Poznań, dnia 23.10.2013 r.

ZATWIERDZAM

Dowódca 3 kompanii szkolnej OSP

kpt. Krzysztof CYDZIK

PLAN - KONSPEKT

do przeprowadzenia zajęć ze szkolenia prawnego

z grupami 21,22,23,32 NSR w dniu 28.10.2013 r.

I. TEMAT : Pojęcie oraz rozwój międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych.

2. CELE ZAJĘĆ:

- zapoznać z definicjami pojęć: bezpieczeństwo, wojna, pokój

- omówić główne przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych i dokonać charakterystyki tych konfliktów,

- wyjaśnić pojęcie międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych,

- omówić źródła MPHKZ

3. FORMA: zajęcia teoretyczne

4. CZAS: 2 x 45 minut

5. MIEJSCE: sala wykładowa

6. ZAGADNIENIA:

1. Pojęcie wojny, pokoju, bezpieczeństwa i prawa wojennego.

2. Polityczne środki zapobiegania konfliktom zbrojnym.

3. Pojęcie, treść i zakres międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych.

4. Podstawowe kategorie osób i obiektów.

7. WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNO-METODYCZNE:

• 3 dni przed zajęciami zatwierdzić plan-konspekt u dowódcy kompanii,

• przedstawić zakres tematyczny i wymogi dydaktyczne przedmiotu oraz literaturę w tym zakresie

• dbać aby żołnierze prowadzili notatki,

• dbać o dyscyplinę i porządek w trakcie zajęć,

• zajęcia wzbogacić prezentacją multimedialną

8. LITERATURA

-M. Gąska, A. Ciupiński „Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych”, Warszawa 2001,

-F. de Mulinen „Podręcznik prawa wojennego dla sił zbrojnych”, Bellona 2003,

-R. Binkowski, P. Żarkowski „Podręcznik do nauki prawa wojennego w siłach zbrojnych”, Warszawa 2006

-P. Żarkowski, R. Pęksa „Materiały do nauczania międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych dla podoficerów i szeregowych”, Warszawa 1998 r.

-Program szkolenia podstawowego SZ RP -Szkol. 814/ 2009

-Instrukcja o działalności szkoleniowo- metodycznej- Szkol. 816/2009

9. ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWO - TECHNICZNE

• Kreda + tablica, laptop, videoprojektor

10. ORGANIZACJA

• wykład informacyjny dla całości grupy

11. WARUNKI BEZPIECZEŃSTWA

Kategorycznie zabraniam:

• oddalać się z miejsca zajęć bez wiedzy zgody prowadzącego zajęcia

12. INNE

Nie dotyczy

13. WPROWADZENIE W SYTUACJĘ TAKTYCZNĄ:

Nie dotyczy

14. PRZEBIEG ZAJĘĆ:

CZĘŚĆ WSTĘPNA (5 minut)

• przyjęcie meldunku,

• sprawdzenie obecności,

• podanie tematu, celu zajęć i zagadnień.

CZĘŚĆ GŁÓWNA: (80 minut)

ZAGADNIENIE 1- Pojęcie wojny, pokoju, bezpieczeństwa i prawa wojennego (20 min)

• a) bezpieczeństwo- stan niezagrożenia, spokoju, pewności, wolność od zagrożeń; oraz naczelna potrzeba, wartość i cel działania ludzi, grup społecznych, państw

• b) bezpieczeństwo narodowe- składa się z 3 elementów: zapewnienie bezpieczeństwa państwa jako instytucji politycznej (suwerenność, ciągłość władzy, integralność terytorialna, nienaruszalność granic); ochrona żywotnych interesów politycznych i gospodarczych państwa oraz ochrona społeczeństwa, jego dóbr i środowiska przed wszelkimi zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi,

• c) wojna: stan walki orężnej pomiędzy państwami przeciwstawiany stanowi pokoju; kontynuacja polityki przy użyciu innych środków (Clausewitz) ; gwałtowny konflikt masowy w którym strony działają przy użyciu regularnych sił zbrojnych i prowadzą planowe działania wojenne; w rozumieniu klasycznym rozumiana nie tylko jako stan faktyczny ale przede wszystkim stan prawny; obecnie w zaniku

• d) konflikt zbrojny: pojęcie szersze od wojny; obejmuje wszelkie działania zbrojne ( z użyciem siły zbrojnej) zarówno pomiędzy państwami jak i stronami które nie są podmiotami prawa międzynarodowego, nawet wówczas jeśli wojna nie została wypowiedziana w sposób oficjalny ; wyróżniamy konflikty zbrojne międzynarodowe, niemiędzynarodowe oraz wewnętrzne umiędzynarodowione,

• e) pokój: stan zgodnego koegzystowania państw; nieprowadzenie bądź zaprzestanie działań zbrojnych

- podkreślić pojęcie bezpieczeństwa w wymiarze naczelnej potrzeby ludzkiej, wskazać miejsce bezpieczeństwa w piramidzie potrzeb Masłowa,

- wprowadzić typologię zagrożeń bezpieczeństwa według następujących kryteriów:

• przedmiotowe ( polityczne, gospodarcze, ekologiczne, militarne, społeczne),

• miejsce zagrożenia (wewnętrzne, zewnętrzne),

• charakter stosunków społecznych (konfliktowe, niekonfliktowe),

• skutki zagrożeń (fizyczne, psychiczne),

• zasięg zagrożenia (globalne, kontynentalne, regionalne, lokalne)

• źródło zagrożenia (naturalne, techniczne, ustrojowe, demograficzne, gospodarcze)

-wskazać korelację pojęć wojna i konflikt zbrojny (konflikt zbrojny jako pojęcie szersze; wojna jako rozumiany klasycznie stan prawny będący obecnie w zaniku),

- zaznaczyć podział konfliktów zbrojnych na międzynarodowe, niemiędzynarodowe i wewnętrzne umiędzynarodowione, uświadomić słuchaczom, że MPHKZ znajduje zastosowanie we wszystkich wymienionych rodzajach konfliktów zbrojnych

ZAGADNIENIE 2- Polityczne środki zapobiegania konfliktom zbrojnym ( 20 min)

- wymienić główne zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa XXI wieku: terroryzm, zorganizowana przestępczość międzynarodowa, proliferacja broni masowego rażenia, konflikty lokalne, państwa w stanie rozkładu (failed states), degradacja środowiska, nieprzewidywalna polityka reżimów autorytarnych, epidemie, niekontrolowane migracje, postępująca polaryzacja poziomu życia, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i teleinformatycznego,

- wskazać na Strategię Bezpieczeństwa Narodowego (z listopada 2007) jako dokument nadrzędny regulujący kwestie aktualnych zagrożeń i wyzwań bezpieczeństwa państwa, żywotnych interesów państwa oraz planów działania w poszczególnych sektorach bezpieczeństwa,

- omówić główne przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych z wyszczególnieniem przesłanek:

• politycznych (niestabilność ustrojów, państwa upadłe, roszczenia terytorialne, reżimy autorytarne),

• ekonomicznych (polaryzacja poziomu życia, walka o zasoby, wzajemne zależności gospodarcze),

• ideologicznych i religijnych

• etnicznych

- scharakteryzować specyfikę współczesnych konfliktów zbrojnych (asymetryczność / prywatyzacja / konflikty lokalne / mały zasięg i duża intensywność),

- uwypuklić kontrast pomiędzy wojną klasyczną a współczesnym konfliktem zbrojnym,

- wskazać, iż charakter współczesnych konfliktów zbrojnych determinuje kształt i zadania sił zbrojnych oraz wpływa na rozwój MPHKZ

- wskazać na środki zapobiegania konfliktom zbrojnym z uwzględnieniem podziału na działania:

• dyplomatyczne (rokowania, mediacje, pośrednictwo, dobre usługi),

• gospodarcze (zerwanie umów gospodarczych, ograniczenie importu / eksportu, odcięcie dostaw),

• militarne (demonstracja siły, blokada),

• prawne (arbitraż międzynarodowy, sądy międzynarodowe, umowy międzynarodowe),

- omówić pokrótce środki dyplomatyczne i prawne,

- przedstawić Kartę Narodów Zjednoczonych jako podstawowy akt prawa międzynarodowego regulujący pokojowe rozstrzyganie sporów międzynarodowych środkami dyplomatycznymi i prawnymi w celu zapobiegania konfliktom zbrojnym,

- wskazać na główną zmianę jaka dokonała się w prawie międzynarodowym: przejście od prawa do wojny jako wyznacznika podmiotowości państw do zakazu użycia siły zbrojnej w stosunkach międzynarodowych po II wojnie światowej,

- zwrócić uwagę słuchaczy na pojawianie się nowych kategorii działań zbrojnych (operacje pokojowe, misje stabilizacyjne, wojna z terroryzmem, interwencja humanitarna itd.) i problemów związanych z klasyfikacją i umocowaniem prawnym tych działań na gruncie prawa międzynarodowego oraz ich zgodności z zasadami prawa międzynarodowego

- przedstawić organizacje i struktury międzynarodowe tworzące system bezpieczeństwa międzynarodowego

- uświadomić słuchaczom ogrom regulacji prawnych dotyczących zasad prowadzenia walki zbrojnej, przedstawić w szczególności te które są dla nich wiążące, wskazać jakie państwa ratyfikowały te akty prawne

- wskazać na najnowsze akty prawa międzynarodowego z dziedziny MPHKZ takie jak konwencja ottawska z 1997 r. dotycząca min przeciwpiechotnych, konwencja o amunicji kasetowej z 2008 r. oraz III PD wprowadzający znak czerwonego kryształu

ZAGADNIENIE 3- Pojęcie, treść i zakres międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych ( 20 min)

- MPHKZ to gałąź prawa międzynarodowego którego celem jest ochrona ofiar konfliktu zbrojnego oraz ograniczenie metod i środków walki w celu uniknięcia zbędnych cierpień i nadmiernych szkód,

- według MKCK definiowane jako międzynarodowe normy traktatowe lub zwyczajowe, które służą rozwiązywaniu problemów humanitarnych bezpośrednio wynikających z międzynarodowych lub niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych i które ograniczają prawo stron konfliktu do stosowania metod i środków walki według własnego uznania oraz chronią osoby i mienie które są lub mogą być zagrożone przez konflikt,

- dokonuje się podziału MPHKZ na prawo genewskie (ochrona ofiar konfliktu zbrojnego) i prawo haskie (ograniczenie metod i środków walki)

- jest ściśle powiązane z międzynarodowym prawem praw człowieka i międzynarodowym prawem karnym, nie ma natomiast żadnego związku z międzynarodowym prawem dotyczącym legalności użycia siły,

- źródłami MPHKZ, tak jak i całego prawa międzynarodowego są zwyczaj i umowy międzynarodowe,

- w odniesieniu do MPHKZ możemy się także spotkać z taką terminologią jak: prawo wojenne (ius in bello), międzynarodowe prawa humanitarne, prawo konfliktów zbrojnych,

- zasady MPHKZ:

• Rozróżniania - należy zawsze dokonywać rozróżnienia pomiędzy ludnością cywilną i kombatantami oraz między obiektami cywilnymi a celami wojskowymi; działania zbrojne wolno kierować jedynie przeciwko celom wojskowym

• Humanitaryzmu- humanitarne traktowanie dla ofiar konfliktu i osób wyłączonych z walki

• Konieczności wojskowej- zezwala na ograniczenie bądź zniesienie statusu ochronnego oraz zastosowanie środków które nie są wprost zakazane przez prawo międzynarodowe jeśli jest to konieczne dla wykonania zadania

• Proporcjonalności- nie należy używać siły większej niż konieczna do wykonania zadania a niezamierzone straty wśród osób cywilnych i szkody w mieniu nie mogą być nadmierne w stosunku do oczekiwanej korzyści wojskowej

• Unikania nadmiernych cierpień i zbędnych szkód

- prawo humanitarne ma zastosowanie w przypadku konfliktów:

* międzynarodowych -walka pomiędzy siłami zbrojnymi co najmniej dwóch państw; stosujemy KG i I PD,

* niemiędzynarodowych -walka na terytorium państwa między regularnymi siłami zbrojnymi a uzbrojonymi grupami lub pomiędzy uzbrojonymi grupami, które się nawzajem zwalczają; stosujemy 3 art. wspólny dla KG i II PD; 3 artykuł wspólny nazywany jest „traktatem w miniaturze” gdyż zawiera on minimalny standard norm humanitarnych

* wewnętrznych umiędzynarodowionych- konflikt nie wykracza poza obszar jednego państwa ale nie jest wewnętrzny, ponieważ angażuje siły zbrojne czy grupy z wielu różnych państw i zwykle ma wymiar ważny dla całej społeczności międzynarodowej,

- nie dotyczy natomiast sytuacji wewnętrznych zamieszek i napięć w danym państwie (występują wtedy gdy w wyniku aktów przemocy dochodzi do poważnego naruszenia porządku publicznego, jednak w mniejszej skali niż podczas konfliktu zbrojnego np. rozruchy, walki przeciwko władzom lub walki pomiędzy poszczególnymi frakcjami),

- MPHKZ nie wymienia innych konfliktów, nie posługuje się innym nazewnictwem, obecnie popularnym takim jak np. konflikt asymetryczny, wojna z terroryzmem, operacje pokojowe, misje stabilizacyjne, operacje militarne inne niż wojna itd.,

- zakres obowiązywania MPHKZ:

• w czasie: od momentu rozpoczęcia konfliktu do jego zakończenia, tj. wraz z momentem faktycznego rozpoczęcia działań zbrojnych; nie jest wymagana żadna formalna deklaracja / wypowiedzenie wojny ani uznawanie stanu wojny przez strony, liczy się sytuacja faktyczna a nie prawna,

• co do zdarzeń: konflikty międzynarodowe / wewnętrzne / wewnętrzne umiędzynarodowione; nie obowiązuje w przypadku wewnętrznych zamieszek,

• co do podmiotów: państwa- strony traktatów, państwa nie będące stronami, które akceptują normy prawa humanitarnego i je stosują, wszystkie państwa w zakresie norm ius cogens i prawa zwyczajowego

- głównym celem MPHKZ jest łagodzenie okrucieństw wojny, dlatego też zawiera wiele norm ius cogens czyli norm bezwzględnie obowiązujących no które mają wyższość w stosunku do każdego porządku wewnętrznego i które nie mogą być uchylone żadna umowa międzynarodową (tzw.normy ius cogens) takie jak np. zakaz zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych, ludobójstwa, zabijania jeńców wojennych, handlu niewolnikami;

- podstawowe normy MPHKZ można streścić następująco:

• Wojna jest stosunkiem pomiędzy państwami a nie między ludnością tych państw,

• Strony walczące nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi

• Zasadniczym celem wojny jest pokonanie przeciwnika i wszelkie środki walki powinny być proporcjonalne do tego celu aby unikać nadmiernych zbędnych cierpień i szkód materialnych,

• Działania wojenne mogą być prowadzone tylko przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika i jego obiektom wojskowym; ludność cywilna, ich mienie i dobra kultury nie mogą być celem ataku,

• Nie wolno zabijać żołnierzy przeciwnika którzy się poddają, przysługuje im status jeńca wojennego

• Nie wolno zwalczać osób wyłączonych z walki, należy im zapewnić podstawową ochronę życia i zdrowia i opiekę medyczną

• Każda osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa powinna korzystać z podstawowych gwarancji procesowych,

• Osoby naruszające normy humanitarne ponoszą za to odpowiedzialność karną

ZAGADNIENIE 4- Podstawowe kategorie osób i obiektów ( 20 min)

kombatant- każdy członek sił zbrojnych z wyjątkiem personelu medycznego i duchownego; musi odróżniać się od ludności cywilnej w czasie gdy bierze udział w działaniach zbrojnych lub w wojskowej operacji przygotowawczej. Członkowie regularnych sił zbrojnych odróżniają się poprzez swoje umundurowanie, członkowie innych sił zbrojnych noszą stały i widoczny znak rozpoznawczy. W sytuacjach w których na skutek charakteru działań zbrojnych kombatant nie może odróżniać się od ludności cywilnej, zachowuje swój status kombatanta jeśli jawnie nosi broń w czasie starcia zbrojnego i w sytuacji gdy jest widoczny dla nieprzyjaciela.

Również mieszkańcy terytorium nie zajętego, którzy przy zbliżaniu się nieprzyjaciela spontanicznie i masowo chwytają za broń aby walczyć z wkraczającymi oddziałami (tzw. uczestnicy pospolitego ruszenia) są uważani za kombatantów jeśli jawnie noszą broń i przestrzegają prawa wojennego.

osoba cywilna- każda osoba która nie należy do sił zbrojnych i nie bierze udziału w walce ani w „levee en masse”

jeniec wojenny- kombatant, który znalazł się we władzy strony przeciwnej

cel wojskowy- celami wojskowymi są siły zbrojne przeciwnika (z wyjątkiem służb medycznych i personelu duchownego), urządzenia, budynki, pozycje gdzie ulokowane są siły zbrojne lub ich wyposażenie oraz inne obiekty które ze względu na swój charakter, położenie, przeznaczenie lub użytek przyczyniają się skutecznie do prowadzenia działań wojskowych oraz których całkowite lub częściowe zniszczenie, zajęcie bądź zneutralizowanie pozwoli na osiągnięcie określonych korzyści wojskowych

obiekt cywilny- wszystkie obiekty które nie są celami wojskowymi; pewne obiekty w zależności od sytuacji mogą stać się obiektami wojskowymi (np. most stosowany do celów taktycznych)

obiekt kultury/ dobra kultury- obiekt przedstawiający poważną wartość dla dziedzictwa kulturalnego (bez względu na jego religijny bądź świecki charakter), jak np. zabytki architektury, sztuki lub historii, stanowiska archeologiczne, muzea, archiwa, biblioteki, itd.

- podkreślić rozróżnienie między kombatantami a osobami cywilnymi,

- wskazać na konsekwencje posiadania statusu kombatanta (możliwość atakowania kombatantów nieprzyjaciela i niszczenia celów wojskowych, zabijanie/ranienie przeciwnika jako działanie w ramach uprawnień, prawo do statusu jeńca wojennego, bycie celem wojskowym dla przeciwnika),

- poruszyć kwestię kwalifikowania jako kombatantów członków organizacji militarnych nie należących do regularnych sił zbrojnych i partyzantów (posiadają status kombatanta jeśli spełniają łącznie następujące warunki: na ich czele stoi osoba odpowiedzialna za swoich podwładnych, noszą stałą i dającą się rozpoznać oznakę wyróżniającą, jawnie noszą broń i przestrzegają reguły prawa wojennego),

- wskazać w jakich sytuacjach konkretny obiekt/budynek cywilny może stać się celem wojskowym,

- zaznaczyć, że wolno atakować tylko cele wojskowe,

CZĘŚĆ KOŃCOWA (5 minut ):

Zakończenie zajęć:

• Krótkie podsumowanie zajęć

• Odpowiadam na ewentualne pytania szkolonych

• Stawiam zadania na naukę własną

OPRACOWAŁ

Dowódca 1 plutonu

por. Maria OGRODOWCZYK

---