ZAWROTY GŁOWY, ZABURZENIA RÓWNOWAGI - POSTĘPOWANIE REHABILITACYJNE
Anatomia układu równowagi
Do głównych części układu równowagi należy przedsionek, który wchodzi w skład ucha wewnętrznego, nerw przedsionkowy, jądra przedsionkowe w obrębie pnia mózgu, szlaki łączące przedsionek z innymi układami ośrodkowego układu równowagi.
Przyczyna zaburzeń równowagi w podeszłym wieku to:
zmiany starcze i chorobowe
niekorzystne warunki zewnętrzne.
Utracie równowagi przeciwdziałają mechanizmy, w których uczestniczą:
wzrok - zmysł ten pomaga nam określić położenie naszego ciała w przestrzeni i to, jak się poruszamy.
ucho wewnętrzne - w którym znajduje się narząd równowagi zwany inaczej błędnikiem albo przedsionkiem wysyłający informacje o rotacyjnych ruchach głowy oraz o przemieszczaniu się w pionie i poziomie.
o.u.n., zwłaszcza tyłomózgowie i móżdżek,
ośrodki rdzenia kręgowego,
mięśnie szkieletowe, aparat więzadłowo-ścięgnisty, stawy (receptory dotyku i receptory czucia głębokiego tzw. proprioreceptory) - znajdujące się w skórze, mięśniach, ścięgnach i okostnej. Odbierają i przesyłają bodźce umożliwiające orientację w położeniu poszczególnych części ciała i w jego położeniu względem otoczenia.
Stany , które prowadzą do zawrotów głowy, omdleń i upadków u osób starszych:
Stany prowadzące do zawrotów głowy
Zaburzenia przedsionkowe (zapalenie błędnika nerwiak nerwu słuchowego)
Niedociśnienie ortostatyczne (jest to nadmierne obniżenie wartości ciśnienia krwi po przyjęciu pozycji stojącej - skurczowego o co najmniej 20 mmHg lub rozkurczowego o co najmniej 10 mmHg.)
Zmiany w obrębie szyi
Pogorszenie sprawności
Choroby naczyń mózgowych
Zaburzenia czucia
Hiperwentylacja
Choroby psychiczne
2. Stany prowadzące do omdleń
Zaburzenia rytmu serca
Zwężenie zastawki aorty
Zawał mięśnia serca
Niedociśnienie ortostatyczne
Leki
Hipotonia poposiłkowa
Omdlenia sytuacyjne
Przyczyny nieznane
3. Stany prowadzące do upadków
Wypadki
Zaburzenia chodu/równowagi
Osłabienie mięśni
Zawroty głowy
Napady atoniczne
Splątanie
Zaburzenia wzroku
Niedociśnienie ortostatyczne
Omdlenia
Leki
Metody badania układu równowagi
Badanie podmiotowe
Wywiad (czas trwania dolegliwości oraz ich dynamiki).
Zawrót o typie wirowania jest charakterystyczny dla uszkodzeń układu równowagi o charakterze obwodowym. Zwykle towarzyszą mu nudności i wymioty a także dolegliwości ze strony narządu słuchu.
Nieprzedsionkowe zawroty głowy są często określane przez chorych jako uczucie chwiania, opadania, unoszenia się na wodzie lub uczucie niepewności statycznej.
Przy zawrotach głowy pochodzenia szyjnego, należy zwrócić szczególną uwagę na związek objawów ze skrętem głowy, towarzyszące bóle głowy, upośledzenie słuchu i szumy uszne, a także zaburzenia ostrości wzroku.
Szukając przyczyny zawrotów głowy trzeba zebrać dokładny wywiad dotyczący przebytych chorób i urazów, szczególnie chorób uszu, urazów i schorzeń szyjnego odcinka kręgosłupa układu nerwowego i narządu wzroku.
Badanie przedmiotowe
Badanie laryngologiczne: orientacyjne badanie słuchu, testy statokinetyczne (próba Romberga, marsz po prostej), itp.
Diagnostyka radiologiczna: Rtg odcinka szyjnego kręgosłupa, tomografia komputerowa (TK) lub magnetyczny jądrowy rezonans (MRI).
W przypadku niewydolności tętniczej układu kręgowo-podstawnego oraz zmian zwyrodnieniowych odcinka szyjnego kręgosłupa dużą wartość diagnostyczną ma badanie prędkości przepływu krwi metodą dopplerowską w układzie tętnic kręgowych i podstawnej mózgu, szczególnie z zastosowaniem skrętu szyi.
CZYNNOŚCIOWE BADANIE RÓWNOWAGI W POZYCJI STOJĄCEJ
Czynnościowy test sięgania mierzy zdolność badanego do sięgnięcia do przodu tak daleko jak tylko to jest możliwe bez wykonywania kroku do przodu lub bez upadku.
Test stania na jednej nodze
Według Janczewskiego około 50% ludności w wieku 65-70 lat, odczuwa zaburzenia równowagi i zawroty głowy.
Procesowi starzenia podlegają zarówno receptory obwodowe zmysłu równowagi i słuchu, wzroku, czucia głębokiego, jak też i ich części ośrodkowe.
Często samo dobranie szkieł korekcyjnych czy zastosowanie laski lub chodzenie z osobą trzecią, poprawia tym ludziom komfort życia.
Podstawowe pojęcia
Habituacja - to czasowe zmniejszenie się reakcji odruchowych (okoruchowych, czy rdzeniowych) oraz reakcji subiektywnych na wielokrotnie powtarzaną stymulację przedsionkową o podobnej sile i charakterze.
Adaptacja - to czasowe zmniejszenie czułości układu równowagi w czasie trwania fizjologicznego bodźca.
Kompensacja - to uruchomienie szeregu mechanizmów, mających na celu wyrównanie istniejącego deficytu i przywrócenie prawidłowych funkcji odruchowych, zależnych od narządu przedsionkowego.
Klinicznie - przez kompensację należy rozumieć powolne wygasanie subiektywnych i obiektywnych objawów towarzyszących uszkodzeniu narządu przedsionkowego.
Oczopląs - to rytmiczny ruch gałek ocznych, niezależny od woli. Zjawisko to związane jest z przejściowym lub stałym brakiem równowagi w napięciu mięśni ocznych i wiąże się każdorazowo z zaburzeniami w układzie kontrolującym to napięcie.
Zawrót głowy - to wrażenie dezorientacji w otaczającej przestrzeni, połączone ze złudzeniem ruchów otaczających przedmiotów czy własnego ciała.
Rehabilitacja w przewlekłych zawrotach głowy pochodzenia szyjnego (w przypadku zmian zwyrodnieniowych odcinka szyjnego kręgosłupa)
Fizykoterapia jest leczeniem wspomagającym leczenie farmakologiczne i ewentualnie chirurgiczne w przypadku zawrotów głowy pochodzenia szyjnego o charakterze przewlekłym.
Trening fizyczny zwiększa masę mięśniową i poprawia koordynację nerwowo-mięśniową. Ćwiczenia pozwalają na utrzymanie prawidłowej elastyczności i długości mięśni, ponadto usprawniają zdolność do szybkiego reagowania na bodźce pochodzące z układu nerwowego.
Zarówno w uzdrowisku, jak i w innych zakładach fizjoterapii, ćwiczenia fizyczne mogą być wykonywane indywidualnie lub zespołowo.
Celem leczenia fizjoterapeutycznego jest:
poprawa ruchomości kręgosłupa, zwiększenie siły mięśniowej poprzez stosowanie następujących zabiegów:
• kinezyterapia codzienna,
• okresowo leczenie uzdrowiskowe.
W przypadku zmian w obrębie odcinka szyjnego kręgosłupa zalecane są:
• ćwiczenia czynne zwiększające ruchomość kręgosłupa,
• ćwiczenia izometryczne mięśni karku wytwarzające „kołnierz mięśniowy".
Fizjoterapia choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa oprócz kinezyterapii obejmuje: ciepłe-lecznictwo, światłolecznictwo, elektrolecznictwo, ultradźwięki, masaż.
Kinezyterapia w zawrotach głowy
Program ćwiczeń powinien zawierać:
1. Ćwiczenia habituacyjne - zmierzające do wyciszenia reakcji patologicznych na ruchy głową i ciała.
2. Ćwiczenia kontroli postawy - usprawniające funkcję proprioceptorów.
3. Ćwiczenia poprawiające orientację przestrzenną
Rehabilitację rozpoczynamy od ćwiczeń habituacyjnych w pozycji siedzącej
W pierwszym tygodniu program obejmuje tylko kilka ćwiczeń, które pacjent wykonuje 2 razy dziennie.
Ćwiczenie I
Głowa nieruchoma. Ruchy gałek ocznych w prawo, w lewo, w dół, górę. Wodzenie wzrokiem po otoczeniu - ruchy okrężne gałek ocznych.
Ćwiczenia II
Ruchy głową w prawo, w lewo z wodzeniem wzrokiem po otoczeniu i skrajnym bocznym ustawieniem gałek ocznych.
Ćwiczenie III
Ruchy głową (Fot. 3a) w górę z zatrzymaniem wzroku na suficie (Fot. 3b), a następnie w dół z zatrzymaniem wzroku na podłodze (Fot. 3c).
Ćwiczenie IV
Pozycja wyjściowa - siedząca. Szybki ruch głowy i tułowia do przodu poniżej kolan. Wytrzymać około 3 sek., a następnie szybki ruch głowy do tyłu z zatrzymaniem wzroku na suficie. Powrót do pozycji wyjściowej.
Ćwiczenie VI
Z pozycji siedzącej wykonać szybki ruch do przodu do poziomu kolan, następnie obrót głową w stronę prawą do góry, zatrzymując wzrok na suficie. Odczekać 3 sek. Powrócić do pozycji wyprostowanej. To samo wykonać w lewą stronę.
Ćwiczenie XI
Ćwiczenie na krześle obrotowym z treningiem wzrokowym. Obroty w prawo i w lewo początkowo wolniejsze, później szybsze z możliwie jak najdłuższym wpatrywaniem się w znajdujący się za plecami wybrany wcześniej punkt. Podczas, gdy tułów obraca się, głowa pozostaje przez pewien czas nieruchoma ze wzrokiem skupionym na nieruchomym punkcie. W maksymalnym punkcie wychylenia ciała, głowa szybkim ruchem podąża za tułowiem do końca obrotu, aby znów utkwić wzrok w nieruchomym punkcie.
Ćwiczenia koordynujące postawę
Ćwiczenie I
Stanie na jednej nodze. Drugą nogę wykonujemy ruchy wahadłowe (początkowo z otwartymi, w miarę zaawansowania z zamkniętymi oczami).
Ćwiczenie II
Chód na palcach (początkowo z otwartymi, w miarę zaawansowania z zamkniętymi oczami).
Ćwiczenie III
Chód na piętach (początkowo z otwartymi, w miarę zaawansowania z zamkniętymi oczami).
Ćwiczenia IV
Stopy ustawione jedna, przez drugą. Wychylanie tułowia do przodu i do tyłu przy oczach zamkniętych.
W wieku powyżej 70 roku życia, około 50% ludzi, odczuwa zawroty głowy i zaburzenia równowagi
Proponowany zestaw ćwiczeń dla osób mniej sprawnych ruchowo
• Ćwiczenie 1. Ustawić dwa krzesła oparciami do środka w odległości 4 m od siebie. Polecić pacjentowi chodzić wielokrotnie od krzesła do krzesła drobnymi krokami do przodu i cofając się do tyłu z wykonywaniem ruchów głową w prawo i lewo.
• Ćwiczenie 2. Ten sam układ ćwiczenia co poprzednio z wykonywaniem ruchów głową do przodu i do tyłu.
• Ćwiczenie 3. Polecić pacjentowi, aby zatrzymał się przy jednym krześle, lekko oparł się ręką o krzesło i powoli unosił i opuszczał na zmianę jedną i drugą nogę zgiętą w kolanie.
• Ćwiczenie 4. Polecić pacjentowi przejść do drugiego krzesła. Powtórzyć ćwiczenie 3x bez opierania się ręką o krzesło.