Budowa ogólna serca
Serce człowieka jest zbudowane z dwóch przedsionków (atria) i dwóch komór oddzielonych od siebie odpowiednio przegrodami : międzyprzedsionkową i międzykomorową w przegrodzie międzykomorowej wyróżniamy część błoniastą i część mięśniową].
Można odróżnić podstawę serca, koniuszek i trzy powierzchnie:

• przednią, zwaną mostkowo-żebrową utworzoną przez : prawy przedsionek, prawe i lewe uszko, większą część komory prawej i niewielką część lewej komory.

• dolną, zwaną przeponową utworzoną przez : głównie lewą komorę, część prawej komory i prawy przedsionek.

• tylną utworzoną przez : lewy przedsionek, część prawego przedsionka i lewą komorę.

Oś długa stożka sercowego (anatomiczna oś serca) przebiega prostopadle do podstawy serca w kierunku koniuszka. Biegnie od tyłu, góry i strony prawej - ku dołowi, do przodu i na lewo. Kąt jaki tworzy z płaszczyzną poziomą, strzałkową i czołową (zależny od typu konstytucjonalnego budowy ciała, faz cyklu serca, faz oddechu) przeciętnie wynosi 45o w stosunku do każdej z płaszczyzn.Zewnętrzną granicą między przedsionkami i komorami stanowi bruzda wieńcowa leżąca prawie prostopadle do osi serca. Granica między prawą komorą i prawym przedsionkiem zaznacza się jako bruzdy międzykomorowe przednia i tylna Obie łączą się na prawym brzegu serca we wcięciu koniuszka serca. Koniuszek serca należy w całości do lewej komory.
Naczynia wchodzące i wychodzące z serca tworzą koronę serca. Naczynia wychodzące z komór (aorta i pień płucny) wychodzą obok przedsionków na powierzchni przedniej serca z tzw. stożków tętniczych. Poza wymienionymi do podstawy serca wstępują : - do prawego przedsionka : żyła główna górna i dolna
- do lewego przedsionka : cztery żyły płucne.
Na przednich powierzchniach obu przedsionków znajdują się tzw. uszka.
Obraz, jaki daje układ żylny serca w badaniu rentgenowskim ma kształt krzyża (tzw. krzyż żylny serca) : ramię podłużne krzyża tworzą obie żyły główne, ramię poziome tworzą żyły płucne.
Pomiędzy przedsionkami a komorami leżą tzw. ujścia przedsionkowo-komorowe , a pomiędzy komorami a pniami tętniczymi leżą odpowiednio dla komory lewej ujście aorty, a dla prawej ujście pnia płucnego.

Do prawego przedsionka uchodzą:

• żyła główna górna

• żyła główna dolna

• zatoka wieńcowa

• żyły serca przednie

• żyły serca najmniejsze

Do lewego przedsionka uchodzą:

• żyły płucne

• żyły serca najmniejsze

W przypadku prawej komory:

• uchodzą do niej żyły serca najmniejsze

• wychodzi z niej pień płucny

W przypadku lewej komory:

• uchodzą do niej żyły serca najmniejsze

• wychodzi z niej aorta wstępująca

Automatyzm serca - to termin stosowany w fizjologii, oznaczający że serce ma zdolność do samopobudzania się czyli właśnie do automatyzmu .Źródłem pobudzeń elektrycznych w mięśniu sercowym, są wyspecjalizowane komórki rozrusznikowe (zlokalizowane w węźle zatokowo-przedsionkowym i węźle przedsionkowo-komorowym), które mają następującą cechę, że ich potencjał spoczynkowy nie jest stały (jak w komórkach roboczych mięśnia sercowego) tylko ulega spontanicznie i samoistnie podwyższeniu (co bywa nazywane powolną spoczynkową depolaryzacją), aż do osiągnięcia potencjału progowego, co wiąże się z wytworzeniem potencjału czynnościowego i powstaniem pobudzenia szerzącego się wzdłuż przebiegu układu bodźco-przewodzącego a następnie roboczego mięśnia komór, co przejawia się wystąpieniem skurczu serca. Następnie cały cykl powtarza się.

Naczynia wieńcowe, naczynia zaopatrujące w krew mięsień sercowy (serce).
Składają się z dwóch tętnic: prawej i lewej tętnicy wieńcowej, odchodzących z początkowego odcinka aorty tj. jej części wstępującej, które następnie rozgałęziają się w mięśniu sercowym.
Prawa tętnica wieńcowa leży w bruździe wieńcowej otaczającej prawą połowę serca. Oddaje ona gałąź międzykomorową tylną, biegnąca po tylnej ścianie serca. Tętnica wieńcowa lewa przebiega w bruździe międzykomorowej przedniej i oddaje gałąź okalającą.
Tętnice wieńcowe należą do tzw. tętnic końcowych, które charakteryzują się małą liczbą połączeń między sobą, dlatego skutki zatkania i niedrożności tych naczyń prowadzą do ostrego niedotlenienia mięśnia sercowego, a następnie jego martwicy tzn. zawału.
Do naczyń wieńcowych zaliczają się także żyły, z których jedne uchodzą bezpośrednio do prawego przedsionka serca, a inne (w większości) kończą się w zatoce wieńcowej także uchodzącej do prawego przedsionka serca.

Naczynia chłonne (limfatyczne) to części układu limfatycznego. Można je podzielić na:

• włosowate naczynia limfatyczne - zaczynają się ślepo, zbudowane są ze śródbłonka, są cienkie, znajdują się w tkankach.

• żyły limfatyczne - powstają na skutek połączenia naczyń limfatycznych włosowatych, mają grube ściany, w środku mają zastawki, które chronią przed cofaniem się krwi.

• przewody limfatyczne - powstają na skutek połączenia się żył limfatycznych. Największy przewód limfatyczny to przewód piersiowy, który uchodzi do żyły głównej.

Naczynia żylne

Krążenie wrotne włączone jest do układu żyły głównej dolnej. Żyła wrotna prowadzi do wątroby krew z podprzeponowej części przewodu pokarmowego, śledziony, trzustki i pęcherzyka żółciowego. Powstaje z połączenia żyły krezkowej górnej i żyły śledzionowej, jej początek leży do tyłu od miejsca połączenia głowy i trzonu trzustki. Do układu wrotnego należy też żyła krezkowa dolna, która uchodzi na ogół do żyły śledzionowej w pobliżu początku żyły wrotnej, rzadziej do żyły krezkowej górnej; w 10% przypadków wszystkie 3 naczynia łączą się równocześnie. Od miejsca swego powstania żyła wrotna biegnie ku górze i w stronę prawą, na tylnej powierzchni głowy trzustki, następnie krzyżuje tylny obwód części górnej dwunastnicy, po czym wstępuje do więzadła wątrobowo-dwunastniczego. W obrębie więzadła przebiega aż do wrót wątroby, gdzie kończy się, dzieląc na gałęzie - prawą i lewą Gałąź prawa zaopatruje prawy płat wątroby, lewa - znaczną część płata lewego. Płat ogoniasty otrzymuje dopływy zwykle bezpośrednio od pnia żyły wrotnej. Płat czworoboczny i przylegająca część lewego płata wątroby zaopatrywane są przez samodzielną odnogę lewej gałęzi żyły wrotnej, która jest pozostałością żyły pępkowej. W obrębie więzadła wątrobowo-dwunastniczego żyła wrotna biegnie do tyłu od przewodu żółciowego wspólnego i od tętnicy wątrobowej (rys. 4.11.). Gałęzie żyły wrotnej przebiegają w obrębie tkanki włóknistej przestrzeni bramnych, dlatego ich ściany są hiperechogeniczne. Dzięki temu można je łatwo odróżnić od rozgałęzień żył wątrobowych.

Tętnica główna (łac. aorta - z gr. aeiro - dźwigam, unoszę w górę - nazwa nadana przez Arystotelesa, który twierdził, że funkcją aorty jest utrzymywanie serca we właściwym miejscu) - duży pień tętniczy, którego gałęzie doprowadzają krew tętniczą do wszystkich tkanek. Jest największą tętnicą człowieka. Aorta rozpoczyna się w przedłużeniu stożka tętniczego lewego, następnie wstępuje w śródpiersiu górnym ku górze i nieco w prawo na 5 do 7 cm, a następnie ponad korzeniem płuca lewego zatacza łuk ku tyłowi i w lewo i wchodzi do śródpiersia tylnego na lewą stronę kręgosłupa, do którego dochodzi na poziomie Th₃ lub Th₄. Najwyższy punkt łuku u osoby młodej znajduje się 2-3 cm poniżej górnego brzegu mostka. Po dojściu do kręgosłupa zstępuje pionowo w dół przesuwając się z lewej powierzchni kręgosłupa na jego powierzchnię przednią, a po przejściu przez rozwór aorty w przeponie wchodzi do przestrzeni zaotrzewnowej brzucha, gdzie oddaje swoje największe gałęzie, a sama zmniejsza swoją średnicę. Na wysokości L₄ dzieli się na dwie symetryczne tętnice biodrowe wspólne i znacznie cieńszą, stanowiącą bezpośrednie przedłużenie aorty tętnicę krzyżową pośrodkową.

Podział aorty :

część wstępująca aorty -(dawniej: aorta wstępujaca- rozpoczyna się opuszką aorty utworzoną z trzech zatok znajdujących się ponad płatkami zastawki aorty. W tym miejscu znajduje się odejście tętnic wieńcowych. Ten odcinek aorty biegnie w obrębie worka osierdziowego i kończy się w miejscu przyczepu osierdzia przechodząc w łuk aorty. Do 50 roku życia aorta jest węższa od pnia płucnego, później zaś szersza. W prawej ścianie aorty wstępującej, ponad opuszką znajduje się poszerzenie zwane zatoką czwartą Jest to miejsce w które przy każdym skurczu serca uderza strumień wyrzucanej krwi. W tym miejscu najczęściej tworzy się tętniak.

łuk aorty- rozpoczyna się ku tyłowi od drugiego lewego stawu żebrowo-mostkowego a kończy się na wysokości lewej powierzchni trzonu kręgu Th₃ lub Th₄, gdzie przechodzi w aortę zstępującą. Z górnego obwodu łuku odchodzą zazwyczaj trzy wielkie tętnice: pień ramienno głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa i tętnica podobojczykowa lewa. Po ich odejściu średnica aorty ulega nieco zwężeniu. Łuk w początkowym odcinku biegnie do przodu od tchawicy, a następnie zstępuje wzdłuż lewego obwodu tchawicy i przełyku oraz przewodem piersiowym. Od przodu styka się z żyłą ramienno-głowową lewą oraz z prawym i lewym workiem opłucnowym a także lewym nerwem błędnym z jego gałęziami, lewym nerwem przeponowym oraz gałęzie sercowe do splotu sercowego. Łuk przebiega ponad rozdwojeniem pnia płucnego i korzeniem płuca lewego oraz splotem sercowym. Pomiędzy odejściem tętnicy podobojczykowej lewej a przyczepem więzadła tętniczego znajduje się zwężenie - cieśń aorty.

część zstępująca aorty, pars (dawniej: aorta zstępująca), która dzieli się na:

• część piersiowa aorty (dawniej: aorta piersiowa) - przebiega w śródpiersiu tylnym. Z wiekiem przesuwa się coraz bardziej w lewo. Rozpoczyna się na poziomie Th₃ lub Th₄, a kończy się w rozworze aortowym przepony na poziomie Th₁₂. Na tym odcinku zwężenie naczynia jest nieznaczne, choć odchodzące gałęzie są liczne. Od przodu do aorty w tym odcinku przylega: korzeń płuca lewego, osierdzie, przełyk i leżący na nim splot. Od tyłu: kręgosłup, żyła nieparzysta krótka i żyła nieparzysta krótka dodatkowa. Od lewej: lewe płuco i opłucna, a od prawej: przewód piersiowy i żyła nieparzysta

• część brzuszna aorty, dawniej: aorta brzuszna- rozpoczyna się w rozworze aortowym w przeponie na poziomie Th₁₂, następnie biegnie po przedniej powierzchni kręgów lędźwiowych, nieznacznie przesunięta w lewo. Kończy się w dolnej części trzonu kręgu L₄. Po oddaniu wielkich gałęzi (tętnic nerkowych, pnia trzewnego i tętnic krezkowych) zmniejsza średnicę o 3-4 mm. Następnie już zachowuje swój wymiar aż do odejścia tętnic biodrowych wspólnych. Aorta przedłuża się w tętnicę krzyżową

Tętnica biodrowa wspólna jest naczyniem krwionośnym, które jest końcowym odgałęzieniem aorty brzusznej. Rozwidlenie aorty znajduje się na poziomie 4. lub 5. kręgu lędźwiowego. Tętnica biodrowa wspólna jest krótkim naczyniem, zakończonym rozwidleniem na tętnicę biodrową zewnętrzną i wewnętrzną na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego. Na swym przebiegu oddaje jedynie drobne gałęzie do otrzewnej, mięśnia lędźwiowego większego i naczyń chłonnych.

4

---