Problem niemiecki po drugiej wojnie światowej.

1.Skutki wojny

Nie ulega najmniejszym wątpliwością, że Niemcy zostały wyzwolone spod ucisku dyktatury hitlerowskiej przez siły zewnętrzne, obce. Opozycja usiłowała ratować dobre imię Niemców, wysuwając hasło głoszące, że obok III Rzeszy, czyli Niemiec Hitlera, są także „inne Niemcy”. Była jednak ona zbyt słaba, by w imieniu tych „innych Niemiec” mogła przejąć władzę lub wystąpić na forum międzynarodowym. Główną siłę walczącą z hitleryzmem tworzyły państwa koalicji antyfaszystowskiej. Koalicja miała bardzo różnorodny skład i skomplikowany charakter. Łączyła ją obawa prze wrogiem. Każdy człon miał jednak odrębne, własne cele, które pragnął realizować po pokonaniu przeciwnika. Jeszcze we wrześniu 1944 roku Europejski Komitet Doradczy przygotował projekt porozumienia, w którym mowa była o zmuszeniu Niemiec do podpisania układu o bezwarunkowej kapitulacji, stracie części obszarów na wschodzie, ale również o tym, że chociaż zachowają jedność państwową, to będą okupowane.

Zgodnie z tymi ustaleniami wojska alianckie wkroczyły do Niemiec. Mianowany przez Hitlera ostatni rząd cywilny Rzeszy z admirałem Karlem Dönitzem na czele został zignorowany. Kapitulację podpisali dowódcy poszczególnych rodzajów wojsk. Chciano w ten sposób uniknąć nowej legendy o niezwyciężonej armii. Kapitulację podpisano 7 maja na froncie zachodnim, a 8 maja na froncie wschodnim. Miała ona charakter kapitulacji bezwarunkowej. 5 czerwca 1945 roku dowódcy wojskowi czterech mocarstw ogłosili w Berlinie deklarację o zwycięstwie nad Niemcami i przejęciu władzy w Niemczech. Dokonano podziału Niemiec na strefy okupacyjne. Do 3 mocarstw (Anglia, USA, ZSRR) dołączono Francję. Berlin zdobyty przez wojska radzieckie i polskie i znajdujący geograficznie w radzieckiej strefie okupacyjnej również podzielono na 4 sektory. W ośrodkach władzę sprawowali lokalni komendanci wojenni, a poszczególnymi strefami zarządzali komendanci wojenni stref. W skali Rzeszy władzę sprawowała Międzysojusznicza Rada Kontroli nad Rzeszą. W skali Wielkiego Berlina, Międzysojusznicza Komendantura Wojenna.

W dniach 17 lipca- 2 sierpnia 1945 roku w Poczdamie odbyło się ostatnie wojenne spotkanie przywódców trzech mocarstw. Mimo różnicy zdań uchwalono tekst wspólnej umowy. Zapowiadano, że Niemcy nie zostaną podzielone ani anektowane, lecz będą okupowane. W Niemczech miano przeprowadzić procesy:

DENAZYFIKACJI, czyli wykorzenienie zasad, ustaw oraz organizacji hitlerowskich;

DEMILITARYZACJA, czyli proces, w którym pozbawia się dany teren wojsk oraz budynków i maszyn o charakterze wojennym;

DEKARTELIZACJA, czyli proces polegający na rozbiciu wielkich organizacji przemysłowych zwanych kartelami.

DEMOKRATYZACJA, czyli jest to proces "dochodzenia" do demokracji. Wyraża się w rzeczywistym uznaniu praw politycznych i obywatelskich.

Zapowiadano ukaranie zbrodniarzy wojennych (proces norymberski 20 listopada1945- 1 października 1946 roku, zarzuty:

1. udział w spisku przeciw pokojowi

2. zbrodnie przeciw pokojowi

3. zbrodnie wojenne

4. zbrodnie przeciw ludzkości.

Ponadto zapowiadano odszkodowania wojenne, cesje terytorialne, przesiedlenie ludności z terenów przejętych przez Polskę i ZSRR. Zapowiadano odbudowę demokratycznego rządu i podpisanie z nim układu pokojowego.

2. Podział Rzeszy na dwa państwa.

Podjęto przygotowania do konferencji pokojowej z Niemcami, jednak ze względu na narastające sprzeczności pomiędzy mocarstwami w polityce wobec Niemiec nie można było uzgodnić wspólnego projektu traktatu pokojowego. Każde mocarstwo realizowało w swej strefie okupacyjnej własną linię polityczną wobec Niemiec. Najbardziej zbliżona była do siebie polityka okupacyjna Anglii i USA. Najbardziej odstawała od nich polityka radziecka. Do 1947 roku również Francja usiłowała realizować własną politykę osłabienia i podziału Niemiec. W końcu przywódcy jej ulegli argumentacji głoszącej o zagrożeniu Europy Zachodniej ze strony ZSRR i komunizmu i o konieczności tworzenia wspólnego zachodniego bloku obronnego.

1 stycznia 1947 roku doszło do połączenia stref amerykańskiej i brytyjskiej, które utworzyły Zjednoczony obszar gospodarczy, tzw. Bizonię. Francuska strefa przyłączyła się 8 kwietnia 1949 roku, co dało Trizonię, którą można określić „gospodarczym poprzednikiem RFN-u”. Państwa zachodnie uznały, że ZSRR zmierza do opanowania całych Niemiec. Postanowiły do tego nie dopuścić, podejmując wspólną, skierowaną przeciw ZSRR politykę. Zaczęły się ostre konflikty między pomiędzy aliantami na tle spraw niemieckich. Pod koniec czerwca 1948 roku Kreml odciął Berlin od dostaw prądu i od transportu lądowego z Zachodu, by wymusić zgodę na radziecką propozycję utworzenia ogólnoniemieckiego rządu „demokratycznego”. Zachód uruchomił wtedy „mosty powietrzne”. W maju 1949 roku ZSRR zakończyła bezskuteczną blokadę Berlina, jednak kolejna konferencja czterostronna zakończyła się fiaskiem. Jak już wspomniałam w kwietniu 1949 roku do Bizonii dołączyła Francja. W sierpniu 1949 roku przeprowadzono w Trizonii wybory do Bundestagu. 21 wrześniu tego roku rząd Konrada Adenauera ogłosił powstanie Republiki Federalnej Niemiec. W odpowiedzi ZSRR zdecydował się na utworzenie państwa w swojej strefie okupacyjnej. 7 października 1949 roku powstała tu Niemiecka Republika Demokratyczna, rządzona przez komunistyczną partię SED (Socjalistyczna Partia Jedności). Była to „demokracja ludowa” typu stalinowskiego. Berlin wschodni stał się stolicą NRD.

OSOBY:

RFN, prezydent Theodor Heuss (FDP); kanclerzem Konrad Adenauer (CDU)

NRD, prezydent Wilhelm Pieck (SED); premier Otto Grotewhol; faktycznie kierował krajem do 1971 roku Walter Ulbricht.

RFN uznała się za państwo identyczne z Rzeszą Niemiecką. Nie uznała NRD głosząc, że sama reprezentuje Niemcy w całości. Nie uznała też decyzji Poczdamu w sprawie powojennych granic Niemiec. Opowiadała się za granicami z 1937 roku. Głoszono program zjednoczenia Niemiec przez likwidację okupacji radzieckiej oraz tymczasowej administracji polskiej i radzieckiej na ziemiach przejętych przez te państwa.

3. Problemy suwerenności.

3 państwa zachodnie stosunkowo szybko podjęły kroki zmierzające do usamodzielnienia RFN. Już w 1951 roku ogłosiły one deklarację o zakończeniu stanu wojny z Niemcami. W 1952 roku uznały one, że RFN jest państwem suwerennym. 26 maja 1952 roku przedstawiciele 3 mocarstw okupacyjnych podpisali w Bonn z RFN tzw. układ ogólny (generalny) lub o Niemcach. Przyznano w nim prawie pełną suwerenność. Znosił on Statut Okupacyjny.

Wstępując do NATO w 1955 roku RFN uzyskała równouprawnienie i partnerskie stosunki z byłymi państwami okupacyjnymi. Faktu tego nie mógł zignorować rząd ZSRR. 13 września 1955 roku ZSRR uznał RFN i nawiązał z nią stosunki dyplomatyczne. RFN nie uznała postanowień poczdamskich ani istnienia NRD jako drugiego państwa niemieckiego. Ale Konrad Adenauer chciał mieć kontakt z ZSRR, dlatego ten dokument został podpisany. Dlatego też wyjeżdżając z Moskwy zostawił tam list wyraźnie precyzujący stanowisko RFN. Następnie dr Walter Hallstein z Urzędu Spraw Zagranicznych sprecyzował tezę głoszącą, iż RFN nie uznaje NRD i zerwie stosunki z tymi państwami, które uznają NRD. Wobec ZSRR czyniono wyjątek. Doktryna Hallsteina obowiązywała w RFN do 1969 roku. 22 września 1955 roku Adenauer sformułował w Bundestagu ten pogląd. „Rząd federalny również w przyszłości będzie uważał podjęcie stosunków dyplomatycznych z NRD przez państwa trzecie za akt nieprzyjazny”, natomiast ZSRR „jest jednym z czterech zwycięskich mocarstw, bez których współdziałania nie można realizować najważniejszego zadania naszej polityki: stworzenia jedności naszego narodu” toteż „brak stosunków między tymi państwami jest anomalią”.

W NRD sytuacja była trudna; trwał stan półwojenny. Fakt ten spowodował bunt i rozruchy w Berlinie i w innych miastach NRD w czerwcu 1953 roku. Rozruchy zostały stłumione siłą, co spowodowało jeszcze większe niezadowolenie. W tych warunkach w sierpniu 1953 roku rząd ZSRR podpisał z NRD protokół o zwolnieniu tego państwa z obowiązku płacenia reparacji wojennych i utrzymywania wojsk okupacyjnych. Protokół wszedł w życie 1 stycznia 1954 roku. 25 marca 1954 roku rząd ZSRR złożył deklarację głoszącą, że NRD uzyskała suwerenność państwową. 25 stycznia 1955 roku Prezydium Rady Najwyższej ZSRR wydało dekret o zakończeniu stanu wojny z Niemcami. Rząd NRD uzyskał swobodę w kształtowaniu swej polityki wewnętrznej i zagranicznej.

Zmiany w statusie prawnym nie zmieniły sytuacji międzynarodowej NRD, nadal była uznawana tylko przez ZSRR. Suwerenność jej miała nadal ograniczony charakter.

4.Problem jedności Niemiec

Oba państwa niemieckie zmierzały do rozszerzenia swego obszaru i tzw. zjednoczenia Niemiec. Od początku nastawiono się na wchłonięcie drugiego państwa, a nie zjednoczenie z nim w sensie partnerskiego porozumienia. Czego dowód można znaleźć w zapisach konstytucji NRD i Ustawie Zasadniczej RFN. Działalność zjednoczeniowa RFN uzyskała aprobatę władz okupacyjnych. Stolicę RFN zlokalizowano w Bonn. Hymnem RFN pozostała 3 zwrotka hymnu z czasów Republiki Weimarskiej tzw. Deutschland Lied „Deutschland, Deutschland uber alles…”. Pominięto zwrotki mówiące o ekspansji terytorialnej, zachowano tę która nawoływała do jedności, wolności i prawie do ojczyzny. W rządzie RFN powołano do życia ministerstwo do spraw ogólnoniemieckich. Zajmowało się ono zwalczaniem NRD i umacnianiem ideologii jedności narodowej w oparciu o RFN. Wszelkie próby podejmowania przez ZSRR rokowań w sprawie zjednoczenia Niemiec w oparciu o zasadę partnerstwa z NRD rządy RFN do 1966 roku odrzucały bez dyskusji. Wszelkie próby rządów NRD uzyskania uznania przez RFN były również odrzucane bez dyskusji. Przywódcy NRD w latach 1949-1955 występowali z propozycjami zjednoczenia obu państw niemieckich w oparciu o wybory ogólnoniemieckie. Zmiany z 1955 roku a szczególne wstąpienie RFN do NATO uznali oni za ostateczne przekreślenie szansy zjednoczenia. Od 1956 roku wysuwano koncepcję konfederacji obu państw. W sierpniu 1961 roku stosunki uległy zaostrzeniu. 13 sierpnia 1961 roku pomiędzy obu częściami Berlina zbudowano mur, mający chronić NRD przed ingerencją RFN. Faktycznie chodziło o powstrzymanie rosnącej fali odpływu ludności. Sam mur miał długość 166 km. Była to równowartość długości granicy pomiędzy Berlinem Zachodnim, a Berlinem Wschodnim i NRD. Mur, a właściwie dwa mury przedzielone tzw. „zakazaną strefą” (obszar ten zajmował w sumie ok. 0,5 mln metrów kwadratowych), zbudowany był z betonowych segmentów o wysokości 4 metrów, a na ich szczycie znajdowała się betonowa rura. Po stronie wschodniej tuż za murem znajdował się obszar zwany „strefą śmierci”. Obszar ten był jasno oświetlony i pilnie kontrolowany. Znajdowało się tam około 300 wieżyczek strażniczych, pola minowe, bunkry, korytarz, po którym biegały psy, droga, po której jeździły samochody patrolowe oraz rów i zapory uniemożliwiające pokonanie granicy samochodem. Straży granicznej wydano rozkaz strzelania do osób próbujących ucieczki. Podobnie przedstawiała się sytuacja na całej granicy wewnątrzniemieckiej o długości 1133 km, tyle że zamiast muru była solidna metalowa siatka. Szacuje się, że w ciągu 27 lat około 400 tys. ludzi mimo wszystko opuściło NRD. 200 tys. w latach 1961-1988, kolejne 200 tys. w roku 1989. Co najmniej 200 osób straciło życie podczas prób ucieczki, w tym około 80 w samym Berlinie.

W latach 1961-1971 przywódcy NRD ograniczali się w kwestii niemieckiej do tzw. polityki pokojowej koegzystencji.

Przywódcy RFN podtrzymywali swą linię pełnego bojkotu NRD.

5. Nowa polityka wschodnia RFN

RFN stosunkowo szybko odbudowała się ze zniszczeń wojennych i rozwinęła gospodarczo. Już w latach 60. należała do czołówki państw rozwiniętych gospodarczo. Jednak dotychczasowa polityka wschodnia RFN powodowała, iż nie mogła ona ostatecznie rozliczyć się z problemem wojny. Na państwie tym ciążył niesmak odpowiedzialności za wybuch wojny i jej skutki. Z problemem tym wiązała się kwestia normalizacji stosunków z Polską i Czechosłowacją. Tymczasem rządy tych państw nie chciały podjąć rozmów z RFN na temat normalizacji stosunków, dokąd RFN nie spełni pewnych warunków wstępnych. Zaliczano do nich sprawę uznania układów monachijskich w sprawie Sudetów z 1938 roku za nieważne od samego początku oraz uznania NRD i granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

W 1966 roku rządzące partie chadecji straciły przewagę w parlamencie i musiały pójść na porozumienie z opozycją. Jesienią 1966 roku utworzono gabinet wielkiej koalicji z udziałem SPD. W 1969 roku chadecy przeszli do opozycji, a rząd utworzyli socjaldemokraci w sojuszu z liberałami. Kanclerzem został Willy Brandt. Rząd ten dokonał pewnych korektur w polityce niemieckiej i wschodniej RFN. W 1968 roku odrzucono doktrynę Hallsteina. Nowy rząd RFN podjął rozmowę z przywódcami NRD. 19 marca 1970 roku doszło do spotkania kanclerza Willego Brandta z premierem Willim Stophem, w NRD, a 21 kwietnia 1970 roku w RFN. Ideę otwarcia na wschód poparli przywódcy USA. Podjęto rokowania z ZSRR i Polską. 12 sierpnia 1970 roku w Moskwie podpisano nowy układ pomiędzy ZSRR a RFN, w którym ta ostatnia zobowiązała się do uznania i poszanowania powojennych granic w Europie, łącznie z granicą na Odrze i Nysie.

3 września 1971 roku został podpisany układ 4 mocarstw w sprawie Berlina Zachodniego. Uznano, że Berlin Zachodni nie wchodzi formalnie w skład RFN, że stanowi odrębną jednostkę administracyjną, podległą kontroli 4 mocarstw, ale rząd RFN będzie sprawować opiekę konsularną nad jego mieszkańcami oraz że układy zagraniczne zawierane przez RFN obejmują też Berlin Zachodni.

Teza o nieuznawaniu przez RFN drugiego państwa niemieckiego zostało odrzucona. NRD była już uznana przez 32 państwa (12 socjalistycznych i 20 kapitalistycznych). Podjęto rokowanie w sprawie nawiązania wzajemnych stosunków pomiędzy RFN i NRD. Odpowiedni układ podpisano 21 września 1971 roku. Oba państwa uznały się wzajemnie, potwierdziły swoje granice i nawiązały stosunki dyplomatyczne.

W krótkim czasie przełamano nieufność w stosunkach wzajemnych pomiędzy wschodem a zachodem. RFN nawiązała stosunki dyplomatyczne z wszystkimi państwami bloku radzieckiego.

Polityka wschodnia Willy'ego Brandta (Ostpolitik) była przeciwieństwem polityki poprzednich rządów RFN, które prowadziły do zaostrzenia konfliktu z NRD. Oba państwa wzajemnie ostro się zwalczały. Idea jedności oddalała się. W NRD forsowano ideę tworzenia odrębnego socjalistycznego narodu niemieckiego. Nawiązanie współpracy i odprężenie prowadziło do ponownego umocnienia jedności narodowej. Nowa polityka wschodnia RFN prowadziła też do odprężenia w skali międzynarodowej. Stała się jednym z elementów procesu normalizacji stosunków w Europie i na świecie.

6.Gabinet Kohla-Genschera

Koalicja socjaldemokratyczno-liberalna wyprowadziła RFN na szerokie wody polityki światowej. Państwo te legitymowało się znakomitymi efektami ekonomicznymi, spowodowało zmianę stereotypów w wyobrażeniach o Niemczech, rozbiło enerdowską koncepcję nowego socjalistycznego narodu niemieckiego, zdobyło uznanie na forum międzynarodowym.

Komplikowały się jednak stosunki RFN z USA. Kolejny rząd (Schmidta-Genschera) nie chciał być tylko posłusznym wykonawcą polityki Waszyngtonu. Jednak w 1982 roku rząd Schmidta upadł. Liberałowie podjęli współpracę z chadecją (CDU/CSU) i stworzyli z nią nową koalicję i nowy rząd. Na czele nowego rządy stanął przywódca CDU Helmut Kohl. Stanowisko wicekanclerza i ministra spraw zagranicznych RFN zatrzymał Genscher. Genscher próbował kontynuować linię nowej polityki wschodniej, podczas gdy Kohl, głosząc oficjalnie, iż będzie szanować zawarte układy, faktycznie nawiązywał do tradycji Adenauera. Publicznie głosił, iż uznaje się za jego wnuka i następcę. Nowy rząd podporządkował się polityce USA. Wobec Polski i NRD próbowano wrócić do polityki bojkotu i odgraniczania. Wszystko to budziło zaniepokojenie w Czechosłowacji, NRD, Polsce i ZSRR. Toczyły się ostre spory na temat przyszłości, granic, zbrojeń, mniejszości narodowych, ocen historycznych.

Oba państwa niemieckie w dalszym ciągu nie były w pełni suwerenne. Cztery byłe państwa okupacyjne nadal ponosiły odpowiedzialność za Niemcy jako całość. Z powodów kosztów Amerykanie byli zainteresowani tym, by jak najszybciej wycofać się z Europy. Mogli to uczynić dopiero po uzyskaniu pewności, że nie stanie się ona łupem ZSRR. Obronić ją mogły tylko zjednoczone, silne, powiązane z USA, Niemcy.

7.Ponownie zjednoczenie Niemiec

Wątpliwości co do trwałości istnienia Niemieckiej Republiki Demokratycznej istniały i przeważały zawsze, nie ulegało wątpliwości, że jeśli radzieckie wojska wycofają się, Niemcy zjednoczą się. Ideologicznym uzasadnieniem istnienia NRD był tylko marksizm-leninizm. W miarę erozji tej ideologii znikał sens istnienia NRD; z chwilą jej faktycznego odrzucenia przez Michaiła Gorbaczowa- sens ten zniknął. Poczucie załamywania się NRD było powszechne od 1987 roku.

Na 7 października 1989 roku przypadała 40 rocznica utworzenia NRD. Tego dnia zamiast defilad i festynów ludowych NRD zalała fala demonstracji. Ericha Honeckera (I sekretarza SED-u) zastąpił Egon Krenz. 3 listopada zezwolił on na przekraczanie granic na podstawie dowodu osobistego. Skutkiem była wielka fala wyjazdów do RFN. 7 listopada ustąpił rząd Williego Stopha. 9 listopada ogłoszono swobodę przekraczania granic między NRD a RFN bez wszelkich formalności, a tłumy przystąpiły do burzenia muru dzielącego Berlin od 13 sierpnia 1961 roku. 10 listopada Kohl, Genscher, Brandt wzięli udział w manifestacji jedności narodowej przed ratuszem dzielnicy Schoneberg w Berlinie wschodnim, a następnie w posiedzeniu rządu w Bonn.

18 marca 1990 roku odbyły się w NRD wybory, w których chrześcijańscy demokraci uzyskali 40,5% głosów, socjaldemokraci tylko 22%, a komuniści (PDS) 16%. Zaowocowała taktyka Kohla, który parł do jak najszybszego zjednoczenia, nie będąc pewnym, czy polityka ZSRR się nie zmieni.

1 lutego 1990 roku dokonał się najważniejszy akt ponownego zjednoczenia Niemiec, unia walutowa.

5 maja 1990 roku odbyła się pierwsza konferencja „2+4 ” w Bonn. Zakończyła się 12 września 1990 roku w Moskwie podpisaniem „traktatu o ostatecznej regulacji dotyczącej Niemiec”. Zawarte w niej były regulacje dotyczące terytorium, wojska.

Przygotowując się do zjednoczenia z RFN powrócono w NRD mocą ustawy z 22 lipca 1990 roku do struktury federalnej. 31 sierpnia 1990 roku przedstawiciele rządów NRD i RFN podpisali bardzo obszerny traktat o zjednoczeniu obu państw z dniem 3 października 1990 roku.

ZAKOŃCZENIE

Po zjednoczeniu zderzyły się ze sobą dwa światy, kapitalistyczny i socjalistyczny. Niemcy wschodnie były słabsze gospodarczo. Toteż wnet ludność zjednoczonych Niemiec rozpadła się na Ossis i Wessis.

Przez pięćdziesiąt lat istniały dwa państwa niemieckie. Granica między nimi była jednocześnie granicą między światem demokratycznym i totalitarnym. Symbolem tego podziału stał się mur berliński.

---