Pojecie małej grupy: mała grupa stanowi zbiór dwóch lub więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, osoby te muszą mieć świadomość swojej przynależności do Grupy, która różni się od innych grup. Osoby te maja jakiś wspólny cel, posiadają wspólne normy oraz tworzą strukturę.( Mika1980)
Grupowe formy pomocy:
a) Psychoterapia grupowa - jest podejściem wykorzystującym w celach leczniczych dynamikę grupy tj. relacje i interakcje zachodzące zarówno pomiędzy członkami i terapeuta, jak również pomiędzy samymi członkami.( Kratochvil).
Dynamika grupy to całokształt zjawisk i interakcji grupowych. Tworzą je interpersonalne stosunki i interakcje indywidualne członków grupy, sam fakt istnienia i działania grupy, oraz siły środowiska zewnętrznego. Na dynamikę grupy składają się zwłaszcza cele i normy grupy, przywództwo, spójność i napięcie rzutowanie dawnych doświadczeń i stosunków na aktualnie zachodzące interakcje, tworzenie się podgrup oraz wzajemne relacje jednostek i grupy. Dynamikę grupy wyznacza również jej rozwój w czasie.
Generalnym celem funkcjonowania grupy psychoterapeutycznej SA indywidualne zmiany funkcjonowania jej członków. Zmiany te mogą następować zarówno dzięki aktywności uczestników grupy psychoterapeutycznej, jak również zamierzonym oddziaływaniom psychoterapeuty.
Istnieją 3 poglądy na znaczenie zjawisk i procesów zachodzących w malej grupie dla leczenia jednostek:
1.procesy grupowe mogą być przez terapeutę ignorowane jeśli uważa się, ze źródła zaburzeń SA interpersonalne( klasyczna psychoanaliza)
2.procesy grupowe SA destruktywne ze względu na rozwój jednostki i dlatego należy je przezwyciężać
3.zjawiska procesy grupowe mogą być zarówno destruktywne jak i konstruktywne z punktu widzenia terapii jednostki i dlatego warto, alby terapeuta umiejętnie je wykorzystywał.
Relacje miedzy członkami grupy to swoisty mikrokosmos społeczny.
Yalom uważa, ze grupa terapeutyczna może być ujmowana jako analog grupy rodzinnej z tendencja uczestników do wchodzenia w związki podobne do wyniesionych z rodziny pochodzenia.
Grupy psychoterapeutyczne różnią się od grup zdaniowych, towarzyskich lub grup wsparcia pod względem norm, które respektują nawet wtedy gdy, owe normy nie zostały jasno zwerbalizowane przez żadnego z członków grupy. Najbardziej oczywiste różnice dotyczą norm otwartości.
Palmer - grupę psychoterapeutyczna można porównać do kongregacji, zgromadzenia poszukującego sensu życia indywidualnie dla każdego człowieka.
W literaturze spotyka się różne podziały grup psychoterapeutycznych. Np. ze względu na:
- główny czynnik działający w grupie
- typ aktywności uczestników
- treści i cele psychoterapii
- społeczny skład grupy
- stopień swobody procesu terapeutycznego
- postawy terapeuty i spsoć komunikowania się uczestników.
Można klasyfikować tez ze względu na różne szkoły psychoterapeutyczne:
- grupy analityczne
- grupy nastawione na modyfikacje zachowań
- inspirowane koncepcjami fenomenologicznymi i psychologia humanistyczna
- grupy spotkaniowe
- grupy rozwoju samoświadomości i rozwoju osobistego
- uwrażliwiające
- pracy z ciałem
- medytacje
- gestalt
- terapia przez sztukę
- zorientowanie na problem
- homogeniczne / heterogeniczne
Formy organizowania grup psychoterapeutycznych:
1.grupy otwarte
2.grupy zamknięte
3.grupy maratonowi (24-28 godz. kontaktu bez przerwy)
4.grupy skumulowane w czasie ( 5-10 dni)
5.grupy treningowe
Warunki organizacyjne funkcjonowania grup:
1.liczba uczestników (7-12 uczestników)
2.czas trwania grup (40-60 godz.)
3.czas trwania jednej sesji terapeutycznej i częstość spotkań (1-2 spotkania tygodniowo, od 1,5-2 godz.)
Kryteria doboru do grupy terapeutycznej:
1.lokalizacja kontroli (umiejętność wyrażania myśli i uczuć. Osoba jest otwarta na konfrontacje)
2. zewnętrzne problemy
3. różnorodność osobowości
4. wiek i różnorodność kulturowa
Przygotowanie pacjentów do udziału w psychoterapii:
1.dostarczenie informacji
2.demonstrowanie nagrań
3.grupa przygotowawcza
Kontakt:
1.czas i miejsce
2.cele grupy
3..frekwencja
4.utrzymanie tajemnicy
5.kontakty członków grupy poza sesjami
Czynniki leczące w psychoterapii grupowej:
1.wzbudzanie nadziei
2.poczucie podobieństwa
3.dostarczenie wiedzy
4.altruizm
5.korektywne odtwarzanie rodziny pierwotnej
6.uczenie społecznych umiejętności
7.naśladowanie
8.interpersonalne uczenie
9.spójność grupy
10.odreagowanie
11.czynnik egzystencjonalny(Yalom)
Fazy rozwoju grupy psychoterapeutycznej:
1.faza orientacji
2.faza konfrontacji i eksploracji różnic
3.faza pogłębionej eksploracji problemów na poziomie indywidualnym i grupowym
4.faza kończenia psychoterapii
b) grupa socjoterapeutyczna
c) społeczność terapeutyczna - (według Krotochwila )jest sposobem organizacji instytucji leczącej albo oddziału , gdzie celowo wspiera się współudział pacjentów w kierowaniu, planowaniu, wspólnej aktywności w leczeniu. Maxwella Jonesa( 1907-1990) twórca koncepcji społeczności terapeutycznej.
d) grupy T - grupy treningu laboratoryjnego ( sensitivity training) początki to warsztaty dla kadry kierowniczej programów finansowych przez rząd USA. Warsztaty były prowadzone przez współpracowników Kurta Lewina i dotyczyły problemów w pracy. Dzielono się pozniej doświadczeniami, w jaki sposób możne to wpływać na poszczególnych członków grupy. Początkowo trening był wykorzystywany do szkolenia tych, którzy profesjonalnie zajmowali się praca z innymi ludźmi. Celem było zwiększenie umiejętności ważnych w relacjach z innymi, np. umiejętności lepszego rozumienia zachowań innych ludzi, umiejętność komunikowania się. Nazwano je grupami T. chociaż głównie celem było Ćwiczenie pewnych umiejętności to obserwowano także niespecyficzne efekty( wzrost zaufania i samoakceptacji). Zazwyczaj spotkanie odbywało się od nieustrukturalizowanej sytuacji:,, oto jesteśmy razem. Możemy na tych spotkaniach robić to, co sami będziemy chcieli”
Sensitivity training jest to odmiana treningu laboratoryjnego. W centrum zainteresowania znajduje się osobiste i interpersonalne problemy poszczególnych osób: stosowane procedury koncentrują się przede wszystkim na rozwoju potencjału osobistego uczestników. Wrażliwość rozumiana jest tutaj jako zdolność emocjonalnego reagowania na bodźce komunikacyjne.
Grupy T podobnie jak grupy spotkaniowe spotykają się 1-2 razy w tygodniu przez kilka tygodni lub miesięcy. Spotkania mogą mieć tez formę maratonów. Grupa liczy od 6 -12 osób.
e) grupy spotkaniowe (encounter group) Twórcą jest Carl Rogers. Praca grup opiera się na aktywności grupowej i przeżyciach grupowych. Połączył on właśnie założenia z systemem grupowego treningu wrażliwości. Grupy spotkaniowe nie SA nastawione na zajmowanie się zdiagnozowanymi problemami. Koncentrują się na rozwoju osobistym, pogłębianiu własnej wrażliwości w stosunkach interpersonalnych i cieszeniu się życiem. Założenia i techniki spotkań zaczęto również wykorzystywać w terapii grupowej. Terapie encounter mona w ten sposób uzasadniony uważać za specyficzne podejście terapii grupowej.
Spotkanie jest rozumiane jako otwarty intensywny i silnie zabarwiony emocjonalnie związek, oparty na aktualnych uczuciach.
Każdy z uczestników pozostawia poza sobą formalności i wyuczone konwencje i przejawia oraz oddaje podczas spotkania całe swoje „ja” bez zahamowań i ograniczeń - z przeżywaniem oraz werbalnymi i niewerbalnymi przejawami swoich uczuć. Terapia opierająca się na koncepcji spotkań jest terapia przezywania, bazująca na emocjonalnym składniku osobowości oraz przezywaniu i wyrażaniu uczuć: tu i teraz”. W tej metodzie używa się wielu różnych gier i technik, częściowo już znanych, częściowo nowo wymyślonych, które wzmacniają przezywanie emocjonalne oraz werbalny i niewerbalny kontakt z innymi, zwracając uwagę na znaczenie dotyku i bezpośredniego kontaktu.
Egan wymienia podstawowe interakcje, które występują w grupie”
1.odrzucenie maski
2.słuchanie innych
3.wsparcie emocjonalne
4.konfrontacja
5.„tu i teraz” (Rogers)
6.techniki pomagające w samouświadomieniu (Schulz, Lewis, Streitfeld)
f) psychoterapia treningowa - metody, których główna zasada terapeutyczna jest powtarzanie, uczenie się, trening. Metody wykorzystujące planowane ćwiczenia systematyczne, stopniowo coraz trudniejsze. Dzięki nim pacjent oducza się objawów choroby lub ćwiczy się w zachowaniach pożądanych i prawidłowych.
Procedury:
1.trening pozytywny
2.trening asertywności
3.trening umiejętności prospołecznych( wyrażanie uczuć, autoprezentacja, proszenie o pomoc, odmawianie)
4.trening awersyjny
5.trening relaksacji (desensybilizacja)
6.naśladowanie
g) Psychodrama - twórca to Jacob L. Moreno jest to improwizowany teatr. Uproszczony do celów terapeutycznych. Bierze się nim udział pacjent i zespół psychodramatyczny, składający się z reżysera i aktorów pomocniczych.
Struktura sesji psychodramatycznej:
1.rozgrzewka - ćwiczenia ruchowe pobudzające fantazje, spontaniczność, twórczość
2.właściwa psychodrama” kto chce przedstawić swój problem” pacjent rozdaje role!
3.Sparing ( dzielenie się przez grupę swoimi odczuciami)
Techniki psychodramy:
1.granice samego siebie- pacjent gra samego siebie w interakcji z kimś
2.monolog- pacjent znajduje się na scenie i myśli głośno
3.sobowtór ( alter ego)
4.wymiana ról- pacjent gra role osoby z która ma konflikt
5.lustro- aktor pomocniczy przedstawia protagoniście jego portret
h) Psychogimnastyka i psychopantomima- metoda podczas której uczestnicy spotkania grupowego wyrażają różne sytuacje, odczucia i relacje za pomocą ruchu bez słów.
i) Biblioterapia - jest zamierzonym działaniem przy wykorzystywaniu ksiązki lub materiałów niedrukowanych (obraz ,film), prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych. Takim celem jest zarówno akceptacja własnej niepełnosprawności, jak akceptacja dziecka upośledzonego przez rodziców czy kolegów itp. Biblioterapia dzieli się na kliniczna i humanistyczna( wychowawczo- rozwojowa). Celem biblioterapii klinicznej jest leczenie zaburzeń, a w biblioterapii humanistycznej korygowanie postaw, kompensacja, samorealizacja.. Uczestnikami procesu biblioterapeutycznego w biblioterapii klinicznej są osoby psychicznie chore, z zaburzeniami emocjonalnymi, w w biblioterapii wychowawczej uczniowie, studenci, osoby niepełnosprawne społecznie, uczestnicy zajęć kulturalno -oświatowych.
Rolą biblioterapeuty w biblioterapii klinicznej jest prowadzenie terapii, a biblioterapii wychowawczej- prowadzenie dyskusji zmierzającej do zmian postaw, przekonań i zachowań. Biblioterapia w swoich głównych założeniach i sposobie realizacji celów terapeutycznych jest zbliżona do psychoterapii. W obu rodzajach terapie realizuje się przez:
- pomoc w odnalezienie się w nowej, trudnej sytuacji Np. choroba, niepełnosprawność, trudności adaptacyjne w klasie, przejście na emeryturę, pobyt w placówkach opieki społecznej.
- informowanie uczestników sesji biblioterapeutycznej, w sposób bardzo przystępny o rodzaju problemu, z którym się zetknęli w danym momencie. Właściwa informacja zapobiega nadmiernym lekom i pozwala Np. szybciej zaakceptować niepełnosprawność. Może wyzwolić motywacje do prawidłowego funkcjonowania w nowej roli.
- uaktywnienie osoby chorej będącej w depresji lub doświadczającej poczucia straty lub innych destruktywnych emocji poprzez zastosowanie odpowiednich technik terapeutycznych.
- stworzenie odpowiedniej atmosfery
- pozytywne wpływanie na stany emocjonalne osoby chorej, będącej w niekorzystnej sytuacji emocjonalnej, przez dostarczenie lektur i rozmowy o nich
- uzyskiwanie pozytywnego wpływu na stosunek osób chorych do własnego stanu zdrowia, do samych siebie i środowiska w którym żyją.
Zalety uczestnictwa w grupie:
1.uczestnicy mogą zbadać swój styl komunikowania się z innymi i nauczyć się bardziej skutecznych umiejętności społecznych
2.warunki pracy grupowej pomagają wspierać nowe zachowania i zachęcają do eksperymentowania. Uczestnicy mogą wypróbować nowe zachowania i decydować o tym, czy chcą włączać je do swojego codziennego życia
3.w niektórych grupach dochodzi do odtworzenia świata dnia codziennego, zwłaszcza gdy uczestnicy są różnorodni pod względem wieku, zainteresowań, rasy, uwarunkowań kulturowych, statusu społeczno- ekonomicznego i rodzaju swoich problemów.
4.określone czynniki sprzyjające rozwojowi osobistemu maja większa szanse ujawnienia się właśnie w grupie.
Błędne wyobrażenia na temat grup:
- „ Grupy są dla każdego”
- „przepracowanie moich problemów w grupie automatycznie rozwiąże je w domu”
- „celem Grupy jest to, by jej członkowie opuszczając ją czuli bliskość i miłość wobec każdego innego członka Grupy”
- Grupy są to miejsca, gdzie atakuje się ludzi i zabiera się im mechanizmy obronne
- „Grupy czynią ludzi bardziej przygnębionymi i nieszczęśliwymi, ponieważ wydobywają na powierzchnie ich problemy”
- „ Grupy mówią ludziom jak żyć”
- „nacisk Grupy wymusza na ludziach utratę poczucia tożsamości”
- ` do grup przystępują tylko ludzie zaburzeni emocjonalnie”
- „Grupy są czymś sztucznym i nierzeczywistym”
Struktura zajęć socjoterapeutycznych: każde spotkanie ma swój cel podporządkowany celowi ogólnemu( Np. wzmacnianie poczucia własnej wartości, zmniejszanie zachowań agresywnych, redukcja napięcia itp.)
I ETAP POWSTAWANIE GRUPY:
- poznanie uczestników
- określenie celów grupowych
- normy, reguły, rytuały grupowe
- budowanie poczucia bezpieczeństwa i zaufania
II WŁAŚCIWY ETAP PRACY Z GRUPĄ:
- realizacja zaplanowanych celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych dostosowanych odpowiednio do danej grupy
- praca grupowa lub indywidualna na tle Grupy
III ZAKOŃCZENIE GRUPY:
- pojawiają się silne emocje, poczucie żalu, straty
- opracowanie form kontaktowania się ze sobą w razie potrzeby
- podsumowanie nabytych umiejętności
- udzielanie sobie pozytywnych informacji zwrotnych
-ewaluacja zajęć
SCENARIUSZ JEDNEJ SESJI TERAPEUTYCZNEJ:
1.rytualne powitanie, dzielenie się informacjami o minionych wydarzeniach miedzy zajęciami, badanie nastroju
2.w zależności od nastroju Grupy proponuje się zajęcia wyciszające albo energetyzujace
3.gry i ćwiczenia psychokorekcyjne, edukacyjne, rozwojowe
4.podsumowanie każdego ćwiczenia( werbalizacja)
5.zakończenie zajęć
TREŚCI URAZOWE
(„ jestem gorszy od innych” „ musze być silny” „ świat jest zły i okrutny” itp.)
↓
ZABURZENIA ZACHOWANIA
↓
SOCJOTERAPIA
Proces psychokorekcyjne ukierunkowany na eliminowanie lub zmniejszenie zaburzeń zachowania u dzieci i młodzieży
↓
GRUPA SOCJOTERAPEUTYCZNA
Miejsce:
- doświadczeń korekcyjnych (pozytywne doświadczenia wpływające na obraz siebie, świata, innych ludzi, korygują sądy urazowe)
- odreagowanie napięć emocjonalnych (lek, gniew, bezsilność, poczucie krzywdy, złość , wstręt)
- uczenie się nowych umiejętności psychologicznych ( asertywność, podejmowanie decyzji, poszukiwanie wsparcia)
- zaspokojenie potrzeb rozwojowych ( potrzeba aktywności ruchowej, zabawy, podejmowania wspólnej aktywności, potrzeba aprobaty społecznej, niezależności itp.)
CZYNNIKI TERAPEUTYCZNE SPOŁECZNOŚCI WEDŁUG MARTIEN …………:
1.rodzina zastępcza
2.filozofia spójności
3.struktura terapeutyczna
4.równowaga pomiędzy demokracja, terapia a autonomia
5.uczenie się życia poprzez społeczną interakcje
6.uczenie się poprzez kryzys
7.terapeutyczny efekt wszystkich działań w społeczności
8.odpowiedzialność za własne zachowanie
9.wzrost samooceny za pomocą osiągnięć
10.internalizacja pozytywnego systemu wartości
11.konfrontacje
12.pozytywne presje rówieśnicze
13.uczenie się rozumienia i wyrażania emocji
14.zmiana negatywnych postaw życiowych na pozytywne
15.poprawa stosunków z rodzina
DYNAMIKAGRUPOWA:
I FAZA STADIUM POCZĄTKOWE:
a) procesy w tej fazie
- badanie
- sprawdzanie
- nabywanie orientacji
b) zadania Grupy w tej fazie
- określenie celów
- ustalenie norm
- tworzenie spójności Grupy
c) typowe problemy w tej fazie Grupy:
- niepewność co do celów osobistych grupie
- złość i konflikty, ze brak jest ukierunkowania pracy Grupy
- powierzchowna aktywność
- wstępny opór Grupy: ( czy będę tutaj zaakceptowany? Czy mogę naprawdę powiedzieć co czuje, boje się ze będą mnie oceniać. Czy nie opowiem o sobie za dużo?)
- „trup w szafie” czyli to, o czym się nie mowi
- tendencja do mówienia o innych osobach, skupienie się na innych ludziach i sprawach spoza Grupy
- „tu i teraz” a „tam i wtedy'
- abstrakcyjne lub nadmiernie intelektualne rozmowy, mgliste wypowiedzi na temat własnych oczekiwań dotyczących terapii w grupie.
d) Normy:
- regularne uczestnictwo w grupie
- ujawnianie znaczących aspektów siebie samego
- aktywny udział i zaangażowanie
- udzielanie informacji zwrotnych
- dostarczenie wyzwań niezbędnych do rzetelnego spojrzenia na siebie
- słuchanie bez przygotowania natychmiastowych odpowiedzi
e) zachowania terapeuty/ trenera:
- zachęcenie do podzielenia się z innymi swoimi obawami, co do uczestnictwa w grupie
- używanie łagodnych konfrontacji, aby skupić się na tym co” tu i teraz”
- modelowanie
- uwaga i słuchanie
- rozumienie sygnałów niewerbalnych
- empatia
- szczerość i otwartość
- szacunek
- konfrontacja pełna troski
- pomaganie w konstruktywnym ustanowieniu norm
- stosowanie pozytywnych wzmocnień( zdania oznajmujące)
II FAZA PRZEJŚCIOWA- KONFLIKT I OPÓR
a) procesy w tej fazie:
- sprawdzanie prowadzącego i innych osób
- konflikt pomiędzy potrzeba bezpieczeństwa a potrzeba zmiany
- opór
- lek przed bliskością
- lek przed odrzuceniem, ośmieszeniem, odkryciem pustki, odsłonięciem się
- walka o kontrole
b) zadania Grupy:
- nauczenie się konfrontacji
- uświadomienie sobie, ze pomoc to nie tylko wsparcie i empatia
c) typowe trudności:
- milczenie i bierność
- monopolizowanie
- gadulstwo
- wypytywanie
- dobre rady
- pocieszenie
- wrogość
- zależność
- wywyższanie się
- uwodzenie
- podgrupy
- intelektualizowanie
d) zachowania terapeuty/ trenera:
- nauczenie rozpoznawania sytuacji konfliktowych
- towarzyszenie uczestnikom w odkrywaniu ich mechanizmów obronnych
- uczenie szacunku do oporu i konstruktywnego postępowania z jego przejawami
- modelowanie zachowań związanych z reagowaniem na krytykę
- uczenie się rozumienia zachowań uczestników bez przyczepiania im etykietek
- zachęcenie do wyrażania na bieżąco reakcji na : „tu i teraz”
III FAZA - KONSTRUKTYWNA PRACA:
a) procesy w III fazie:
- wysoki poziom zaufania i spójności
- otwarta komunikacja
- uczestnicy sami podejmują cześć zadań w grupie bez udziału terapeuty
- gotowość do ujawniania ważnych treści
- zauważanie i rozpoznawanie sytuacji konfliktowych
- informacje zwrotne udzielane swobodnie i nie są przyjmowane obronnie
- konfrontacja bez przyklejania etykietek, sądów i ocen
- gotowość uczestników do pracy miedzy sesjami
- atmosfera wsparcia
- klimat nadziei, ze zmiana jest możliwa
b) zadania Grupy:
- przepracowanie osobistych znaczących problemów
- zgłaszanie tematów do pracy
- gotowość do praktykowania nowych umiejętności i zachowań
- dawanie innym wsparcia, inicjowanie konfrontacji
- dokonywanie oceny poziomu własnej satysfakcji z pracy w grupie
c) typowe trudności:
- „umowa” na prace w bezpiecznym klimacie
- uzyskując wzgląd uczestnicy nie podejmują działań poza nią
- wycofanie w związku z lekiem przed otwartością innych
d) zachowania terapeuty/ trenera:
- kontynuacja modelowania pożądanych zachowań
- dbanie o równowagę pomiędzy wsparciem a konfrontacją
- wspieranie uczestników w gotowości do podejmowania ryzyka
-interpretowania we właściwym czasie
-zachęcanie uczestników do proszenia o pomoc grupę
- znajdowanie wspólnych dla Grupy tematów
- stała świadomość, jakie czynniki w danej grupie działają
IV FAZA- ZAKOŃCZENIE PRACY:
a) procesy w tej fazie:
- smutek, lęk w związku z rozstaniem
- „krok wstecz”
- członkowie Grupy decydują, jakiego typu działania podejma po zakończeniu Grupy
- nadzieje, obawy w związku z zakończeniem Grupy
- przygotowanie do spotkania ze znaczącymi osobami spoza Grupy
- ocena i podsumowanie pracy w grupie
- rozmowy na temat spotkań po grupie
b) zadania Grupy:
- utrwalenie i konsolidacja nabytych treści
- przygotowanie się do przeniesienia w świat życia codziennego
- radzenie sobie z rozmaitymi uczuciami wiążącymi się z rozstaniem
- przekazanie sobie informacji zwrotnych
- domykanie nieprzepracowanych spraw i problemów
- ocena wpływu Grupy
- podjęcie decyzji, co do zmian, jakich chcą dokonać
c) typowe trudności:
- unikanie podsumowania
- dystansowanie się wobec własnych uczuć
- uznanie udziału w grupie jako celu samego w sobie
d) zachowania trenera/ terapeuty:
- towarzyszenie uczestnikom w radzeniu sobie z uczuciami rozstania
- zadbanie o to, aby uczestnicy mogli wyrazić i przepracować nie zakończone sprawy
- wzmacnianie konstruktywnych zmian
- praca nad konkretnymi zobowiązaniami wobec Grupy (kontakty)
- zapewnienie grupie możliwości podzielenia się konstruktywnymi informacjami zwrotnymi
- podkreślenie zachowania dyskrecji również po zakończeniu Grupy
- pomiar zmian