Ad. 1 ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE
Zdolności motoryczne, określane są przez J. Raczka jako kompleks indywidualnych właściwości psychofizycznych, rozwijających się na bazie wrodzonych zadatków biologicznych, które warunkują skuteczne wykonywanie zadań ruchowych.
Zdolności motoryczne można podzielić na 3 podstawowe grupy:
kondycyjne (energetyczne): uzależnione od procesów energetycznych, budowy ciała
siła - zdolność umożliwiająca pokonywanie lub przeciwstawianie się oporowi wewnętrznemu i zewnętrznemu
wytrzymałość - zdolność do kontynuowania długotrwałego wysiłku o wymaganej intensywności przy możliwie największej efektywności pracy i zachowanej odporności na zmęczenie; rozwijana na biologicznym podłożu wydolności fizycznej
koordynacyjne (informacyjne): uzależnione od czynników neuro-psychicznych umożliwiających skuteczne sterowanie i regulację czynności ruchowych, oparte na podstawach biologicznych
rytm - uchwycenie, odtworzenie i realizacja zmian w przestrzenno-czasowo-siłowej strukturze ruchu w powtarzającym się cyklu
równowaga - zdolność utrzymania zrównoważonej postawy ciała w warunkach statyki oraz w czasie czynności ruchowej lub po jej wykonaniu
różnicowanie ruchów - zdolność umożliwiająca wykonywanie czynności ruchowych adekwatnie do potrzeb i warunków
orientacja przestrzenna - zdolność umożliwiająca określenie całego ciała w przestrzeni i czasie względem określonego układu odniesienia
szybkość reakcji - zdolność umożliwiająca najszybszą możliwą reakcję na dany bodziec
dostosowanie motoryczne - umożliwa zaadoptowanie przestrzenno-dynamiczno-czasowych parametrów ruchu w trakcie wykonywania określonej czynności
sprzężenie ruchów - zdolność połączenia ruchów różnych części ciała aby rezultat był skuteczny i efektywny
hybrydowe (kompleksowe):
zwinność - zdolność do wykonywania złożonych koordynacyjnie czynności ruchowych, przestawienia się z jednych ściśle skoordynowanych ruchów na inne, szybka realizacja nowych aktów ruchowych odpowiednio do nieoczekiwanie powstających zadań
szybkość - zdolność do wykowania ruchów w jak najkrótszym czasie dla danych warunków
zdolności wtórne
AD.2 ZDOLNOŚCI KONDYCYJNE
Kondycyjne - warunkowane głównie właściwościami strukturalnymi oraz energetycznymi - do nich zaliczamy:
Siła - obrazująca zdolność do pokonywania oporu zewnętrznego.
Szybkość - obrazująca zdolność do wykonywania danego ruchu, lub aktu ruchowego w jak najkrótszym czasie.
Moc - obrazującą zdolność do wykonywania efektywnej pracy w jednostce czasu.
Wytrzymałość - obrazującą zdolność do wykonywanie długotrwałych wysiłków o określonej intensywności.
Gibkość - obrazująca zakres ruchomości kończyn - obszernośc ruchów.
SIŁA- jest wysiłkiem pracy mięśni. Mięsień przez napięcie swych włókien skraca je, wywołując przemieszczenie elementów kostnych, do których są przyczepione jego zakończenia.
SZYBKOŚĆ- jest trudniejsza do zamierzenia .Na szybkość ruchu składa się prędkość działania, czas reakcji oraz częstotliwość ruchów. Jest związana z rodzajem wykonywanych ruchów. Zależy głównie od stanu jego układów: mięśniowego i nerwowego.
WYTRZYMAŁOŚĆ- wyraża zdolność organizmu do długotrwałego wysiłku i zależy nie tyle od funkcji układu mięśniowego jak to było w przypadku siły i szybkości, ale od sprawności układów krążenia i oddychania. Te układy zapewniają bowiem mięśniom warunki długotrwałej pracy, dostarczają im tlenu, materiały energetyczne ,odprowadzając produkty spalania.
Według Osińskiego, Zdolności kondycyjne - warunkowane głównie właściwościami morfofizjologicznymi strukturalnymi (wielkość, masa, proporcje i składniki ciała) oraz właściwościami morfofizjologicznymi energetycznymi. Do podstawowych zdolności kondycyjnych na ogół zalicza się zdolności:
*Siłowe - charakteryzują te wielkości, które umożliwiają pokonywanie znacznego oporu zewnętrznego lub przeciwstawiania się mu skurczem mięśni,
*Szybkościowe - charakteryzują zespół tych właściwości, które umożliwiają wykonywanie określonych (tzn. nie trwających długo i przez to nie wywołujących zmęczenia) zadań w możliwie krótkim czasie,
*Wytrzymałościowe - charakteryzują osobnicze możliwości człowieka do podejmowania długotrwałych wysiłków o określonej intensywności, a więc wskazują one na poziom odporności na zmęczenie.
AD.3 ROZWÓJ ZDOLNOŚCI KONDYCYJNYCH
OKRES NIEMOWLĘCY - FAZA PROTOMOTORYCZNA (WSTĘPNORUCHOWA) Okres niemowlęcy - od 4 do 12 miesiąca życia, w którym można już dostrzec wiele skoordynowanych ruchów. Jest to okres szybkiego i widocznego rozwoju motoryki dziecka. W pierwszych miesiącach dziecko reaguje „całym sobą”, co dowodzi słabego jeszcze rozwoju analizatorów i ośrodków korowych, a także braku doświadczeń w kontaktach z otoczeniem. Okres ten można by określić jako fazę przyswajania pierwszych skoordynowanych ruchów. W okresie niemowlęcym przede wszystkim następuje doskonalenie chwytu, przyswojenie postawy pionowej oraz opanowanie pierwszych ruchów lokomocyjnych - samodzielnego chodu. Znaczny wpływ na aktywizację ruchową niemowlęcia ma zachowanie się rodziców i ich udział w prowokowaniu dziecka do wielu różnorodnych czynności ruchowych. Aktywność niemowląt przyspiesza występowanie poszczególnych faz rozwoju psychomotorycznego oraz zapobiega stereotypii ruchowej, a także ma istotne znaczenie dla ogólnego rozwoju dziecka. Stosowanie różnych form ćwiczeń, jak położenie niemowlęcia na brzuchu, obroty, pełzanie, raczkowanie za zabawką itp., a ponadto nie ograniczanie aktywności ruchowej wyłącznie do łóżeczka, potwierdziło jej dodatni wpływ na przebieg procesów rozwojowych ustroju.
WIEK WCZESNEGO DZIECIŃSTWA - POCZĄTEK WŁAŚCIWEGO OKRESU MOTORYCZNEGO
Okres poniemowlęcy (wiek małego dziecka)- od 1 do 3 roku życia. Wraz z przyjęciem postawy pionowej i rozpoczęciem swobodnego poruszania się znacznie powiększa się świat dziecka. Kontakty z tym obszerniejszym już środowiskiem sprzyjają przyswajaniu wielu nowych czynności ruchowych, jak np. wspinanie, balansowanie, zeskoki w głąb, biegi, podskoki, popychanie, noszenie. Dlatego też okres ten nazywany bywa fazą przyswajania wielorakich form ruchu. Dziecko chętnie biega dookoła, podskakuje, popycha i podnosi przedmioty bez widocznego celu, znajdując satysfakcję w samej umiejętności poruszania się. Podstawową formą kontaktu dziecka z otoczeniem jest w tym okresie zabawa. Zabawy funkcjonalne pod koniec tego okresu coraz częściej przechodzą w zabawy naśladowcze, w których dziecko próbuje naśladować społeczeństwo dorosłych. Ćwiczenia ruchowe, stymulujące rozwój psychiczny i motoryczny, stanowią istotny element wychowania w wieku wczesnego dzieciństwa.
WIEK PRZEDSZKOLNY
Okres przedszkolny - od 4 do 6 roku życia. Doskonalą się wówczas przede wszystkim zdolności równoważne (koordynacja) i wytrzymałościowe. W tym okresie rozwojowym następuje szybkie doskonalenie sprawności ruchowej. Nie tylko doskonalą się podstawowe formy ruchów, lecz dziecko potrafi łączyć je w określoną całość, np. w czasie biegu rzucać i skakać. Okres około piątego roku życia nazywamy złotym okresem motoryczności. Jest to pierwsze apogeum motoryczne. Można w tym okresie nie tylko nauczać skomplikowanych czynności ruchowych, ale doskonalić siłę i wytrzymałość. Pod koniec tego okresu należy przyzwyczajać dzieci do nazewnictwa sportowego i zaniechać już form zdrobniałych. Pod koniec wieku przedszkolnego można zatem organizować systematyczne nauczanie z użyciem wielu różnych metod preferując jednak formę zabawową.
WCZESNY OKRES SZKOLNY
Okres wczesnoszkolny (młodszy wiek szkolny)- od 7 do 10-12 roku życia. Znacznie poprawia się szybkość lokomocyjna i wytrzymałość przy stosunkowo słabszym przyroście siły. Wraz z podjęciem obowiązków szkolnych znacznie zmienia się tryb życia dziecka. Z zakresu zabaw przechodzi ono do okresu obowiązków. Wiele dzieci w tym okresie wchodzi również w cykl pozaszkolnych zajęć sportowych. Stąd też obowiązkowe zajęcia szkolne i nieobowiązkowe pozaszkolne są zasadniczymi czynnikami rzutującymi na doskonalenie psychomotoryki dziecka. Młodszy wiek szkolny, a przede wszystkim 9 i 10 rok życia to okres doskonalenia zdolności uczenia się nowych czynności sportowych. Dlatego też podejmuje się wówczas naukę pływania dzieci, naukę jazdy na łyżwach i nartach, a także naukę technicznych elementów lekkoatletyki i wielu gier sportowych. W tym okresie dostrzega się istotne przyrosty w zdolnościach siłowych, szybkościowych i wytrzymałościowych. Obowiązki szkolne ograniczają naturalną ruchliwość dziecka. Należy mu, zatem - przez wiele różnych pozaszkolnych działań - stwarzać okazje do uzupełniania niedoboru ruchu.
PÓŹNY OKRES SZKOLNY
Okres późnoszkolny (wiek dojrzałości motorycznej)- od 10 do 13 r.ż. dojrzewanie motoryczne poprzedza dojrzewanie płciowe. Okres dojrzewania płciowego można podzielić na fazę pubertalną i adolescencji. Ten okres życia nazywany jest najlepszym okresem uczenia się motorycznego dzieci. Jest to drugie apogeum motoryczne. Podobnie jak w poprzednim okresie obserwuje się znaczną ruchliwość dziecka, jednak teraz jest to już opanowana, celowa aktywność ruchowa. Aktywność ta cechuje zarówno chłopców, jak i dziewczęta. Koedukacyjne lekcje wychowania fizycznego mogą zmniejszać dezintegrację społeczną dziewcząt i chłopców. Zróżnicowanie płciowe w sprawności fizycznej można dostrzec dopiero pod koniec tego okresu. Wytrzymałość, zarówno dziewcząt, jak i chłopców, w późnym wieku szkolnym jest stosunkowo niewielka. Z roku na rok obserwuje się poprawę wytrzymałości, jednak nie jest tak znaczny jak w młodszym wieku szkolnym. Szybkość, a zwłaszcza szybkość reakcji, znacznie się poprawia, pod koniec tego okresu jest prawie równa szybkości osób dorosłych. Szybkość uczenia się nowych czynności sportowych sprawia wrażenie, jakby dzieci uczyły się niejako spontanicznie. Składa się na to już znaczna zdolność obserwowania, tworzenia wyobrażeń ruchowych, bogata pamięć ruchowa, a także znaczna doza odwagi i chęci podjęcia ryzyka wykonania nowej czynności sportowej. Istotna w tym okresie dla procesu nauczania jest sprawność nauczyciela, który powinien ćwiczyć razem z uczniami, demonstrować nauczane czynności i dawać krótkie i jasne instrukcje.
PIERWSZA FAZA DOJRZEWANIA (PUBERTALNA)
Dojrzewanie jest okresem zmienności i przebudowy typowych dla poprzednich okresów życia działań również i motorycznych. Okresom aktywności ruchowej towarzyszą okresy demonstrowanej wyraźnie niechęci do zajęć sportowych i znużenia. Pierwszą fazę dojrzewania nazywano kiedyś krytycznym okresem rozwoju motorycznego czy też okresem zanikania sprawności z późnego wieku szkolnego. Są to określenia zbyt skrajne, w pierwszej fazie dojrzewania, bowiem nie następuje kryzys, lecz jedynie faza przestrajania sprawności ruchowej i fizycznej i jest to dalszy proces rozwoju motoryki, towarzyszący określonym zmianom w rozwoju psychofizycznym dziecka. W pierwszej fazie dojrzewania dostrzega się istotny przyrost siły, szczególnie u chłopców. Natomiast w niewielkim tylko stopniu doskonalą się wytrzymałość i zdolności koordynacyjne. Zmniejszają się również w miarę upływu lat możliwości szybkościowe. Wraz z istotnymi zmianami w proporcjach budowy ciała dostrzega się również poważne zmiany w zachowaniach ruchowych dzieci.
DRUGA FAZA DOJRZEWANIA (ADOLESCENCJA)
Fazę tę określa się jako fazę stabilizacji, wyraźnego zróżnicowania płciowego oraz coraz silniej zaznaczającej się indywidualizacji w doskonaleniu motoryki człowieka. Pierwszym przejawem stabilizacji jest zanikanie charakterystycznych dla poprzedniego okresu zaburzeń i zmienności nastawień do aktywności fizycznej. Wyraża się to większą stałą gotowością młodzieży do podejmowania działań sportowych, wyraźną stabilnością formy sportowej, a także zainteresowaniem i uczestnictwem w ciekawych lekcjach wychowania fizycznego. W okresie adolescencji bardziej widoczna jest indywidualizacja postaw wobec kultury fizycznej. Te nastawienia warunkują zachowania motoryczne młodzieży i przyjmują cechy określające indywidualną osobowość. W drugiej fazie dojrzewania następuje stabilizacja zdolności motorycznych i większa gotowość do podejmowania działań sportowych. Lekcje wychowania fizycznego mogą zawierać elementy treningu kondycyjnego, a w czasie zajęć pozaszkolnych można organizować liczne imprezy sportowe.
WCZESNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO
18/20-30 r.ż. Doskonały okres sprawności motorycznej człowieka, czas uzyskiwania najlepszych wyników w wielu dyscyplinach sportowych. Jest to okres względnego zachowania stałego poziomu zdolności motorycznych człowieka. W czasie tych dziesięciu lat poziom motoryki dnia codziennego i pracy w zasadzie stabilizuje się. Istotnie odzwierciedlają się w motoryce różnice płciowe. W większości działań sportowych kobiety osiągają około 60-70 % możliwości mężczyzn. Szczególnie duże różnice dotyczą siły, wytrzymałości i częściowo szybkości. Zróżnicowanie to dotyczy tylko w bardzo małym zakresie zdolności koordynacyjnych, a szczególnie ćwiczeń zręcznościowych. Dla osób, które uprawiają sport, wczesny okres dorosłego życia jest okresem uzyskiwania szczytowych wyników. Wszystkim osobom nieuprawiającym sportu wyczynowo zaleca się możliwie intensywne i systematyczne uprawianie sportu rekreacyjnego i różnych form wychowania fizycznego (jogging, aerobik, taniec, pływanie itp.). Przede wszystkim zapobiegnie to spadkowi kondycji fizycznej, ale również służyć będzie zachowaniu formy uzyskanej w poprzednich okresach życia.
AD. 4 ŚRODKI DYDAKTYCZNE NA ZDOLNOŚĆ MOTORYCZNĄ
Szybkość - bieg krótki , skoki , rzuty (skok w dal z miejsca, szybkość ruchów)
Siła- podciągania i podnoszenia(zwis lub podciąganie na drążku, dynamometria)
Wytrzymałość- biegi długie, kolarstwo, pływanie (cooper, bieg wahadłowy)
Koordynacja- ruchy szybkie ze zmianą płaszczyzny i osi ruchu ( testy analityczne)