Justyna Różańska
Koncepcja zrównoważonego rozwoju jako podstawa ekologistyki
Istota ekologistyki, czym jest i czym się zajmuje
Ekologistyka jest nauką łączącą zagadnienia ekologii i ochrony środowiska z logistyką, czyli zarządzaniem procesami związanymi z działalnością gospodarczą, ekonomią. Ekologistyka zajmuje się wszelakiego rodzaju powiązaniami tych dwóch dziedzin, jest wielowymiarowa w swych aspektach, reprezentuje kompleksowe podejście problemu ekologii w procesach rozwoju gospodarczego oparte na wnikliwej analizie czynników wpływających na dany stan rzeczy, ich wzajemne powiązania jak i zależności. Jedna z definicji ekologistyki mówi, że jest to zintegrowany system, który opiera się na koncepcji zarządzania recyrkulacyjnymi przepływami strumieni materiałów odpadowych w gospodarce oraz przepływami sprzężonych z nimi informacji, zapewnia gotowość i zdolność efektywnego gromadzenia, segregacji, przetwarzania oraz ponownego wykorzystania odpadów wg przyjętych zasad technicznych i procesowych, spełniających wymogi normowe i prawne ochrony środowiska, a także umożliwia podejmowanie technicznych i organizacyjnych decyzji w kierunku zmniejszania (minimalizacji) negatywnych skutków oddziaływania na środowisko, które towarzyszą realizacji procesów zaopatrzeniowych, przetwórczych, produkcyjnych, dystrybucyjnych i serwisowych w logistycznych łańcuchach dostaw.
Zadania ekologistyki oraz jej wyzwania
Ekologistyka ma za zadanie analizować i w miarę możliwości rozwiązywać problemy ekologiczne, stosując logistyczne podejście procesowe, oparte na zasadach logistyki, takich jak racjonalizacja procesów, stosowanie rachunku łącznego w ocenie zysków i strat związanych z podejmowanymi działaniami oraz polepszanie efektywności zachodzących procesów. Wyzwaniem ekologistyki jest właściwa ocena stanu rzeczy oraz możliwych efektów i skutków danej działalności, ze względu na wielorakość czynników, które winne być rozważone, a także jakościowy charakter występowania danego zjawiska, który trudno zmierzyć lub przyporządkować mu właściwą ocenę. Przykładem może być problem powstania nowej inwestycji, która ma przynieść określone korzyści biorąc pod uwagę rachunek ekonomiczny, jednak znacząco szkodzi środowisku naturalnemu danego regionu.
Różnorodność kryteriów, które powinny być brane pod uwagę
Aby rozstrzygnąć kwestię słuszności przedsięwzięcia można by zestawić ze sobą korzyści i koszty płynące z projektu, następnie, na podstawie uzyskanego rezultatu, podjąć odpowiednią decyzję, jednak jak określić koszt degradacji środowiska? Czy jest to jedynie koszt utraty zysków z turystyki danego miejsca oraz zwiększenie zanieczyszczenia powietrza, czy może znacznie więcej? Co z interesem społecznym, użytecznością społeczną rozpatrywanego miejsca, w końcu czy koszt utraty go poniosą tylko obecne pokolenia? Przecież szkody wyrządzone przyrodzie mają swoje odwzorowanie w przyszłości, poza tym często są radykalne i nieodwracalne. Czy dokonując takich zmian, mamy prawo decydować za innych, biorąc pod uwagę argumenty tylko jednej grupy społecznej, traktować dzieła natury jak swoją własność? Jaką skalę należy przyjąć by móc zestawić ze sobą te efekty?
Związek z koncepcji zrównoważonego rozwoju z problemami ekologii
Wiele problemów ekologii powstaje w związku ze zmianami gospodarczymi, negatywnym wpływem aktywności gospodarczej na środowisko naturalne oraz sposobem i skalą wykorzystania zasobów naturalnych przez człowieka. Warto zauważyć, że problem niedostosowywania się człowieka do praw natury, jego starania by ze szkodą dla środowiska, i samego siebie próbować je zmieniać przez długi okres nie był poruszany, brak było kompleksowego podejścia do kwestii ochrony środowiska. Powstanie teorii polityki ekonomicznej, związanej z rozwojem ustroju kapitalistycznego, wyzwoliło intensywny rozwój produkcji materialnej i ingerencję człowieka w system przyrodniczy, zarówno w sensie ilościowym, jak i jakościowym. Podstawowym zadaniem szybko rozwijającej się techniki było opanowanie i „ujarzmienie” przyrody. Ewentualnych konsekwencji ekologicznych nie brano pod uwagę. Wierzono w nieograniczone możliwości przyrody do samoodnawiania się i zabliżniania jej ran. Nie brano pod uwagę tego, że w przypadku zbyt dużych intensywności negatywnych wpływów może dochodzić i dochodzi do trwałego naruszenia stanu równowagi w ekosystemie, jako zorganizowanego systemu naturalnego.
Istotą ekologistyki jest próba eliminacji lub choć częściowego ograniczenia negatywnego wpływu działalności człowieka, związanej w dużej mierze z dążeniem do rozwoju gospodarczego, na środowisko, w trosce o wspólne dobro.
Zasady zarządzania ekorozwojowego.
Nie należy zużywać więcej zasobów odnawialnych, takich jak lasy, woda pitna, zwierzyna łowna, ryby, niż przyroda może je regenerować.
Zużyciu zasobów nieodnawialnych, takich jak ropa naftowa czy surowce mineralne, powinno towarzyszyć jednocześnie tworzenie ich substytutów i nowych źródeł energii.
Nie należy zanieczyszczać środowiska substancjami takiego rodzaju i w takiej ilości, że przyroda nie może ich włączyć do swych oczyszczających procesów.
Należy stosować czystą lub przynajmniej czystszą produkcję towarów.
Trzeba zwiększyć produktywność surowców, materiałów i źródeł energii.
Należy zmienić wskaźniki rozwoju gospodarczego z ilościowych na bardziej jakościowe.
Ekspansję wielkich korporacji należy równoważyć rozwojem przedsiębiorczości średniej i drobnej, a ponadto, jeśli to tylko możliwe, lokalnej.
Trzeba ograniczać konsumpcję ekonomiczną nadmierną i czynić ją bardziej sprawiedliwą.
Rozwój gospodarczy powinien brać pod uwagę dobro przyszłych pokoleń.
Proekologiczne reformy należy wprowadzać nie tyle karami i nakazami, ile systemem zachęt pozytywnych.
Koncepcja zrównoważonego rozwoju a świadomość ekologiczna
Kwestia ochrony środowiska, świadomości ekologicznej oraz wpływu działalności człowieka na przyrodę stał się tematem rozważań dopiero w drugiej połowie ubiegłego wieku. Zaczęto dostrzegać konsekwencje zaniedbań na tym polu przez lata, a także obawiać o „cenę”, jaką przyjdzie za to zapłacić. Uświadomiono ścisłe powiązanie człowieka ze środowiskiem oraz jego zależność od jego „łaski”. Dostrzeżono, że właściwy rozwój idzie tylko w zgodzie z zasadami poszanowania środowiska, tylko wtedy człowiek osiąga korzyści, patrząc z perspektywy długofalowej. Przykładem może być problem ograniczoności zasobów naturalnych, mogący prowadzić do zmniejszania efektywności działania gospodarczego, a nawet do całkowitego zahamowania tempa wzrostu gospodarczego. Nawet najwyższy dochód z krótkookresowej eksploatacji surowców naturalnych na bardzo wysokim poziomie nie rekompensuje strat, jakie powstaną w chwili ich całkowitego wykorzystania. Niestety kwestię surowcową zaczęto ujmować w skali światowej dopiero wtedy, gdy wiele krajów zaczęło dotkliwie odczuwać skutki szczupłości własnych zasobów surowcowych i trudności w zwiększaniu eksportu.
Trwały rozwój wg koncepcji zrównoważonego rozwoju.
Koncepcja zrównoważonego rozwoju (sustainable development - SD) narodziła się w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, a sprecyzowana została w roku 1987 w tzw. Raporcie Brundtland, jako podstawa niezakłóconego bytowania społecznego. Przyjęto, że trwały i sprawiedliwy rozwój oznacza:
Trwałość ekologiczną
Rozwój ekonomiczny
Sprawiedliwość społeczną między pokoleniami i w obrębie każdego pokolenia.
Koncepcja zrównoważonego rozwoju mówi o trwałym rozwoju jako rozwoju gospodarczym i społecznym, który zapewni zaspokojenie potrzeb współczesnej generacji bez ryzyka, że przyszłe pokolenia nie będą mogły zaspokoić swoich potrzeb, naruszania możliwości zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń, pozwalając jej na wybór stylu życia. Wskazuje na to, że u podłoża negatywnych skutków rozwoju cywilizacji leży dysproporcja między rozwojem technicznym i kulturowy a wydolnością środowiska. Celem zrównoważonego rozwoju jest zatem optymalizacja zasobów i środków wykorzystywanych w procesach, sposobu ich wykorzystania, by osiągnąć zadawalający efekt. Korzyści płynące z procesów rozwojowych powinny być długookresowe, oraz nie leżeć tylko po jednej stronie. Warto zauważyć, że kwestia ochrony środowiska ma ogromny wpływ na życie człowieka, szkody wyrządzone środowisku przyrodniczemu bardzo silnie oddziałują na życie ludzi, zatem są także naszą szkodą.
Zrównoważony rozwój nie zakłada zaniechania rozwoju gospodarczego w celu zwiększenia dbałości o warunki naturalne, a jedynie wskazuje drogę takiego działania, by nie ingerować zbytnio w prawa przyrody, lub możliwie zniwelować negatywne oddziaływanie na przyrodę. Racjonalizacja podejmowanych działań jest głównym celem, odpowiedzialność człowieka za kierunek rozwoju świata jego obowiązkiem, zatem należy działać w taki sposób, by nie zakłócać naturalnego porządku.
Zrównoważony rozwój nawiązuje do problemów współczesnego świata takich jak:
Problem ograniczoności zasobów naturalnych
Postępująca degradacja środowiska naturalnego
Istnienie barier rozwoju gospodarczego na świecie
Problem zaspakajania potrzeb ludzi kosztem przyrody
Problem zaspakajania potrzeb dzisiejszego pokolenia kosztem potrzeb pokoleń przyszłych
Problem przygotowania lokalnych programów rozwoju zrównoważonego
Jego celem jest znalezienie rozwiązań spełniających wymagania zainteresowanych stron, poprawa stanu rzeczy w imię wzajemnej relacji środowiska i człowieka. Podkreśla znaczenie i konieczność ograniczonego korzystania z zasobów naturalnych oraz zwiększoną dbałość o stan środowiska naturalnego.
Pojęcie ekorozwoju
Ekorozwój oznacza ideę społeczno- filozoficzną ukazującą potrzebę zmiany dotychczasowych wartości, które wprawdzie przyczyniły się do szeroko rozumianego rozwoju techniczno- przemysłowego, ale jednocześnie doprowadziły do globalnego kryzysu ekologicznego. W idei ekorozwoju zawiera się harmonizowanie powiązań pomiędzy gospodarczą i pozagospodarczą działalnością człowieka a środowiskiem przyrodniczym oraz kształtowaniem nieantagonistycznych stosunków między różnymi systemami i grupami społecznymi. Jest to także nowoczesny kierunek rozwoju gospodarki, kładący nacisk na wprowadzanie nowych sposobów organizacji i zarządzania zarówno na szczeblu krajowym, jak i poszczególnych jednostek gospodarczych oraz na zastępowaniu technologii uciążliwych technologiami „przyjaznymi środowisku”. Jako nowy kierunek badań naukowych korzystający z wiedzy różnych dziedzin, ekorozwój bada wzajemne powiązania, relacje zachodzące pomiędzy społeczeństwem- gospodarką- środowiskiem.
Koncepcja zrównoważonego rozwoju zakłada ewolucję społeczno - gospodarczą w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym, ekosystemami i zasobami, strukturami glebowymi, wodnymi, geologicznymi i atmosferycznymi, a także ogólnie rozumianej urody krajobrazu, w celu zachowania ich walorów w możliwie najdłuższych odcinkach czasu.
Do promowania trwałości rozwoju konieczne jest określenie celów polityki środowiskowej i gospodarczej, takich jak ożywienie wzrostu gospodarczego, zaspokojenie podstawowych potrzeb ludzkich w zakresie pracy, pożywienia, energii i higieny, ochrona i pomnażanie bogactw naturalnych oraz kojarzenie praw ekologii i ekonomii w procesie decyzyjnym.
Zrównoważony rozwój zakłada ideę rozważności i odpowiedzialności w kwestii podejmowanych przez człowieka działań. Do rozwiązań proponowanych przez koncepcję zrównoważonego rozwoju należą m.in. zrównoważona produkcja, planowanie produkcji z uwzględnieniem jej kosztów i skutków oddziaływania na środowisko, podejmowanie działań zapobiegających nadmiernemu zanieczyszczeniu środowiska, również przez wdrożenie programu czystszej produkcji (Cleaner Production - CP), zrównoważona konsumpcja, stworzenie takich systemów ekonomicznych, które uwzględniałyby wartość środowiska przyrodniczego, a także
stworzenie nowych modeli rozwoju dla krajów rozwijających się i tych, które są w okresie transformacji.
Koncepcja zrównoważonego rozwoju a ekologistyka
Podstawą koncepcji zrównoważonego rozwoju jest całościowe spojrzenie na problem relacji gospodarki i ekologii, respektuje prawa obu tych dziedzin i stara się znaleźć najlepsze możliwości współdziałania, by przynieść obopólne korzyści. Podkreśla istotność działań prewencyjnych w ochronie środowiska, rozważania korzyści w sposób analityczny i z zachowaniem zasady zdrowego umiaru w celu osiągania wymiernych efektów. Dostrzeżenie integralności tych dwóch płaszczyzn pozwala na pełne zrozumienia istoty problemu degradacji środowiska związanej z aktywnością gospodarczą człowieka.
Korzeń, Z.; „Ekologistyka”; Instytut Logistyki i Magazynowania Warszawa 2001
Górka K., Poskrobko B., Radecki W.; „Ochrona środowiska. Problemy społeczne, ekonomiczne i prawne”; PWE Warszawa 1998
Kozłowski S.; „Ekorozwój: wyzwanie XXI wieku”, PWN Warszawa 2002
Bogumił A., Greniewski M. J., Greniewski P., Krzyżanowski L. J., Rok B., Waloszczyk K. (Zbiór opracowań); ”Zrównoważony rozwój” Wyższa Szkoła Menadżerska SIG Oficyna wydawnicza Warszawa 2004
Kozłowski S.; „Ekorozwój: wyzwanie XXI wieku”, PWN Warszawa 2002
Pyłka- Gutowska E. „Ekologia z ochroną środowiska”, Wydawnictwo „Oświata”, Warszawa 1997
Bojarski W. „Koncepcja badań nad zharmonizowanym rozwojem społeczno-gospodarczym z poszanowaniem dóbr przyrody”, Biuletyn Komitetu Ochrony Środowiska PAN, Wrocław- Warszawa 1988
Kozłowski S.; „Ekorozwój: wyzwanie XXI wieku”, PWN Warszawa 2002