven Lukes w tym artykule atakuje doktrynę indywidualistyczną.

Lukes chce wyodrębnić zasadę indywidualizmu metodologicznego oraz wykazać dlaczego ogólnikowe znaczenia są nie do przyjęcia.

Doktryna indywidualizmu metodologicznego po raz pierwszy pojawiła się u Hobbes'a, potem interesowali się nią myśliciele Oświecenia.

W XIX wieku uformowała się opozycja, która głosiła że zjawiskom zbiorowym należy się pierwszeństwo w procesie wyjaśniania. (Bonald „społeczeństwo tworzy człowieka przez wychowanie go” ; Comte „nie da się rozłożyć linii na punkty”).

Lukes podstawową tezę indywidualizmu metodologicznego interpretuje jako postulat dotyczący pożądanych sposobów wyjaśnienia, zgodnie z którym wszelkie ostateczne wyjaśnienia zjawisk czy procesów społecznych muszą odwoływać się do działań jednostek.

Indywidualizm metodologiczny stanowi przepis na wyjaśnienie - nie mogą być uważane za wyjaśnienia hipotezy, o ile nie są one całkowicie wyrażone w kategoriach jednostek ludzkich.

Indywidualizm metodologiczny należy odróżnić od niżej wymienionych teorii, mimo iż często jest on z nimi utożsamiany.

Do tych teorii należą:

1. truistyczny atomizm społeczny

• Tezy:

= społeczeństwo składa się z ludzi

= instytucje składają się ludzi oraz z reguł i ról społecznych

• fakty dotyczące społeczeństwa oraz zjawiska społeczne maja być wyjaśnione tylko w kategoriach faktów dotyczących jednostek - doktryna indywidualizmu metodologicznego

2. teoria znaczenia

• każde twierdzenie o zjawisku społecznym jest albo twierdzeniem o indywidualnych istotach ludzkich lub też jest niezrozumiale i przez to przestaje być twierdzeniem.

• wszystkie cechy mają być określane w terminach cech, obejmujących tylko zjawiska jednostkowe oraz mają być tłumaczone bez straty znaczenia na twierdzenia, które dotyczą wyłącznie jednostek (armia a żołnierz)

3. teoria ontologiczna

• w świecie społecznym tylko jednostki są realne

• zjawiska społeczne są konstruktami umysłu i nie istnieją w rzeczywistości

• zadaniem nauk społecznych jest tworzenie całości przy pomocy znanych elementów (Hayek)

• zjawiska indywidualne i społeczne posiadają cechy poddające się obserwacji i nie poddające się, a ta teoria temu przeczy

• tylko fakty dotyczące jednostek mogą być brane pod uwagę w wyjaśnieniach - dotyczy indywidualizmu metodologicznego

4. negatywna teoria twierdząca

• prawa socjologiczne są niemożliwe lub wszelkie uogólniające twierdzenia dotyczące zjawisk społecznych są fałszywe

• łatwa do obalenia

5. społeczny indywidualizm

• społeczeństwo ma za swój cel dobro jednostek, może to oznaczać, że:

• instytucje społeczne są tworzone i utrzymywane przez jednostki dla zaspokojenia ich celów świadomie ukształtowanych niezależnie od instytucji

• instytucje społeczne faktycznie zaspakajają potrzeby jednostki - w odniesieniu do rynku ekonomicznego; czy wynika z tezy indywidualizmu metodycznego?

• instytucje społeczne powinny zaspakajać potrzeby jednostki - gdzie „instytucje społeczne” to państwo liberalne a „potrzeby indywidualne” to preferencje - równoznaczne z liberalizmem politycznym i jest zgodne z indywidualizmem metodologicznym (Popper)

Założenia indywidualizmu metodologicznego:

1. jest przepisem na wyjaśnienie - hipoteza nie może być wyjaśnieniem, chyba że jest wyrażona w kategoriach jednostek ludzkich

2. jest równoznaczny z liberalizmem politycznym (ujęcie Poppera)

3. bada społeczeństwo obserwując działania jednostek

Według doktryny indywidualizmu metodologicznego należy odrzucić wszelkie wyjaśnienia zjawisk społecznych i indywidualnych, o ile nie odnoszą się do faktów dotyczących jednostek.

Wyłączając powyższe pięć tez Lukes podejmuje polemikę z podstawowa tezą indywidualizmu metodologicznego, dotyczącą wyjaśnień socjologicznych.

Czym jest fakt dotyczący jednostki lub jakie cechy można przypisać jednostkom?

Niżej wymienione są kategorie cech indywidualnych , z których korzysta indywidualizm metodologiczny:

1. Twierdzenia zawierające tylko cechy (indywidualne) takie jak wyposażenie genetyczne czy stany mózgu dotyczą istot ludzkich jako materialnych przedmiotów i nie mają cech grupy społecznej czy instytucji

• próby wyjaśnienia uwzględniające w/w cechy - „Psychologia polityki” Eysenek'a

• Essenek klasyfikuje postawy wg kryterium:

radykalna / konserwatywna

skrajna / łagodna

• aby wyjaśnić daną klasyfikację odwołuje się do wyposażenia genetycznego lub stanów mózgu (zmiany w systemie nerwowym)

2. twierdzenia zawierające tylko cechy takie jak agresja, gratyfikacja, bodziec - reakcja zakładają istnienie świadomości, ale nie odwołują się do cech grupy społecznej czy instytucji

• przykładem mogą być upodobania i awersje, które następnie znajdują ujście w różnych kierunkach społecznych

3. twierdzenia zawierające cechy takie jak współpraca, prestiż, szacunek mają minimalne społeczne odniesienia, zakładają istnienie kontekstu społecznego, w którym pewne działania, stosunki lub stany umysłu nabierają szczególnego znaczenia, lecz w dalszym ciągu brak twierdzeń dotyczących jakiejś szczególnej formy grupy społecznej lub instytucji

• przykładem są wyjaśnienia, które odwołują się do ogólnych form zachowania społecznego oraz pociągają za sobą pewne minimalne aspekty społeczne, ale nie są zróżnicowane w zależności od poszczególnych grup czy instytucji

4. twierdzenia zawierające takie cechy jak realizowanie czeków, glosowanie, salutowanie są maksymalnie społeczne, gdyż pociągają za sobą bezpośrednio twierdzenia dotyczące poszczególnych typów instytucji i grup społecznych.

• w celu wyjaśnienia, wiele odwołuje się do faktów dotyczących konkretnych jednostek

• cechy kontekstu są wbudowane w jednostkę

Cechy indywidualne ( - czyli te, które dopuszcza indywidualizm metodologiczny) nie są jednorodne i występują z różnym nasyceniem ze względu na treści społeczne.

Lukes podaje przykłady wyjaśnień formułowanych przez zwolenników indywidualizmu metodologicznego, w którym występują właśnie te w/w cechy.

co znaczy słowo „wyjaśnić”?

Oznacza:

• pokonać pewna przeszkodę

• uczynić zrozumiałym coś, co było niezrozumiałe

• zidentyfikować pewne zachowanie, pokazać go w innym świetle

• wyprowadzenie tego co konkretne i szczegółowe z tego co ogólne i powszechne (charakterystyczne dla indywidualizmu metodologicznego)

To co uchodzi za pojedynczy typ wyjaśnienia, okazuje się w istocie zbiorem różnorodnych wyjaśnień.

Każdy z tych rodzajów wyjaśnień zostaje poddany ocenie w myśl kryteriów poprawności wyjaśnienia.

A więc, po pierwsze jako kwalifikacja pewnego pojedynczego zdarzenia do określonej klasy zjawisk, a następnie w sensie nowoczesnym jako powiązanie zdarzenia pojedynczego ze zdarzeniem ogólnym.

Okazuje się, że formułowanie wyjaśnień za pomocą cech o mniejszym nasyceniu społecznym okazują się nieadekwatne w świetle obu tych kryteriów.

Natomiast cechy o dużym nasyceniu są adekwatne, ale nie są już wyjaśnieniami indywidualizmu metodologicznego.

Dlatego metodologiczny program indywidualizmu jest nie do przyjęcia zdaniem Lukesa.

Steven Lukes - „Indywidualizm metodologiczny raz jeszcze”

1

Teoria polityki - ćwiczenia 1

---