Herodot, Dzieje- streszczenie
Całe dzieło wydali gramatycy aleksandryjscy kilka wieków po napisaniu. Oni też podzielili je na dziewięć ksiąg. Księgi te nazwali imionami muz. Strukturalnie całość Dziejów dzieli się na dwie części: część pierwszą (księgi I-IV), opisującą losy państwa perskiego i szybki rozwój jego potęgi oraz część drugą (księgi V-IX), przedstawiającą przebieg wojen grecko-perskich.
W księdze I (Klio) przedstawił Herodot przyczyny sporu pomiędzy Europą i Azją: były nimi przede wszystkim wzajemne uprowadzenia kobiet. Początek tym niesnaskom dali Fenicjanie, którzy uprowadzili Io z Argos. Z kolei Europejczycy porwali Europę z Fenicji oraz Medeę z Kolchidy. W odwecie obywatel Troi, Aleksander, uprowadził Helenę ze Sparty. Grecy po tym incydencie zorganizowali wielką wyprawę na Azję, która stała się początkiem wojny trojańskiej. Wyprawy Dariusza i Kserksesa na Grecję miały być w opinii Persów odwetem za wyprawę Greków na Troję. Herodot przechodzi do czasów historycznych starając się dociec, kto pierwszy napadł na Hellenów zamieszkałych w Azji Mniejszej. Tym najeźdźcą okazał się władca Lidii, Krezus. Persowie podbili Lidyjczyków, stając się gnębicielami wolności Hellenów. Księgę tę dominuje opis powstania perskiej monarchii i wypraw oraz podbojów króla Cyrusa. Przy tej okazji Herodot podawał opisy krajów, przez które wędrowała armia perska. Zajmowała go nie tylko geografia, ale też obyczaje mieszkańców, np. wygląd miast itp. Z zachwytem opisywał wielkość i wspaniałość Babilonu.
W Księdze II (Euterpe) została przedstawiona wyprawa na Egipt następcy Cyrusa, Kambizesa. Dało to pretekst Herodotowi do obszernego opisu kraju i jego mieszkańców. Podał też szczegółową historię Egiptu.
Księga III (Talia) zawiera dalszy ciąg wyprawy egipskiej Kambizesa, a także opis jego pochodu przeciw Etiopom i Ammończykom. Podano również opis początków rządów króla Dariusza i opis organizacji jego państwa. Księga zawiera epizody o tyranach Polikratesie i Periandrze, o zwyczajach Inków, opowieść o złocie mrówek. Księgę kończy opis podbojów przez Persów Samos oraz buntu i zdobycie Babilonu, którego potęgę sławi.
Księga IV (Melpomene) obejmuje wyprawę Dariusza przeciw Scytom, opowieść o pochodzeniu Scytów, opis kraju i zwyczaje mieszkańców. Opowiada także o północnej Afryce, o założeniu Syreny, o Libii i jej ludach.
W księdze V (Terpsychora) przedstawił Herodot podbój Tracji i Macedonii przez Persów wraz z wiadomościami o tych krajach i ludach je zamieszkujących. Księga ta wyjaśnia też przyczyny wojny jońskiej- spalenie Sardes, ujarzmienie Jonów. Autor podaje tu także dzieje Sparty i Aten.
Księga VI (Erato) przedstawia wyprawę Dariusza do Grecji, jego przygotowania do tej wyprawy oraz dokładny przebieg walk, aż do zwycięskiej bitwy Greków pod Maratonem. Jest tu także kilka przerywających opowiadanie epizodów, jak epizod o pochodzeniu i przywilejach królów spartańskich.
Księga VII (Polihymnia) przedstawia przygotowania Kserksesa, syna Dariusza, do kolejnej wyprawy przeciwko Grecji, prowadzi relację historyczną do bitwy pod Termopilami. W opisie wyprawy Kserksesa, akcję perską autor przeplata równoległą akcją grecką. Ciekawa jest tu rozmowa Kserksesa ze Spartańczykiem Demaratem, który wyjaśnia królowi Persji, że Hellenów wychowała bieda i prawo. Pozostają oni zawsze w szyku, nie cofają się przed przemocą, lecz albo zwyciężają, albo giną w chwale. Jedynym panem dla wolnych Greków jest prawo, przed nim czują lek większy, niż Persowie przed swoim władcą.
Księga VIII (Urania) to potyczki pod Artemizjon, bitwa pod Salaminą, wielka klęska Persów, ucieczka Kserksesa, który pozostawia w Grecji wodza Mordoniosa wraz z częścią wojsk, by dalej prowadzić walkę.
.Księga IX (Kaliope) to sprawozdanie z drugiej wyprawy perskiej przeciw Helladzie. Opisuje bitwę pod Platejami, bitwę pod Mykale, całkowity odwrót Persów. Opisuje też upadek moralny Kserksesa i jego wojsk po klęsce. Wojna Greków broniących swojej wolności została zakończona.
Bibliografia:
Cytowska Maria, Szalest Hanna, Literatura grecka i rzymska w zarysie, wydanie trzecie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1981.
Herodot, Dzieje, przeł. i opr. S. Hammer, Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „ Czytelnik” 1954.
Turasiewicz Romuald, Herodot i jego dzieło, Kraków: Polska Akademia Nauk 1979.