Świat i Antyświat , Różycki, Tomasz

Radosław Kobierski

Do księgarń trafił nowy tom wierszy Tomasza Różyckiego, urodzonego w 1970 roku poety i tłumacza literatury francuskiej. Te dwie informacje w przypadku autora głośnego debiutanckiego tomu "Vaterland" są istotne. Po pierwsze, "przynależność pokoleniowa" (roczniki 70.), po drugie, wpływy francuskiego symbolizmu. Jest to układ na tyle paradoksalny, że stawia poezję Różyckiego zdecydowanie poza pokoleniem, w bliżej nieokreślonej przestrzeni i czasie.

"Świat i Antyświat" jest dziennikiem podróży ujętym w formę pieśni. Chodzi przede wszystkim o podróż wewnętrzną, w głąb siebie. Triest, Lizbona, Adriatyk to preteksty. Mit kultury śródziemnomorskiej staje się antymitem. Jest, jak pisze autor, wypalony czajnik śpiewający elegię, pająk na ścianie, kartki z książek meldunkowych, ciało między łóżkiem a ścianą. Jest wreszcie Środek Europy, który można wytyczyć wszędzie; nie jako miejsce, ale jako ciężar.

Widać to szczególnie w wybitnym moim zdaniem poemacie "Kampania zimowa", który tytularnie odwołuje się do utworu Josifa Brodskiego. Środkiem ciężkości jest codzienność, ów "rejestr ubytków", "cała księga strat", spis rzeczy i miejsc, które są niejako za małe, by mogły zostać uświęcone. A jednak tylko one dostępują sakralizacji.

Nie w zadziorności rodem z Rafała Wojaczka, ale w delikatności, z jaką Różycki pochyla się nad codziennością, tkwi siła tej poezji. Nawet słowa, które, wydawało się, dawno już zostały spetryfikowane, jak: ojczyzna, sztandar, naród, nabywają innego znaczenia na osi kuchnia-przedpokój-kuchnia.

Tomasz Różycki, Świat i Antyświat, Wydawnictwo Lampa i Iskra Boża, Warszawa

Tomasz Różycki

języki: polski  / angielski 

 

Poeta, eseista, tłumacz z języka francuskiego. Urodził się w roku 1970, mieszka w Opolu.

Laureat nagrody Kościelskich (2004, za poemat "Dwanaście stacji"), nominowany do Nagrody Literackiej Nike (2007, za tom "Kolonie").

Wiersze Różyckiego są natychmiast rozpoznawalne dzięki ich specyficznej dykcji. Poeta tworzy utwory rytmiczne, często rymowane, niejednokrotnie grupowane w cykle sonetów czy pieśni, co wydaje się nawiązaniem do tradycji liryki staropolskiej. Elementów barokowej stylizacji dałoby się odnaleźć jeszcze więcej - liczne wiersze oparte na wyliczeniu, specyficzne przywołania horror vacui (lęku przed pustką), koncepty. Są też u Różyckiego obecne ślady innych przeszłości, o czym świadczy choćby przedwojenny sztafaż tomu "Chata umaita".

W ogóle jest to poezja mocno zakorzeniona w tradycji literackiej, choć jednocześnie nie można powiedzieć, by stosunek Różyckiego do przeszłości był niewolniczy. O jego samodzielności świadczą ironiczne, odwracające znaczenie nawiązania, takie jak odwołanie się do fragmentu "Traktatu moralnego" Czesława Miłosza ("Lawina bieg od tego zmienia / Po jakich toczy się kamieniach") w szóstym wierszu z cyklu "Kampania zimowa 2003" z tomu "Świat i antyświat". Nie jest to więc poezja zadowalająca się prostym powtarzaniem zastanych motywów literackich, mimo że ich afirmacja jest wyraźna.

Za wyjątkiem tomu "Kolonie", stanowiącego sentymentalną podróż w krainę dziecięcych marzeń o piratach i o krajach zamorskich, poezję Różyckiego cechuje wyostrzony zmysł obserwacyjny i umiłowanie konkretu. Reminiscencje realnego świata zostają jednak z reguły przekształcone w obrazy rodem z nieprzyjemnego snu, ewokujące zużycie i zniszczenie (powódź, zmiany klimatu, nieokreślone kataklizmy historyczne, awarie sieci elektrycznej, wreszcie wieloznaczne formuły typu "świat się nam zepsuł").

Ucieczką od tak przedstawionej, uwierającej rzeczywistości może być w wierszach Różyckiego miłość, sztuka, wreszcie podróż (często podróż włoska, stanowiąca zresztą jeszcze jeden znak kulturowy sytuujący poetę w obrębie klasycyzmu). W wierszach z tomu "Świat i antyświat" można z kolei odnaleźć pewne nawiązania do anarchizmu ("wyłączyli prąd / i zdechły urzędy, państwo przestało gryźć") i sprzeciw wobec konsumpcjonizmu. Prawdopodobnie stanowią one jednak nie tyle wyznanie światopoglądowe, ile kolejne znaki wyobcowania ze współczesnej rzeczywistości (czy też sprzeciwu wobec niej), w jakie poezja ta obfituje.

Charakterystyczny dla poety gest zawłaszczania przeszłości najpełniej realizuje groteskowy poemat "Dwanaście stacji". Główny bohater, konsekwentnie nazywany Wnukiem, potomek mieszkańców Ziem Odzyskanych, dostaje zadanie zorganizowania wyjazdu rodziny na dawne kresy wschodnie Rzeczypospolitej. Jego przygotowanie wymaga, by Wnuk odwiedził i zebrał swoją rodzinę, co staje się pretekstem do ukazania galerii osobliwych postaci, rozdartych między współczesnością Śląska Opolskiego a przeszłością Ziem Zabranych. Można więc powiedzieć, że poeta zdecydował się poruszyć temat niejako nieprzynależny jego pokoleniu.

W poemacie doszukiwano się nawiązań do "Pana Tadeusza", i rzeczywiście można je znaleźć na poziomie pojedynczych zabiegów konstrukcyjnych, co pokazuje Andrzej Skrendo. Jednak ze względu na pretekstowość fabuły, "Dwunastu stacjom" bliżej byłoby chyba do tradycji romantycznego poematu dygresyjnego.

Tomasz Różycki nie znalazł się w słowniku i antologii Tekstylia. O "rocznikach siedemdziesiątych" (Kraków 2002) - co może świadczyć o tym, że jego twórczość nie posiada cech zwyczajowo kojarzonych z młodą poezją. Główny element obcy stanowi tu prawdopodobnie pewna dekoracyjność poezji Różyckiego.

Bibliografia:

• "Vaterland", Stowarzyszenie Literackie im. K.K. Baczyńskiego, Łódź 1997.

• "Anima", "Zielona Sowa", Kraków 1999.

• "Chata Umaita", Lampa i Iskra Boża, Warszawa 2001.

• "Świat i antyświat", Lampa i Iskra Boża, Warszawa 2003.

• "Wiersze", Lampa i Iskra Boża, Warszawa 2004 (przedruk zawartości pierwszych czterech tomików).

• "Dwanaście stacji", SIW "Znak", Kraków 2004.

• "Kolonie", "Znak", Kraków 2006.

• Stephane Mallarmeé, "Rzut kośćmi nigdy nie zniesie przypadku", tłum. Tomasz Różycki, Korporacja Ha!Art, Kraków 2005.

O poecie pisali:

• Maria Cyranowicz, "Poezja umaita", "Studium" 2/2002.

• Andrzej Skrendo, "Ów Różycki", "Odra" 12/2004.

• Jacek Gutorow, "Niepodległość głosu. Szkice o poezji polskiej po 1968 roku", "Znak", Kraków 2003.

• Paweł Kozioł, "Dekolonizacja", "Wakat" 1/2006.

• Magdalena Rybak, "Rozbiórka. Wiersze, rozmowy i portrety 26 poetów", Biuro Literackie, Wrocław 2007.

Autor: Paweł Kozioł, wrzesień 2008, tekst opracowany do projektu internetowej "Antologii polskiej poezji od Średniowiecza do wieku XXI".

---