Chęciny

Zamek nie ma historycznie udokumentowanej metryki. W dokumencie księcia Bolesława Wstydliwego, wydanym w roku 1275, wymienia się Chęciny jako miejscowość należącą do podkomorzego sandomierskiego Mikuła. Pięć lat później stały się siedzibą parafii, a więc była tu już znaczna osada. Pewna jest natomiast informacja, że w roku 1306 Władysław Łokietek nadał zamek na własność biskupowi Janowi Muskacie. Warownię mógł więc zbudować pod koniec XIII w. Mikuła, Muskata lub Łokietek. Ten ostatni odebrał w końcu biskupowi zamek i uczynił go swym terytorialnym ośrodkiem władzy. Twierdza była wówczas "nie do zdobycia". Położona na wydłużonym wzgórzu o spadzistym zboczu południowym i łagodniejszym nieco północnym dostępna była w zasadzie tylko od wschodu. Pierwotny zamek, otoczony murami, do których dostępu broniły dwie cylindryczne wieże, posiadał w swym obrębie tzw. Wielki Dom, z którego pozostały do dziś jedynie mury przyziemia.

W roku 1960 odkryto pod nim obszerne piwnice, o których wcześniej wspomniał Julian Ursyn Niemcewicz. Obok wschodniej wieży strażniczej znajduje się budynek przeznaczony na skarbiec. Nad przejazdem bramnym mieściła się kaplica zamkowa.

O niedostępności tej budowli świadczy fakt przeniesienia z Gniezna do Chęcin niezwykle bogatego skarbca archidiecezji gnieźnieńskiej dla zabezpieczenia przed Krzyżakami. Zamek chęciński był miejscem zjazdów książąt i szlachty w latach 1310,1318 i 1331. Ten ostatni zjazd uważany jest przez historyków za pierwszy polski sejm. Z Chęcin też król Władysław Łokietek wyruszył na wojnę z zakonem krzyżackim, zakończoną bitwą pod Płowcami.

Zamek rozbudował Kazimierz Wielki, podwyższając cegłą kamienne wieże i przystosowując go do pełnienia funkcji rezydencji królewskiej. Przebywała tu pewien czas Adelajda, jego druga żona. Stąd też sprawowała rządy w imieniu swego nieletniego syna, Ludwika Węgierskiego, siostra Kazimierza Wielkiego - Elżbieta. Zamek służył też jako więzienie stanu. Przetrzymywany był tu brat przyrodni króla Władysława Jagiełły Andrzej Wingold. W Chęcinach oczekiwali na wykup, wzięci do niewoli po bitwie pod Grunwaldem, dostojnicy zakonu. Tu został wtrącony do lochu Hincza z Rogowa, przystojny dworzanin siedemdziesięcioletniego już wówczas Władysława Jagiełły, gdyż Sonka, dwudziestoletnia, a czwarta z kolei, żona króla, zbytnio afiszowała swe względy dla urodziwego młodzieńca. Tutaj przechowywała swe ogromne skarby królowa Bona i właśnie z Chęcin wywiozła je do Włoch.

Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów zamek zaczął niszczeć. Kolejni królowie i hetmani nie przywiązywali wagi do tej potężnej twierdzy. Doszło do tego, że w roku 1588 sejm zezwolił na przeniesienie ksiąg ziemskich powiatu chęcińskiego do kościoła, znajdującego się w mieście.

W 1607 r., podczas rokoszu zebrzydowskiego oddziały rokoszan zajęły zamek, zniszczyły częściowo stare umocnienia, wywiozły arsenał i podpaliły zabudowania. W 1610 r. starosta Stanisław Branicki odbudował i odnowił ciągle jeszcze potężną fortecę, któremu za to, jak również za wystawienie dwóch chorągwi husarskich i dwóch pułków piechoty, przyznano dziedziczenie starostwa chęcińskiego. Niestety w 1657 r. cały trud poszedł na marne. Wojska Rakoczego zniszczyły zamek, a w 1707 r. Szwedzi dokonali kolejnej dewastacji. Przestał on wtedy być siedzibą starosty i popadł w ruinę.

Niewielkie prace rekonstrukcyjne przeprowadzono w XIX w. Po II wojnie światowej zabezpieczono zamek w formie trwałej ruiny. Zachowały się fragmenty kamiennych murów budynku mieszkalnego, mury obwodowe, wieże i studnia z XVI w.

---