Referat: Demograficzno-społeczne skutki konfliktu po I wojnie światowej
Do dnia dzisiejszego nie ma najmniejszej wątpliwości, że jednym ze skutków I wojny światowej, były ogromne straty w ludziach. Ten wynik miał wpływ na życie gospodarcze jak i społeczne Europy.
W przeddzień I wojny światowej państwa rozwinięte gospodarczo liczyło ok. 180 mln mieszkańców, a cała Europa ok. 450 mln. W mniej rozwiniętych krajach zachodniej Europy, w Hiszpanii i we Włoszech, żyło około 70 mln ludności, w strefie środkowoeuropejskiej (Austro-Węgry) ok. 50 mln, w strefie bałkańskiej 25 mln. Rosja miała ok. 130 mln., z tego Królestwo Polskie ok. 10 mln ludności.
Zatem, nasuwa się pytanie jak wyglądała Europa pod względem demograficznym i społecznym po zakończeniu działań wojennych. Zanim przytoczę dane liczbowe o stratach w ludziach, muszę zaznaczyć, że należy pamiętać o takich skutkach wojny, które nie dadzą się ująć liczbami. Do nich należą skutki psychiczne, które na trwale pozostawiły ślady dramatu wojennego w świadomości człowieka. W I wojnie światowej zastosowano ulepszone środki mordowania wrogów. Oprócz karabinów i bagnetów zastosowano granaty, broń maszynową, miotacze ognia, moździerze. Użyto do celów wojennych po raz pierwszy w artylerii ognia huraganowego(Francja), gazu bojowego(Niemcy), czołgów(1917 r.), samolotów i sterowców oraz łodzie podwodne. Wymienione elementy broni, które występowały podczas działań wojennych pierwszy raz spowodowały nieodwracalne uszkodzenia w psychice człowieka o ile taki zdołał przeżyć. A trzeba zaznaczyć, że było to wojna pozycyjna, która charakteryzowała się trwałością linii frontu i bezruchem. Na przestrzeni 800 km od Morza Północnego do granicy Szwajcarskiej ziemia pokryła się rowami strzeleckimi z korytarzami podziemnymi, polami minowymi z zaporami z drutu kolczastego, który był pod napięciem. Było to jak dwie stojące naprzeciw siebie oblężone twierdze.
Jeżeli chodzi o straty na polach bitew w Europie to zginęło 8,7 mln., ok. 20 mln. było rannych. W sumie 12 mln. zmarło bezpośrednio z powodu działań wojennych, a przede wszystkim byli to młodzi mężczyźni lub w średnim wieku, czyli 65% w wieku od 20 do 30 lat. Po krótce przytoczę parę cyfr, aby zobrazować straty w niektórych państwa: otóż żołnierzy niemieckich poległo - 1,9 mln., rosyjskich - 1,7 mln., Francuskich 1,4 mln., austro-węgierskich -
1 mln.(w tym Polaków, Niemców austriackich, Czechów, Słowaków, Chorwatów, Ukraińców), Brytyjczyków - 900tys., Włochów prawie 500tys. Serbów - 400tys. W tych liczbach kryły się również różnice klasowe. Wykwalifikowani robotnicy, z których wielu było zwolnionych od obowiązkowej służby wojskowej, ucierpieli najmniej. Za to klasa średnia, która u wszystkich walczących stron stanowiła rdzeń korpusu oficerskiego, poniosła największe straty. Taki bilans strat w ludziach miała miejsce w Europie, a wojna przyczyniła się do kolejnego wstrząsu demograficznego.
Pomimo, że w 1920 roku we Francji mieszkało 39 mln. Ludności (mimo przyłączenia Alzacji i Lotaryngii), to różnica z 1910 roku wynosi ponad 2 mln. Wojna uniemożliwiała liczbę urodzeń, co było oczywiste w związku z brakiem więzi rodzinnych na okres wojenny. Całe społeczeństwa zostały wyniszczone przez wysiłek, niedożywienie, udział w walkach a co za tym idzie szerzyły się epidemie, które dziesiątkowały społeczeństwo. Jedną z takich chorób stwierdzono po raz pierwszy w Hiszpanii była to grypa tzw. hiszpanka. Obieła cały kontynent i przypadała na lata 1918-1919. W jej wyniku zmarło ok. 20mln ofiar, czyli więcej niż w całej I wojnie światowej.
Masowe przemieszczenia ludności miały miejsce w czasie wojny, a były związane z ewakuacją. Bo należy pamięta, że straty w ludziach nie ponieśli sami żołnierze, ale również ludność cywilna. Z braku siły roboczej na zapleczach kraju np. Niemiec, powszechne były łapanki i wywózki do pracy, zarówno ww. ludności cywilnej jak i jeńców wojennych. Również powszechne było zatrzymywanie pracowników sezonowych. Pod koniec wojny zatrudniano ok. 600 tys. robotników pracujących pod przymusem. Te przymusowe ruchy społeczne wiązały się z zerwaniem stosunków społecznych, rodzinnych oraz wspólnych planach.
W krajach przemysłowych w zastępstwie mężczyzn, których nieobecność spowodowana była czynnym udziałem w wojnie, przejmowały kobiety. Pracowały między innymi w rolnictwie i administracji oraz musiały utrzymać rodziny. Ale to wydarzenie miało miejsce w czasie wojny i miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy emancypacji kobiet.
Społeczeństwa opierały się na kulcie doświadczenia i na poszanowaniu starszych pomimo zmian zasad, proces społeczeństw patriarchalnych ulega zmianie. Upadek autorytetów społecznych, politycznych,(brak opieki) a nawet rodzinnych oraz znaczenie, jakie na wojnie odrywała młodość i siła będą podłożem do występującego w okresie międzywojennym kultu młodości, której przyznawano wiele praw dotychczas przysługujących „starszym”.
Zjawisko „starzenia się” ludności występowało w krajach rozwiniętych w latach 20 w porównaniu z krajami (młodymi) mniej rozwiniętymi tj. ludność w Szwecji, Francji, Niemiec i Anglii- stanowiła do 20 lat 30-34%; we Włoszech- ok. 38%, w Polsce 43% i dalej na wschód 49%. Ludzie po 60 roku życia stanowili w krajach rozwiniętych Europy 11-14%, w Polsce prawie 8%. Dystanse demograficzne widoczne są również na długość życia w Wielkiej Brytanii, Niemczech i Szwecji wynosiła 60-64 lat, we Francji i Włoszech ok. 55 lat na Węgrzech i w Polsce niecałe 50 lat im dalej na wschód tym długość życia krótsza. A zatem zmieniały się systemy wychowawcze w rodzinie w stosunkach miedzy generacjami, w sporcie itp. Oczywiście „młodość” był bardziej cenioną w krajach rozwiniętych.
Jeśli sztuka XX wieku zdaje się odbiorcy mniej dostępna, która ja poprzedzała to przede wszystkim z powodu indywidualnych koncepcji. Ta różnorodność była wywołana przez postawę wobec społeczeństwa i otaczającego świata.
Mogę wyszczególnić kilka kierunków i myśli, które są charakterystyczne w okresie I wojny światowej oraz po jej zakończeniu.
Na początek krótko przedstawię kubizm-czyli kostka, sześcian, to kierunek między innymi w malarstwie powstał w 1907 roku, zainicjowany przez Pabla Picasso(1881-1973)w prezentowanym obrazie Guernica. Kierunek ten zrywał całkowicie z naśladowaniem rzeczywistości. Przedstawiał świat na podstawie tego, co artysta o nim wie. Kubizm rozwija się w trzech fazach: pierwszy-prekubistyczny do 1909, drugi-analityczny(od 1909 do 1912), charakterystyczne oszczędność w kolorze i rozbicie przedmiotu na drobne fragmenty i trzeci- okres syntetyczny do 1914 roku, wprowadzono collage i materiały z drewna i kartonu montowane na płótno, nastąpił powrót do przedmiotowości.
Następnym nurtem był futuryzm, znaczy przyszły. Ten ruch artystyczny powstał we Włoszech w 1909 roku a zapoczątkował go Filippo Tommaso Marinetti napisanym Manifeście futurystycznym, który zrywał ze wszelka tradycją artystyczną, negował sztukę dawną. Celem było stworzenie sztuki przyszłości za pomocą ruchu, rozmachu i dynamizmu. Głosił kult szybkości, techniki i maszyny, dlatego głównym tematem obrazów był Szybkość samochodu czy tez Pociąg pancerny- Gino Severiniego (1915 rok), obraz znajduje się w Nowym Jorku.
Futuryści przejęli wiele cech od kubistów (niematerialne kształty), nurt ten przyczynił się do powstania konstruktywizmu, o którym za chwile opowiem.
Kolejnym kierunkiem w sztuce i w literaturze był ekspresjonizm głównie nazywano tak malarzy niemieckich Emil Noldi (1867-1956) w obrazie Ukrzyżowanie ; w Rosji- Wassily Kandinsky czy w Norwegii- Edward Munch.
Głosili odejście od opisywania natury na rzecz wyrażenia wewnętrznych doznań artysty często agresywnego zdeformowanego i uproszczonego w formach niespokojną linia konturu i kontrastowych barw. Twórczość ekspresjonistów zawierała podtekst religijny lub społeczny (wstrząsnąć widzem).
Jak już wcześniej zaznaczyłam I wojna światowa wywołała głęboki wstrząs w społeczeństwach Europy. Świat nie mógł być taki jak wcześniej, dotyczy to również sztuki. Kolejny myśl, a raczej pogląd na świat, który rozwinął się w Zurychu w 1916 roku to - da da, (czyli dziecięca nazwa konika-zabawki). Poeta Tristan Tzara zgromadził wokół siebie artystów, którzy demonstrowali, buntowali przeciw wojnie i współczesnej cywilizacji. Negowali wszelkie tradycyjne wartości i normy estetyczne. Sztuka była improwizowana zabawą i dodatkiem absurdalnego dowcipu. Do dadaistów należeli: M. Duchamp, M. Ernst. Kontynuatorami dadaizmu byli surrealiści. Surrealizm (nadrealizm)
Kierunek ten miał za cel przedstawienie zjawisk nadrzeczywistych, oddanie nieświadomych skojarzeń i marzeń sennych. Termin powstał przez francuskiego pisarza Gillaume Apollinaire(zmarł z na skutek ran wojennych) w 1917 roku- „swobodna gra myśli”. Surrealizm chciał przede wszystkim wyzwolić człowieka z narzuconych mu norm i zachowań. Aby to zrobić trzeba poznać samego człowieka, czyli jego psychikę. Do czołowych przedstawicieli należał znany Salwador Dali-Hiszpan (1904-1989).
Ostatnim kierunkiem był konstruktywizm, który powstał w Rosji, a związany byl m.in. należący do rosyjskiej awangardy (pogoń za oryginalnością)-tj. Władimir Tatlin. Jego dzieło projekt pomnika III Międzynarodówki (1919-1920) pozostał tylko projektem, składającym się z form geometrycznych. Natomiast w obrazy operowano prostymi kształtami dochodząc do abstrakcji (El Lissitzky).
Od czasu braci Lumiere i pierwszego filmu(Wyjście robotnic z fabryki) i okresie rozkwitu kina niemego (Charles Chaplin 1889-1977) po wojnie ten gatunek syntezy wszystkich sztuk przemówił. Wielka rewolucja dokonała się 6.X 1927 roku. Był to film -Śpiewak jazzbandu. Oprócz komedii jeszcze w czasach kina niemego wykształciły się takie gatunki jak: western, film gangsterski czy melodramat. Kino radzieckie zajmuje wysokie miejsce otóż w 1925 roku powstaje dzieło Sergiusza Eisensteina-Pancernik Potiomkin.(Efekt ekspresjonistyczny.
Przytoczyłam zaledwie kilka przykładów skutków, bezsensownej rzezi, ją okazała się wojna, a nastawiła szerokie rzesze ludności we wszystkich krajach do krytycznego i buntowniczego pod względem rządzących, których obarczano odpowiedzialnością za masakrę społeczeństwa na początku XX wieku.
Na podsumowanie dodam, że podjęcie decyzji o wybuchu wojny wraz ze skutkami działań nie są równomierne z tym, co pozostaje po zakończeniu wojny w świadomości człowieka i jego otoczenia.