Platon; teoria bytu i poznania; paideia, koncepcja państwa, status sztuk plastycznych i poezji.
PLATON (427-347 r.p.n.e.)
Żył w Atenach, pochodził ze znakomitego rodu. Był uczniem Sokratesa. Za młodu Platon ćwiczył się w poezji, malarstwie i muzyce, odnosił sukcesy sportowe. Na zawsze pozostał artystą. Po śmierci Sokratesa dużo podróżował.
Pisał dialogi, przechowało się 36 jego dzieł, niektóre z nich, to:
Obrona Sokratesa
Fajdros
Fedon
Uczta
Państwo
Charakterystyczne jest to, że Platon w żadnym dialogu nie wypowiada wprost ani jednego słowa od siebie. Stąd problem w rozróżnieniu jego własnych poglądów od poglądów głoszonych w jego tekstach przez postać Sokratesa.
TEORIA BYTU
Wg Platona, istnieje:
byt poznawany przez zmysły - zniszczalny, zmienny, realny - to są RZECZY
byt poznawany przez pojęcia - wieczny, niezmienny, idealny - to są IDEE
Jedynie idee istnieją, rzeczy najwyżej stają się. Idee nie są nam bezpośrednio dane.
Rzeczy w stosunku do idei są tym samym, co cienie w lub odbicia w wodzie.
Prawdziwie istnieją jedynie idee, w gruncie rzeczy, nie ma dwóch rodzajów bytu, lecz tylko jeden, mianowicie idee. Idee nie są przyczynami, lecz wzorami rzeczy. Dostrzegamy obecność idei w rzeczach.
IDEE nie są bytem fizycznym, ani psychicznym, lecz istnieją, tworzą hierarchie, są logicznie powiązane. Można było pojmować idee w sensie logicznym (immanentnym) lub religijnym (transcendentnym). Platon nie miał gotowej i ukończonej teorii idei, wahał się pomiędzy tymi dwiema interpretacjami.
Bóg - demiurg, budowniczy świata, stworzył świat rzeczy, mając na wzór idee, podobnie jak ludzie tworzą np. sztukę mając za wzór świat rzeczywisty. Zbudował świat, powodowany dobrocią, wzorował się na doskonałości świata idei, dlatego uczynił świat możliwe najlepszym.
TEORIA POZNANIA
Wg Platona istnieją dwa rodzaje poznania:
poznanie „rozumowe” dotyczące idei
poznanie „zmysłowe” dotyczące rzeczy.
Postrzeganie rozumowe jest bardziej skomplikowane i ma związek z Platońskim przeświadczeniem o poznaniu wrodzonym.
Rozumowo, dzięki duszy potrafimy, bowiem dostrzec własności wspólne. Tak naprawdę nie poznaje się zmysłami tylko myślą.
Myśl jest od postrzegania zmysłowego całkowicie niezależna. Z postrzegania zmysłowego nie możemy zaczerpnąć np. pojęcia „równości», dlatego, że rzeczy, które postrzegamy nie są nigdy idealnie równe.
Dlatego nie pojęcie opiera się na postrzeżeniach, lecz postrzeżenia na pojęciach.
Pojęcia są wrodzone, inaczej skąd znalibyśmy pojęcie równości, jeśli za pomocą postrzeżeń nie jesteśmy w stanie go zdobyć.
Wg Platona, nasz umysł oglądał idee w poprzednim życiu i wciąż o nich pamięta. Stąd zna je od urodzenia i dopiero poznanie zmysłowe przypomina nam owe pojęcia. Wiedza wrodzona jest przypominaniem, anamnezis czegoś, co już znamy.
WIEDZA - istnieje rozumowa, wrodzona i niezależna od doświadczenia. Wiedza zmysłowa jest niewystarczająca i zależna od wiedzy wrodzonej.
W poznaniu Platon wyróżniał dwa rodzaje myśli:
myśl dyskursywną - pośrednio poprzez rozumowanie dochodzącej do prawdy
myśl intuicyjną, - która stanowi poznanie bezpośrednie.
Wiedza zmysłowa jest jedynie „domysłem”, a nie prawdziwym „poznaniem”.
Prawdziwie poznajemy tylko i wyłącznie idee.
PAIDEIA (WYCHOWANIE, KULTURA)
Dusza a ciało u Platona
Dusza wg Platona jest:
- niematerialna
- niezależna od ciała,
- niezłożona,
- doskonalsza od ciała, bo poznaje same idee
- uwięziona przez ciało i dopiero po śmierci ciała zaczyna się prawdziwe życie duszy,
- nieśmiertelna - ponieważ pojęcie duszy związane jest z życiem, a życie wyklucza śmierć, więc dusza musi być nieśmiertelna.
- wieczna - ponieważ dusza posiada wiedzę wrodzoną, więc musiała ją zdobyć jeszcze przed narodzeniem ciała - istnieje, więc odwiecznie.
Złem duszy jest niesprawiedliwość, niewstrzemięźliwość, tchórzostwo, ciemnota.
Platon stworzył teorie trzech cnót, na której opierała się jego etyka.
Przyjął pitagorejską koncepcje cnoty jako ładu i harmonii duszy. Sądził, że każda część duszy musi mieć udział w tej harmonii, czyli mieć swoją cnotę.
Mądrość - jest cnotą części rozumnej;
Męstwo - jest cnotą części impulsywnej;
Panowanie nad sobą - cnotą części pożądliwej;
Czwarta cnota - sprawiedliwość - łączy wszystkie trzy części duszy i utrzymuje wśród nich ład.
Idee platońskie.
Forma, czyli idea „niewidoczna” rzeczywistość, której „to, co się nakazuje jest naprawdę widoczne” wg Powiedzenia Anaksagorosa. Termin idea narzuca nam wyobrażenie czegoś duchowego, pojęcia poczętego w czyjejś świadomości i tam też mającego swe istnienie. W jego mniemaniu istnienie idei równie mało zależało od umysłu jak i od świata materialnego. Nie ma w nich skazy zmysłowej czy obrazowej, są dla oka niedostrzegalne, dostępne jedynie umysłowi.
Idee jako system.
Są też formy kategorii i stosunków takie jak podobieństwo i równość, jednakowość, wielkość i małość. Wszystkie te formy przystają do siebie wzajemnie i rzucają światło na świat postrzegany zmysłami. Tak, więc ponad różnorakimi ideami musi być forma, form, czyli rdzeń powszechnej racjonalności, która daje umysłowi moc skupienia idei w zwarty i zrozumiały obraz tego, co rzeczywiste.
Idee jako ideały.
Idee platoniczne były od samego początku ideałami stanowiły pewne wzorce np.: idea człowieka nie była złożoną fotografią, lecz wyidealizowanym portretem. Przedstawiała naturę ludzką taką, jaką stałaby się po oczyszczeniu z wszelkich wad i ułomności. Istotą zdrowia nie była zwykła kondycja cielesna, fizyczna i umysłowa, lecz kondycja doskonała. Jako ideały, formy były wyidealizowaną panoramą namalowaną barwami tęsknoty do doskonałości. Zjednoczenie z nimi dawało sercu i umysłowi tzw. spokój boski.
Idee istnieją w naturze jako wzory, rzeczy jednostkowe zaś, będąc do nich podobne są podobiznami. Podobiznami swym wykładzie o ideach mówi
-, jeśli istnieje pamięć istnieją idee w rzeczach istniejących, ponieważ pamięć zakłada istnienie części trwałego i stałego a nic oprócz idei nie jest stałe, bo jakby mogły się utrzymać przy życiu istoty żywe gdyby nie poznawały idei i gdyby w tym celu nie były obdarzone przez zdolnością poznania. Pamiętamy podobieństwo pożywienia, jeśli jest nam właściwe, co dowodzi, że posiadamy wrodzone poznanie podobieństwa.
JASKINIA PLATONA - to symboliczna ilustracja koncepcji. Platon mówi o ludziach siedzących w jaskini, patrzących przed siebie, przykutych do swego miejsca. Z tyłu - za nimi płonie prawdziwy ogień - oni widzą jednak tylko poruszające się na ścianie cienie - prawdziwej ideii spostrzec nie mogą.
Niechaj nikt, kto nie zna matematyki, tu nie wchodzi
- taki napis widniał nad wejściem do Akademii Platońskiej, a sam filozof za wstęp do nauki o ideach uznawał właśnie matematykę.
jaskinia Platona, filoz. metafora występująca w Państwie Platona, przedstawiająca uwięzionych w jaskini ludzi, przykutych do skał łańcuchami, którzy oglądają jedynie cienie (zjawiska) prawdziwej rzeczywistości; jest to syntetyczny skrót dyskursu filozoficznego na temat poznania idei; metafora j.P. odegrała znaczącą rolę w filozofii.
Sens Platońskiej teorii miłości:
Poprzez cele realne, względne, skończone, doczesne można osiągnąć cele idealne, bezwzględne i wieczne.
Parabola Platońska:
Jesteśmy podobni do jeńców uwięzionych w jaskini i zwróconych twarzami do jej wnętrza, którzy z tego co się dzieje na zewnątrz jaskini mogą widzieć jedynie cienie. Znamy bowiem tylko bezpośrednio rzeczy, te zaś są cieniami idei. Dla Platona istnieją tylko idee. Jego filozofia jest bardzo abstrakcyjna. To co dla nas jest realne, dla niego jest nierealne.
Platon często wzorował się na Sokratesie.