Temat: Atmosfera domu rodzinnego a przestępczość nieletnich.
Rodzina to najważniejsza grupa społeczna, stanowi podstawowe środowisko życia i wychowania młodego pokolenia. Jest naturalnym środowiskiem życia dzieci i młodzieży i jako takie działa na nie socjalizującą, stwarzając warunki sprzyjające rozwojowi lub hamujące go. Niezależnie od tego, jak funkcjonuje, czy jest środowiskiem zdrowym i wartościowym moralnie, czy też przejawia wyraźne cechy patologii- w każdym przypadku kształtuje ich osobowość, postawę społeczną, wyznacza koleje losu. Tworzy zrąb wiedzy dziecka o cenionym w najbliższym mu otoczeniu, kręgu społecznym systemie wartości. Dziecko uczy się norm postępowania, kształtuje swoje pierwsze wyobrażenie o otaczającym go świecie. Całe społeczne tło życia rodziny, postawy rodziców wobec siebie i innych ludzi, wobec różnych problemów i zjawisk otaczającego świata stanowią źródło nieprawidłowych zachowań dziecka. Właściwy klimat psychiczny, troska o prawidłowy rozwój fizyczny, intelektualny dziecka, zaspakajanie potrzeb emocjonalnych i wdrażanie w kulturę własnego społeczeństwa to najważniejsze oddziaływania rodziny.
Człowieka to istota społeczna, która rodzi się z gotowymi formami zachowania, nie posiada wiedzy i potrzebuje pomocy, ma wrodzone potrzeby biologiczne. Wraz z rozwojem kory mózgowej rodzą się zachowania i od środowiska rodzinnego będzie zależało to, jak przebiegnie rozwój dziecka i to właśnie rodzina ukształtuje cechy, sposób zachowania jednostki. Każdy człowiek do prawidłowego rozwoju potrzebuje miłości. Badania wskazują jednoznacznie na to, że każda czułość okazana dziecku rodzi nowe połączenia między komórkami w mózgu, co wpływa na harmonijny i właściwy rozwój dziecka. Wrodzoną potrzebą jest mechanizm naśladownictwa, to potężny czynnik decydujący o zachowaniu człowieka. Uczymy się zachowania zwłaszcza od osób, które kochamy, które nam imponują. W tym przypadku będą to rodzice i od tego jak postępują w życiu, zależy zachowanie dzieci, które dzięki wrodzonej potrzebie miłości i pragnieniu bycia przy rodzicach, będą naśladowały ich zachowania. To wyjaśnia fakt, dlaczego patologiczne i dewiacyjne zachowania rodziców tworzą identyczne u ich dzieci. Badania nad agresją ukazują, że większość bitych dzieci w przyszłości, gdy mają własne potomstwo, stosuje ten sam system kar.
Drugim ważnym mechanizmem rozwojowym jest identyfikacja. To forma zachowania szczególnie właściwa dzieciom, bo opiera się na silnym związku uczuciowym, przejęciu ideałów osoby przez dziecko kochanej i chęci upodobnienia się za wszelką cenę. Młodzi ludzie nie mają jeszcze własnego światopoglądu, ich działanie nie jest wybiórcze, mało aktywne w stosunku do różnych wpływów otoczenia dobrych i złych, brakuje im refleksyjności w naśladownictwie i przyjmowaniu poglądów, nie potrafią odróżnić dobra od zła. Dzięki sugestii otoczenia przyjmują przekonania i zachowania, które w nim funkcjonują. Proces ten zachodzi szybko, ponieważ dzieci nie są wystarczająco ukształtowane emocjonalnie i intelektualnie, biernie przyjmują to, co im się podaje jako normę postępowania.
Kolejnym czynnikiem, najważniejszym i mającym największy wpływ na człowieka jest wychowanie. Środowisko działa na jednostkę żywiołowo, powinno być intencjonalne i zamierzone. Nawet gdy brak takich świadomych oddziaływań, dziecko będzie reagowało na te bodźce, które wynikają z sytuacji i traktowało je jako zadanie, które musi wykonać. Gdy rodzina zaniedbuje dziecko i nie zapewnia mu właściwej opieki i ciepła, będzie się ono uczyło takiej rzeczywistości, będzie reagowało na wszystkie bodźce z środowiska zewnętrznego i ukształtuje się z ten sposób jednostka niedostosowana społecznie.
Bardzo ważne jest, aby rodzina pełniła właściwie swe funkcje. Nie ma drugiego tak silnie oddziałującego i wpływającego na dziecko środowiska wychowawczego. Nie jest go w stanie zastąpić żadna placówka nawet gdyby panowały w niej najlepsze warunki dla rozwoju i życia. W momencie, gdy prawidłowe funkcjonowanie rodziny jest zaburzone, pojawiają się fatalne konsekwencje. Do czynników, które temu zagrażają należą: bezrobocie, brak mieszkań, przemoc i agresja, alkoholizm i narkomania, zdrada, rozwód, brak kontaktów interpersonalnych, niepełnosprawność i ubóstwo.
Atmosfera domu rodzinnego wpływa na przestępczość nieletnich. W otoczeniu konfliktowym, patologicznym, dewiacyjnym, gdzie brak właściwych zachowań rodzicielskich tworzą się identyczne zachowania u dzieci. Mają na to wpływ przede wszystkim wyżej omówione czynniki, decydujące o postępowaniu.
Przestępstwo to czyn karalny, niezgodny z prawem, naruszający dobro i nietykalność drugiego człowieka. Często dokonywanie przestępstw związane jest z agresją lub nie rozumieniem faktu, iż jest to czyn zabroniony i zły. Koncepcja społecznego uczenia się agresji wyjaśnia to zjawisko. Przemoc i dokonywanie przestępstw to wynik przykrych doświadczeń i modelu zachowania, jaki przyjęty jest w otoczeniu młodego człowieka. Czynniki instrukcyjne jakie daje środowisko wychowawcze sprawiają, że młody człowiek szybko przyswaja negatywne zachowania i traktuje je jako naturalne, identyfikuje się z tym modelem zachowania. Uczy się poprzez powielanie zachowań dorosłych i przez obserwację, ale też poprzez działanie i aktywne uczestniczenie w przestępstwie. Często te zachowania posiadają dodatkowo funkcję katartyczną- młody człowiek rozładowuje napięcie, oczyszcza się z negatywnych emocji. Dlatego bardzo ważne jest, aby rodzina miała wpływ na treść filmów i gier komputerowych, z jakimi się styka dziecko. W wielu z nich zawarte są gotowe wzory przemocy i gloryfikacja agresywnych zachowań. Ilość oglądanych programów o takiej treści wpływa na wzrost przestępczości i zobojętnienie wobec przemocy.
Rodzina powinna mieć wpływ na wybór grupy i środowiska, w jakim ich dziecko będzie spędzało czas. Rozmowa wyjaśniająca i działania uświadamiające powagę sytuacji często mogą uchronić dziecko przed poważniejszymi konsekwencjami, jakie grożą mu ze strony niewłaściwie dobranego środowiska rówieśniczego. Wiele subkultur młodzieżowych charakteryzuje się specyficznym stosunkiem do przemocy i posługuje się nią na co dzień, popełnia przestępstwa, a czyny te dodatkowo nie są obwarowane w tym środowisku zakazem, co sprawia, że brak jest poczucia winy, a przestępca urasta do rangi „mistrza”, którego zachowania należy naśladować. Młodzież w wieku adolescencji jest szczególnie podatna na takie negatywne wpływy środowiska. Bunt, negatywizm i burzliwe zachowania, nieadekwatne do bodźca reakcje powinny być dla rodziców sygnałem do działania dla ochrony dziecka przez przykrymi konsekwencjami, do pomocy w momencie, gdy środowisko rówieśnicze wpływa na nie destrukcyjnie. Często przestępstwa popełniają dzieci z tzw. „dobrych domów”, co wskazuje na fakt, że ważna jest kontrola środowiska dziecka, znajomość osób, z jakimi się spotyka i miejsc, jakie odwiedza.
Jak wskazują statystyki i badania, przestępstwa często popełniają młodzi ludzie z nieprawidłową osobowością. Ukształtowanie takiej osobowości i związanych z nią zachowań jest wynikiem niewłaściwych oddziaływań wychowawczych rodziców. Dziecko, które nie uzyskuje w domu wsparcia, miłości i ciepła, będzie przejawiało zaburzone zachowania i reakcje na zwyczajne sytuacje. Brak poparcia ze strony rodziców wpłynie na niewłaściwie ukształtowane zachowanie i obraz siebie jednostki. Takie dziecko będzie szukało zrozumienia i akceptacji wśród innych grup, niekoniecznie pozytywnie wpływających na jego rozwój, będzie popełniało przestępstwa, aby się dowartościować, zdobyć uznanie i przekonać się, jakie są jego faktyczne możliwości, będzie chciało się w ten sposób określić i odnaleźć w rzeczywistości go otaczającej. Nieprawidłowo ukształtowany w rodzinie system wartości, który uwzględnia tylko dobro własne i chęć zysku jest czynnikiem współgrającym z popełnianiem przestępstw. Aby zaspokoić własne potrzeby i zdobyć to, czego nie mogło uzyskać od rodziny, dziecko może kraść, agresywnie zachowywać się w stosunku do otoczenia. Postawa „przeciw ludziom”, która jest wynikiem niewłaściwego oddziaływania wychowawczego, które zakłada egoistyczne i agresywne postępowanie wobec otoczenia celem uzyskania korzyści i zrealizowania potrzeb, ma wpływ na popełnianie czynów karalnych. Młody człowiek wybiera drogę przestępczą, gdy nie widzi i nie zna innego zachowania, które dałoby mu zrealizowanie celu.
Przemoc w rodzinie, w sytuacjach między ludźmi, ograniczone możliwości i niespełnienie potrzeb dziecka wiąże się z nagromadzeniem negatywnych uczuć, narastania agresji i frustracji w nim, które mogą znaleźć ujście w zachowaniach przestępczych, dzięki którym ten młody człowiek rozładuje napięcie wewnętrzne, podniesie szacunek do samego siebie.
Wiele przestępstw dokonywanych przez nieletnich odbywa się pod wpływem środków odurzających i alkoholu. Stan odurzenia w jakim znajduje się wtedy młody człowiek często rodzi zachowania agresywne i sprawia, że uaktywniają się niezaspokojone potrzeby rozwojowe, dziecko popełnia czyny karalne. Wsparcie rodziny i wychowanie w taki sposób, aby młody człowiek uczył się radzić sobie ze stresem i problemami bez substancji psychoaktywnych jest najlepszym środkiem zaradczym w przeciwdziałaniu patologiom, uzależnieniom i zachowaniom przestępczym. Rodzina przekazuje gotowe wzory zachowania i gdy tradycją jest spożywanie alkoholu i częsty kontakt z nim w sytuacjach codziennych, dzieci szybko przyswajają ten model zachowania i będą wzorowały się na nim w swoim życiu. Badania pokazują, że wiek inicjacji alkoholowej obniża się i młodzi sięgają po niego, aby czuć się dorosłymi, chcą naśladować rodziców.
Atmosfera domowa wywiera największy wpływ na kształtowanie się u dziecka ogólnego poglądu na życie, wpływa na ideały i uczucia, wartościowanie doświadczeń. Styl życia rodziny wyznacza granice tego, w jaki sposób młody człowiek poznaje i odczuwa rzeczywistość i w jaki sposób dobiera sobie wzory do naśladowania. Im bardziej zachowania rodziny są niewłaściwe, odbiegające od normy i społecznie uznanych wartości w wychowaniu, im więcej jest błędów w codziennych kontaktach, im mniej miłości i wewnętrznego poczucia stabilizacji i bezpieczeństwa, tym bardziej prawdopodobnym staje się fakt późniejszych zachowań agresywnych i popełniania przestępstw przez dziecko z tej rodziny.
Literatura:
Elizabeth Hurlock -„Rozwój dziecka”
Józef Brągiel, Stanisław Kawula -„Pedagogika rodziny”
Pomykało (red.) -„Encyklopedia Pedagogiczna”