KONKURENCJA JAKO MECHANIZM ROZWOJU W GOSPODARCE RYNKOWEJ
Cele i zadania.
Polityka konkurencji UE służy tworzeniu i utrzymaniu systemu umożliwiającego konkurencję na terenie jednolitego rynku wewnętrznego. Ma na celu oddziaływanie na tworzenie i utrzymywanie konkurencyjnych rynków oraz zapobieganie strukturom monopolistycznym, które działają na szkodę konsumenta. Monopole dozwolone są tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy istnieje potrzeba niezawodnego zagwarantowania dóbr i usług, na które istnieje wysokie zapotrzebowanie społeczne.
UE opierając się na założeniach traktatowych dysponuje instrumentami umożliwiającymi jej w ramach jednolitego rynku realizację zakazu stosowania praktyk kartelowych, nadużywanie dominującej pozycji na rynku, jednakowego traktowania przedsiębiorstw publicznych i prywatnych.
Reguły konkurencji odnoszą się zarówno do przedsiębiorstw, jaki i do państw członkowskich UE.
Polityka koncentruje się na następujących obszarach:
-wyeliminowaniu porozumień ograniczających konkurencję i prowadzących do nadużywania dominującej pozycji na rynku (np. porozumień między konkurentami o utrzymywaniu stałych cen);
-kontroli połączeń przedsiębiorstwa w celu zdominowania rynku;
-liberalizacji zmonopolizowanych sektorów ekonomicznych (monopoli sieciowych tj. telekomunikacja);
-monitorowanie pomocy państwa (zakaz stosowania gruntów państwowych dla firm przynoszących straty).
Reguły konkurencji odnoszą się do wszystkich przedsiębiorstw, bez względu na ich wielkość i formę własności, a także do firm spoza Unii, jeśli ich praktyki oddziałują niekorzystnie na handel między krajami członkowskimi.
Zasady konkurencji odnoszące się do porozumień między przedsiębiorstwami.
Warunkiem skutecznej konkurencji między producentami działającymi na danym rynku jest niezależność. Jeżeli producenci uzgadniają swoje działania na rynku w celu wywierania wpływów na poziom cen lub warunków dostaw mamy do czynienia z naruszeniem konkurencji przez umowę kartelową. Działalność taka jest zabroniona.
Wśród zakazanych form działalności przedsiębiorstw wyszczególnia się:
-ustalanie w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży oraz innych warunków transakcji;
-podział rynków lub źródeł zaopatrzenia;
-stosowanie w/c partnerów handlowych niejednakowych warunków zakupu w skutek, czego pogarsza się sytuacja konkurencyjna niektórych przedsiębiorstw;
-uzależnienie zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów dodatkowych zobowiązań, które nie mają nic wspólnego z kontraktem.
Zakaz porozumień miedzy przedsiębiorstwami nie ma zastosowania do przypadków, w których wpływ porozumienia na konkurencję jest znikomy. Ustalone są jego progi w zależności od powiązań, które wynoszą odpowiednio:
-10% dla przedsiębiorstw, które są w stosunku do siebie potencjalnymi lub rzeczywistymi konkurentami;
-15% dla przedsiębiorstw, które nie są w stosunku do siebie potencjalnymi lub rzeczywistymi konkurentami;
-10% dla przedsiębiorstw, którym porozumienia trudno jest zaliczyć do w/w grup.
Decyzje wyłączeniu ewentualnych destrykcjach dla firm niestosujących się do zasad leżą w gestii KE, które po konsultacji z Komitetem Doradczym może podjąć różne decyzje:
-może nakazać zaprzestać działalności naruszających prawo;
-może podjąć tymczasowe środki zaradcze;
-może przyjąć zobowiązania zainteresowanych przedsiębiorstw;
-może narzucać odpowiednie kary pieniężne.
Zakaz nadużywania pozycji dominującej
Traktat ustanawiający WE zakazuje przedsiębiorstwom nadużywania ich pozycji dominującej (zarówno po stronie popytu, jak i podaży) na jednolitym rynku wewnętrznym, gdy może to wpływać ujemnie na handel między państwami członkowskimi. Stosowanie tego przepisu wymaga jednocześnie trzech wymogów:
-dominacji na rynku;
-nadużycia pozycji dominującej;
-oddziaływania na handel między państwami członkowskimi.
W celu określenia pozycji dominującej na rynku analizuje się przede wszystkim następujące czynniki:
siłę finansową;
dostęp do rynków kapitałowych i międzynarodowych;
przewagę technologiczną nad konkurencją;
zakres powiązań w sferze konkurencji;A
marketing i prestiż firmy.
Eurokonkurenci oczekują od UE m.in.:
zapewnienia bezpieczeństwa;
postępu gospodarczego i społecznego;
ochrony wolności praw i interesów obywateli.
Państwa UE starają się dbać o swojego konsumenta poprzez odpowiednio prowadzoną politykę jego ochrony, w tym zagwarantowanie interesów ekonomicznych i zdrowotnych konsumentów, prawa do rzetelnej i wiarygodnej informacji o produkcie, stworzenie warunków edukacji rynkowej oraz prawa dochodzenia roszczeń wobec sprzedawcy i jego wadliwego produktu.
Aby zapewnić obywatelom informacje o przysługujących im prawach oraz obowiązujących przepisach UE utworzyła wiele ośrodków informacji konsumenckiej, której zadaniem jest:
popularyzacja i ochrona praw konsumenta;
doradztwo w sprawach z producentami;
udostępnienie informacji, gdzie w UE najkorzystniej można kupić poszukiwany produkt lub usługę.
Konsumentem jest zarówno kupujący produkty i usługi na rynku, użytkujący dobra i usługi, jak i osoba wykorzystujący dobra i usługi wytworzone w własnym gospodarstwie.
Na rynku UE spotykamy się z tzw. eurosegmentami, czyli możliwie jednorodnymi grupami konsumentów, które reprezentują podobne zachowania w stosunku do konsumentów i samych siebie.
OCHRONA KONSUMENTA, ISTOTA, ZAKRES I REALIZACJA POLITYKI
Każdy z krajów członkowskich UE prowadzi politykę konsumencką rozumianą jako całokształt działań państwa zmierzających do ukształtowania takich warunków, które umożliwiają realizację obciążeń konsumentów do możliwie najpełniejszego zaspokojenia odczuwalnych potrzeb. Polityka ta służy umacnianiu pozycji konsumentom na rynku. Ma ona chronić interesy konsumenta, którego dobro może być narażone poprzez działania wytwórcy i sprzedawcy dóbr i usług. Fundamentem polityki konsumenckiej UE jest rezolucja zgromadzenia ogólnego ONZ z 1985 r., które zawiera wytyczne w sprawie ochrony konsumentów.
Wśród określonych w dokumencie praw konsumenta znajdują się:
ochrona przed produktami i usługami niebezpiecznymi dla życia i zdrowia;
ochrona interesów ekonomicznych poprzez zaspokajanie podstawowych potrzeb, dostępu do towarów i usług o odpowiadającej cenom jakości oraz zapewnienie rzetelnej informacji pozwalającej na zachowanie racjonalnych wyborów produktów zgodnie z indywidualnymi życzeniami i potrzebami;
prawo do wyrażania opinii o polityce konsumenckiej państw oraz działaniach producentów i handlowców;
prawo do egzekwowania swoich praw poprzez reklamacje, skargi i roszczenia;
prawo do edukacji konsumentów wraz z możliwością świadomego podejmowania decyzji;
prawo do życia w zdrowym środowisku naturalnym.
Wprowadzona kolejne wieloletnie programy ramowe, które koncentrują się na poszczególnych aspektach prawa konsumenta.
Ich celem było:
zwiększenie znaczenia konsumenta na wspólnym rynku poprzez zwiększenie świadomości oraz zapewnienie skutecznego przekazywania jego potrzeb producentom i pracodawcom;
zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia, życia i bezpieczeństwa konsumenta poprzez m.in. zwiększenia bezpieczeństwa produktów, ciągłego monitorowania ryzyka czy wykorzystywania osiągnięć naukowych;
zapewnienie ochrony potrzeb ekonomicznych konsumenta poprzez eliminowanie barier wymiany trangraniczej, wprowadzenie euro i rozwój usług finansowych.
Konsument powinien mieć możliwość dokonywania świadomego wyboru poprzez rzetelną informację o cechach i celach oferowanych produktów i wiedzieć jak dochodzić roszczeń z tytułu reklamacji tych produktów. Przywiązuje się też dużą wagę do istnienia niezależnych organizacji konsumenckich mających wpływ na procesy decyzyjne i konsultacyjne. Istnieje wiele instytucji zapobiegających nieuczciwej konkurencji, reklamie czy też antymonopolowych. Ściśle związane z polityką konsumencką jest łatwy dostęp do ośrodków wymiaru sprawiedliwości. Dlatego też w wielu państwach członkowskich wprowadzono uproszczone procedury odnoszące się do spraw o tzw. „niewielkiej wartości” lub ustanowiono specjalny system rozstrzygania sporów, np. drogą mediacji i ugody.
Realizacja polityki konsumenckiej w UE przebiega na dwóch płaszczyznach:
legislacyjnej - to głównie tworzenie norm prawnych służących ustawodawstwu prokonsumenckiemu;
instytucjonalnej - to budowanie infrastruktury organizacyjnej zajmującej się respektowaniem praw konsumenta.
Metodą pozwalająca na zapewnienie jednolitego poziomu ochrony konsumenta we wszystkich krajach członkowskich UE jest harmonizacja przepisów prawnych. Polega ona na nie ujednoliceniu prawa poszczególnych państw, lecz jego konwergencji. Podstawowym narzędziem dokonywania harmonizacji jest dyrektywa, czyli akt prawa wspólnotowego, którego cechą jest to, że wiąże jedynie w zakresie celu regulacji, czyli daje dużą swobodę państwom członkowskim.
KONSUMENTÓWPRZED NEBEZPIECZNYMI I WADLIWYMI PRODUKTAMI
Jednym z głównych kierunków polityki konsumenckiej krajów UE są działania na rzecz niebezpiecznych produktów i usług. W roku 1985 Rada Wspólnot Europejskich przyjęła dyrektywę w sprawie odpowiedzialności za wadliwe produkty.
Dyrektywa ta czyni odpowiedzialnymi za skutki dla życia i zdrowia konsumentów spowodowana wadliwością produktów i usług producenta lub importera.
Jako wadliwy uznaje się produkt, który nie zapewnia bezpieczeństwa, jakiego użytkownik może się spodziewać przy wykorzystaniu posiadanej wiedzy o produkcie wykorzystując go zgodnie z celem do jakiego był przeznaczony.
Producent jest odpowiedzialny za szkody jakie poniósł konsument wyniku zużycia jego wyrobu. Szkody te to śmierć, uszkodzenie ciała i straty materialne, poza kosztem samego wadliwego produktu.
W roku 1992 RWE przyjęła „dyrektywę o ogólnym bezpieczeństwie produktów”. Celem tej dyrektywy było zapewnienie, by wprowadzone na rynek produkty nowe, używane lub regenerowane były bezpieczne. Przez pojęcie bezpiecznego produktu rozumie się produkt stwarzający w normalnych lub możliwych do przewidzenia warunkach użycia co najmniej niewielkie ryzyko oraz zapewniający wysoki poziom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia konsumentów.
Obowiązkiem producenta jest dostarczenie konsumentowi informacji niezbędnej do oceny niebezpieczeństwa, jakie może stwarzać dla niego produkt.
Dyrektywa ta nakłada również na dystrybutorów obowiązek działania przyczyniającego się do zwiększenia bezpieczeństwa konsumenta głównie przez eliminowanie z podaży tych towarów, o których wiedzą lub powinni wiedzieć, że mogą być niebezpieczne.
Dyrektywa o ogólnym bezpieczeństwie produktu ma charakter ogólny i swoim zakresem obejmuje wszystkie produkty, a stosuje się ją wtedy, gdy brak jest odpowiedniej regulacji sektorowej na dany produkt.
Jeśli danemu produktowi nie można przyporządkować określonej dyrektywy o charakterze sektorowym podlega ona właśnie dyrektywie o ogólnym bezpieczeństwie produktu. Podstawowym założeniem tej dyrektywy jest zapewnienie, aby na rynku wspólnotowym znajdowały się wyłącznie produkty bezpieczne.
Przy dokonywaniu oceny bezpieczeństwa produktu należy brać pod uwagę takie elementy jak:
skład produktu;
opakowanie;
instrukcja obsługi;
potencjalne oddziaływanie na in. produkty w przypadku użycia z innymi;
osobę ewentualnego odbiorcy.
Producenci zobowiązani są do umieszczania na rynku wyłącznie produkty bezpieczne. Produkt powinien być zgodny z odpowiednimi przepisami prawa europejskiego, a w przypadku ich braku z odpowiednimi przepisami prawa państwa członkowskiego, na którego rynek jest wprowadzany. Produkty będące już na rynku, jak i nowo wprowadzane podlegają kontroli. Nadzór nad tymi kwestiami w Polsce sprawuje Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przy pomocy Inspekcji Handlowej. W uzasadnionych przypadkach może on zobowiązywać konsumenta do poddania produktu badaniom (na koszt producenta), jak również zakazać na ten czas prezentowania i oferowania produktu.
Na mocy postanowień ustawy o bezpieczeństwie produktu powołano do życia Krajowy System Informowania o Produktach niebezpiecznych oraz Krajowy System Monitorowania Wypadków Konsumenckich.
Odpowiedzialność za produkt
Dyrektywa o odpowiedzialności za produkt wadliwy należy do najważniejszych elementów wspólnotowego prawa ochrony konsumenta. Zgodnie z jej postanowieniami producent ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez wytworzony przez siebie produkt. Producentem w rozumieniu powyższej dyrektywy jest wytwórca gotowego produktu oraz jego części składowych, ale również podmiot, który umieszcza swój znak towarowy na produkcie i podaje się za producenta. W przypadku, gdy producenta nie jest znany odpowiedzialność spoczywa na dostawcy lub importera produktu.
Konsument musi udowodnić producentowi szkodę jaką poniósł przez jego produkt, defekt tego produktu i związek przyczynowy między wada a szkodą.
Za produkt wadliwy producent ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka.
Nie ponosi on odpowiedzialności, gdy wykaże, że:
to nie on włączył wadliwy produkt do obrotu;
gdy defekt nie istniał w momencie wejścia na rynek;
gdy towar nie został wyprodukowany dla celów handlowych.
Odpowiedzialność producenta za wadliwy produkt może ulec ograniczeniu, jeżeli poza wadą produktu zostanie wykazana również wina osoby poszkodowanej. Uprawnienia konsumenta wynikające dyrektywy są ograniczone czasowo, gdyż producent ponosi odpowiedzialność tylko do upływu 10 lat od momentu wprowadzenia wadliwego produktu na rynek. Konsument może dochodzić swoich praw w terminie do 3 lat od momentu, w którym dowiedział się o zaistniałej szkodzie.
Ochrona przed nieuczciwą reklamą
Reklama jest jednym z kilku instrumentów jakimi posługują się firmy, w celu poinformowania klientów o swojej ofercie oraz zachęcenie do wyboru właśnie tej oferty pośród innych ofert.
Ustawa z 1993 r. określa reklamę jako każdy przekaż (radiowy, telewizyjny lub prasowy) zmierzający do promocji towarów lub usług, popierania określonych spraw i idei, chwalenia czegoś czy zalecania czegoś. Nadawana jest za opłatą lub inną formą wynagrodzenia. Służy do wywarcia takiego wpływu na ludzi, aby pobudzić określone zachowania: skłonić do zakupu czy głosowania.
Ponieważ reklama jest pewnego rodzaju informacją może być prawdziwa lub zawierać w sobie elementy fałszu. Reklama, która zawiera informacje nieprawdziwe lub celowo wprowadzające w błąd nazywamy reklamą nieuczciwą.
W 1984 r. wszedł w życie jeden z aktów prawnych UE, którego zadaniem jest zwalczanie przejawów nieuczciwości rynkowej. Jest to dyrektywa o ujednoliceniu przepisów prawnych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących reklamy wprowadzającej w błąd. Stwierdzono, że tylko wtedy, gdy konsument posiada prawidłową informację o towarach i usługach może dokonywać uzasadnionego wyboru między ofertami, z którymi wystąpią na rynku konkurujące przedsiębiorstwa.
Do ochrony konsumentów przed skutkami nieuczciwej reklamy został w Polsce powołany w 1996 r. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wśród działań UOKiK ważną pozycję zajmują działania ochronne na konsumentów jakim jest dziecko. Sprawy dotyczą, np. jakości mebli szkolnych, wyrobów włókienniczych, wezwanie do zaniechania nieuczciwej reklamy kierowanej do dzieci. W reklamach kierowanych do dzieci często występuje agresja, wywoływanie lęku, czy wykorzystywanie ich łatwowierności.
UE zakazała m. in. reklamy wprost zachęcającej dzieci do namawiania rodziców do zakupu reklamowanych towarów i usług, reklamy wykorzystującej szczególne zaufanie jakim dzieci darzą rodziców, nauczycieli i in. osoby, czy też reklamowanie bezzasadnie ukazującej dzieci w niebezpiecznych sytuacjach.
Kolejną grupą osób wymagającej szczególnej ochrony przed nieuczciwą reklamą są osoby chore oraz niepełnosprawne lub w inny sposób upośledzone. Ich podatność na przekazy sugerujące możliwość odzyskania zdrowia jest bardzo duża. Dość powszechny zakaz reklamy leków i ograniczenie reklamy parafarmaceutyków mają zapobiec sytuacji, w których przekazy reklamowane wywołują u osób chorych złudną nadzieję wyleczenia, prowadzą do przypadków nadużycia lub niewłaściwego użycia preparatów.
Inną formą nieuczciwej reklamy jest taka reklama, która ze względu na sposób jej przekazania jest nadmierna nie uciążliwa dla odbiorców, np. dźwięk.
W krajach UE dyrektywa szczegółowo określa rodzaje nieuczciwej reklamy i sposoby jej zwalczania. Oprócz systemu prawa wspólnotowego istotną rolę odgrywają organizacje pozarządowe często o charakterze międzynarodowym.
OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO
26.05.1969 r. Sekretarz Generalny ONZ ogłosił raport „Człowiek i jego środowisko”, który uzmysłowił skalę i rozmiar postępującej degradacji środowiska. W 1982 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ stworzyło Ogólnoświatową Kartę Ochrony Przyrody. 20.05.1983 r. powstała Europejska Karta Planowania Przestrzennego. W Polsce ustawa ze stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz z 1991 r. ustawa o ochronie przyrody.
Problemy środowiska naturalnego są jednym z priorytetów zagadnień z zakresu ochrony prawnej konsumenta. Od stanu środowiska naturalnego uzależniony jest stan zdrowia konsumenta i jakość jego życia. Jakość wody, powietrza i gleby wpływają na jakość środków żywności i warunków zdrowotnych.
Środowisko naturalne jest dobrem ogólnonarodowym, konieczna jest więc zharmonizowanie sił wytwórczych, nauki, techniki i z ochroną środowiska.
Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska daje uprawnienia organizacjom społecznym do występowania do właściwych władz i organowi administracji państwowej o zastosowanie środków zmierzających do usunięcia zagrożenia środowiska i wstępowanie do sądu o roszczenia i przywrócenie stanu poprzedniego.
Działania w zakresie ochrony środowiska:
zmniejszenie energochłonności gospodarki i sektora komunalno-bytowego;
ograniczenie emisji związków siarki, azotu, pyłów metali ciężkich;
zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów, zwiększenie stopnia ich ponownego wykorzystania na cele gospodarcze;
upowszechnienie proekologicznych technologii i systemów zarządzania;
rekultywacja terenów zdegradowanych.
Ochrona zdrowia
Prawo cywilne reguluje:
odpowiedzialność za szkody poniesione w związku z działalnością z zakresu ochrony zdrowia;
odpowiedzialność za mienie osób korzystających ze świadczeń;
ochrona dóbr osobistych;
kwestie dotyczące środków farmakologicznych i opatrunkowych.
Pacjent ma prawo do:
wyrażania zgody na przyjęcie do szpitala;
udzielenia przez szpital pierwszej pomocy;
świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej;
uzyskania informacji o stanie swojego zdrowia;
ochrony danych dotyczących stanu zdrowia i leczenia pacjenta;
poszanowania intymności i godności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych;
umierania w spokoju i godności.
21.06.1997 r. nastąpiła nowelizacja ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Pacjent uzyskał prawo do zadośćuczynienia pieniężnego za doznana krzywdę spowodowaną naruszeniem praw pacjenta.
POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA
Polityka ochrony środowiska - polityka ekologiczna - polega na interwencji państwa ukierunkowana na osiąganie celów w zakresie ochrony i utrzymania równowagi środowiska, które nie mogą zostać urzeczywistnione przez działanie mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy ulega zakłóceniu w przypadku wykorzystania zasobów, które nie są własnością prywatną, lecz zbiorową, a właśnie taki charakter ma środowisko naturalne. Główne zakłócenia dotyczące sytuacji, gdzie występują negatywne efekty zewnętrzne tzn. przynosi straty podmiotom nie mającym z ta działalnością nic wspólnego. Pogarszanie jakości środowiska naturalnego stanowi przejaw wysokich kosztów zewnętrznych. Jeżeli uznamy, że jakość środowiska naturalnego jest dobrem publicznym to pogarszanie stanu środowiska naturalnego grozi konsumentów. W przypadku całej UE problem ochrony środowiska dotyczy działalności na szczeblu międzynarodowym. Zanieczyszczanie środowiska jest problemem transgranicznym, który nie da się rozwiązać na gruncie polityki narodowej. W związku z tym celowe jest koordynowanie proekologicznych działań państw członkowskich. Odmienne standardy ekologiczne państw członkowskich są nie do pogodzenia ze swobodnym handlem międzynarodowym, a tym bardziej ze wspólnym rynkiem, gdyż stwarza to bariery w handlu i różnicują się też warunki konkurowania na tych rynkach. Przedsiębiorstwa, które funkcjonują w krajach o wysokich standardach obciążone są dodatkowymi kosztami ponoszonymi w związku z dostosowaniem produkcji do wymogów ochrony środowiska. Dlatego też w celu uregulowania powstał tzw. dorobek legislacyjny Wspólnoty w postaci dyrektyw i decyzji ustanawiających minimalne normy zanieczyszczenia środowiska zwłaszcza w odniesieniu do gosp. odpadami oraz skażenia wody i powietrza. Powstające programy sukcesywnie opracowywane na kolejne wieloletnie okresy mają charakter doradczy, a ich treścią są założenia i strategie wspólnotowej polityki ochrony środowiska. Wcześniej zanieczyszczenie środowiska naturalnego było postrzegane jako problem lokalny, któremu można było zaradzić przez podjęcie odpowiedniej akcji naprawczej na określonym terenie lub w określonym sektorze gosp. jednak doświadczenia państw członkowskich sprawiły, że ochronę środowiska zaczęto traktować w sposób zintegrowany dostrzegając międzynarodowy wymiar problemów ekologicznych.
Pierwszym przedsięwzięciem Wspólnoty świadczącym o kompleksowym podejściu była dyrektywa z 1985 r., która wprowadziła system prewencyjnego oceniania szczególnie w fazie planowania niektórych projektów pod kątem ich wpływu na środowisko. Traktaty założycielskie nie przyznała żadnej ze Wspólnoty Europejskiej kompetencji do prowadzenia polityki ochrony środowiska. Państwa członkowskie rozwiązywały więc przez długi okres czasu problemy ekologiczne na gruncie polityki narodowej, dopiero lata 70 przyniosły uznanie konieczności prowadzenia wspólnej polityki w tej dziedzinie. Przyczynił się do tego przede wszystkim postęp w narodowych ustawodawstwach ekologicznych, czołowych pod względem ochrony środowiska państw członkowskich. Kraje te dążyły ze względów ekologicznych i poza ekologicznych do upowszechnienia wyższych norm w pozostałych państwach WE.
POLITYKA TRANSPORTOWA
Cele i zasady wspólnej polityki transportowej
Podstawowym celem polityki transportowej jest stworzenie efektywnego systemu transportowego zapewniającego zaspokojenie potrzeb przewozowych konsumentów po niskich kosztach, stymulującego rozwój handlu między krajami członkowskimi przyczyniającego się do aktywizacji gospodarczej regionów mniej rozwiniętych i spełniającego wymogi ochrony środowiska. Kolejnym celem tej polityki jest liberalizacja rynków transportowych, czyli znoszenie barier dostępu do poszczególnych gałęzi transportu, dzięki ujednoliceniu przepisów technicznych, socjalnych, podatkowych, promowaniu swobodnej konkurencji, eliminacji i dyskryminacji przedsiębiorstw transportowych ze względu na lokalizację ich siedziby.
Osiągnięcie tych strategicznych celów jest możliwe, jeśli będą przestrzegane następujące zasad:
zasada jednakowego traktowania środków transportu i przewoźników;
zasada swobody wyboru środków transportu i przewoźnika;
zasada swobody konkurencji;
zasada samodzielności finansowej firm transportowych;
zasada koordynacji inwestycji w infrastrukturę transportową o znaczeniu międzynarodowym.
Zasada pierwsza oznacza, że państwo nie może preferować pewnych gałęzi transportu, że trzeba stworzyć im równe warunki rozpoczęcia działalności.
Pod koniec lat 60 XX w. ustanowiono pierwszy wspólny kontyngent przewozów towarowych na duże odległości w transporcie samochodowym, którym towarzyszyły obowiązkowe taryfy określające górny i dolny poziom cen, co można interpretować jako pierwszy etap tworzenia wspólnego rynku przewozów drogowych.
Drugi etap kształtowania zasad wspólnej polityki transportowej obejmował okres od 1972 r. do 1985 r. W tym czasie położono nacisk na kwestie związane z wolnością podejmowania usług transportowych, harmonizację zasad konkurencji przez unormowanie wspólnych reguł dostępu do zawodu przewoźnika w transporcie drogowym, podjęto też wspólne działania w zakresie rozbudowy infrastruktury za pomocą uzgodnienia przez Komisję pożyczek promujących wspólne inicjatywy w tym zakresie.
Przełomem w rozwoju wspólnej polityki transportowej był rok 1985, gdy Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że Wspólnota nie wywiązuje się z postanowień Traktatu Rzymskiego i zaniedbuje integrację sfery usług transportowych. W tym samym roku opublikowano tzw. Białą Księgę, w której przewidywano stworzenie do 1993 r. jednolitego wewnętrznego rynku transportowego.
Plan budowy tego rynku zakładał:
eliminowanie barier ograniczających uczciwą konkurencję;
uzgodnienie obciążeń fiskalnych, norm technicznych i ochrony środowiska;
przepisów socjalnych i prawnych;
rezygnację z ograniczeń ilościowych i kontyngentów dwustronnych w przewozach towarowych;
eliminacji limitów ilościowych w transporcie między krajami członkowskimi;
liberalizacja transportu morskiego i lotniczego w obrębie Wspólnoty.
Kolejnym dokumentem, czyli Biała Księga z 1997 r. zawiera program rozwoju transportu i podkreśla potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi na zintegrowane podejście do tej dziedziny gosp. narodowej, a chodzi tu o zachowanie równowagi między rozwojem gosp. a ochroną środowiska naturalnego i odpowiednią jakością życia. Oznacza to, że dokument ten wyznacza problemowy zakres wspólnej polityki transportowej. Chodzi głównie o wznowienie warunków sprzyjających wolnej konkurencji, stworzenie transeuropejskiej sieci transportowej, opracowania norm technicznych dotyczących emisji szkodliwych dla środowiska zanieczyszczeń oraz poprawy bezpieczeństwa transportowego.
Zasada trzecia to zasada uczciwej, ale i kontrolowanej konkurencji. Jej realizacja obliguje państwa członkowskie do eliminacji monopoli, co jest szczególnie trudne w przypadku transportu kolejowego, gdzie jeszcze toleruje się istnienie tych monopoli.
Zasada czwarta przewiduje, że usługi transportowe nie powinny przynosić strat. Obecnie jest ona realizowana jedynie w transporcie drogowym. Pozostałe gałęzie działają w warunkach mniejszego lub większego deficytu, co zmusza państwa członkowskie do ich subsydiowania.
Zasada piąta początkowa miała formę konsultacji planów rozwoju infrastruktury poprzez zainteresowanie państwa, a w latach późniejszych przystąpiono do opracowywania programów studyjnych i projektowania wspólnych planów rozwoju infrastruktury.
Zasady te były konkretyzowane i rozwijane w trakcie ewolucji wspólnej polityki transportowej.
1