GENEZA
Koncepcje pokojowej integracji państw europejskich sięgają ubiegłych stuleci, jednak dopiero po drugiej wojnie światowej powstały warunki do jej urzeczywistnienia. W wyniku konferencji zwycięskich mocarstw w Jałcie (luty 1945r) i Poczdamie (lipiec-sierpień 1945 r.) przypieczętowany został podział Europy na strefę wpływów radzieckich i zachodnich. Zapoczątkowało to okres rosnących napięć i konfliktów określanych mianem „zimnej wojny”. Chcąc stawić czoła narastającemu zagrożeniu ze strony Związku Radzieckiego, premier Wielkiej Brytanii W. Churchill we wspomnianym przemówieniu wygłoszonym w Zurychu 19 września 1946 r. wezwał do utworzenia „Stanów Zjednoczonej Europy”.
Państwa europejskie były wówczas w znacznym stopniu zniszczone i wycieńczone długotrwałą wojną. Aby im pomóc w odbudowie gospodarki, Stany Zjednoczone uruchomiły plan Marshalla na łączną kwotę 13,5 mld dolarów. W związku z tym powołano Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC, kwiecień 1948 r.), która miała do spełnienia dwa zadania:
stworzenie programu odbudowy i rozwoju współpracy gospodarczej państw członkowskich oraz podziału pomocy amerykańskiej;
wypracowanie forum rokowań i konsultacji ze Stanami Zjednoczonymi w sprawach dotyczących Europy.
Niestety państwa Europy Środkowej i Wschodniej należące do radzieckiej strefy wpływów zmuszone zostały do rezygnacji z pomocy amerykańskiej. W styczniu 1949r. pod presją ZSRR utworzona została w Moskwie Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), w skład której oprócz ZSRR weszły: Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia i Węgry. Z czasem RWPG przekształciła się w ugrupowanie integracyjne o szerszym składzie, które istniało formalnie do czerwca 1991 r.
W 1960 OEEC została przekształcona w Organizację Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD). W połowie lat 90 w skład OECD wchodziło 28 najbardziej rozwiniętych krajów świata (28 państwem członkowskim OECD stała się w 1996 r. Polska). Obecnie skupia ona 33 państwa.
Chcąc przeciwstawić się zagrożeniu militarnemu ze Wschodu, Stany Zjednoczone i państwa zachodnioeuropejskie powołały do życia Organizację Paktu Północnoatlantyckiego (NATO, kwiecień 1949). W reakcji na to państwa komunistyczne zawarły w 1955 r. Układ Warszawski. Inicjatywa utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej (październik 1950) została odrzucona przez francuskie Zgromadzenie Narodowe (wrzesień 1954). Na płaszczyźnie politycznej w rezultacie kongresu zorganizowanego w Hadze (maj 1948) państwa europejskie utworzyły w Londynie Radę Europy (1949), ażeby wspierać współpracę wzajemną w zakresie zdrowia, kultury i ochrony środowiska naturalnego, a zwłaszcza obrony praw człowieka. To właśnie Rada Europy opracowała i przyjęła w 1950 r. w Rzymie do ratyfikacji przez państwa członkowskie Europejską konwencję praw człowieka-jeden z najważniejszych dokumentów tej organizacji. W tym klimacie zrodziła się idea zacieśnienia współpracy gospodarczej, której aktywnymi propagatorami byli R. Schuman i J. Monnet. Z inicjatywy tego drugiego ogłoszono tzw. Deklarację Schumana (maj 1950), która stanowiła ważny akt pojednania francusko-niemieckiego. Stworzyła jednocześnie podstawę do powstania w 1951 nowej organizacji ponadnarodowej Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). J. Monnet został pierwszym przewodniczącym Wysokiej Władzy tej organizacji, która wyprzedziła utworzone w 1957 r. Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Ideę integracji poparła Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy, jak również K. Adenauer.
Państwa zachodnioeuropejskie, które nie przystąpiły do EWG, podpisały w styczniu 1960 r. w Sztokholmie Traktat o Europejskim Stowarzyszeniu Wolnego Handlu (EFTA). Większość członków EFTA w późniejszych latach wstąpiła do EWG.