KOMPETENCJE I ODPOWIEDZIALNOŚĆ RADY MINISTRÓW

Kompetencje Rady Ministrów

Kompetencje Rady Ministrów jako organu władzy wykonawczej są zdeterminowane jej pozycją prawnoustrojową określoną w Konstytucji. W tym zakresie podstawowe znaczenie mają regulacje zawarte w art. 146 Konstytucji, z których wynika, że „Rada Ministrów prowadzi po­litykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej". Sformu­łowanie to trzeba rozumieć w ten sposób, że to rząd jest głównym ośrod­kiem władzy wykonawczej. Ma on podejmować decyzje o zasadniczym, politycznym charakterze; natomiast kwestie szczegółowe to domena po­szczególnych ministrów. Rada Ministrów kieruje całym systemem ad­ministracji rządowej, tj. centralnymi organami administracji, jak i pod­porządkowanymi jej organami terenowymi.

Ze wspomnianej wyżej zasady domniemania kompetencji na rzecz Rady Ministrów wynika, że regułą są uprawnienia Rady Ministrów do prowadzenia polityki państwa, zaś kompetencje w tym zakresie in­nych organów władzy publicznej stanowią od tej zasady wyjątek, o któ­rym wyraźnie muszą stanowić przepisy prawa. W literaturze naukowej proponuje się określoną systematyzację kompetencji Rady Ministrów, wyodrębniając następujące grupy:

a) kompetencje inicjatywne;

b) kompetencje wykonawczo-organizatorskie;

c) kompetencje w zakresie bieżącego, samodzielnego kierow­nictwa państwa;

d) kompetencje koordynacyjno-kontrolne wobec innych pod­miotów;

e) kompetencje w zakresie stanowienia prawa;

f) inne kompetencje.

Ad. a) Kompetencje inicjatywne polegają na kształtowaniu polityki państwa przez inicjowanie działań innych organów, głównie Sejmu i Prezy­denta. W tym zakresie Rada Ministrów została wyposażona m. in. w prawo inicjatywy ustawodawczej. W odniesieniu do projektu ustawy budżetowej rząd ma wyłączne prawo takiej inicjatywy. Kompetencje inicjatywne Rady Ministrów przejawiają się także w niektórych sprawach wobec Prezydenta.

Ad. b) Kompetencje wykonawczo-organizatorskie wyrażają się przede wszystkim w zapewnieniu wykonania ustaw. Należy to rozumieć jako zobowiązanie Rządu do takich działań (o charakterze kie­rowniczym, koordynacyjnym, kontrolnym), które prowadziłyby do realiza­cji ustaw przez wszystkie ogniwa systemu administracji rządowej.

Ad. c) Kompetencje w zakresie bieżącego, samodzielnego kierownic­twa państwa obejmują szereg zadań i uprawnień Rady Ministrów. W tej sterze rząd zapewnia przede wszystkim bezpieczeństwo zewnętrzne i we­wnętrzne państwa oraz porządek publiczny. Rząd uprawniony jest do spra­wowania ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi pań­stwami i organizacjami międzynarodowymi.

Ad. d) Kompetencje koordynacyjno-kontrolne Rady Ministrów polegają przede wszystkim na kierowaniu, koordynowaniu i kontroli działal­ności innych organów administracji rządowej. Kompetencje te mają za­pewnić jednolitość polityki realizowanej przez cały system administracji rządowej.

Ad. e) Kompetencje prawodawcze Rady Ministrów zasługują na szczególną uwagę, albowiem akty prawne stanowią jeden z podstawowych środków realizacji przez nią konstytucyjnych zadań. Rada Ministrów wy­daje rozporządzenia oraz uchwały.

Ad. f) Inne kompetencje to takie, które nie dają się wyraźnie zaszere­gować do jednej z wymienionych grup. Do tych kompetencji można zali­czyć prawo określenia organizacji i trybu swojej pracy przez Radę Mini­strów.

Zagadnienie odpowiedzialności Rady Ministrów

System parlamentarno-gabinetowy zakłada kontrolę parlamentu nad działalnością rządu. W naszych warunkach oznacza to, że Rada Mi­nistrów za swoją działalność ponosi polityczną odpowiedzialność przed Sejmem. Odpowiedzialność ta oparta jest na założeniu, że działalność rządu powinna być zgodna z polityką realizowaną przez parlament, a ściślej -większość parlamentarną. Odpowiedzialność polityczna (parlamentar­na) może mieć charakter solidarny, tzn. odnosić się do całego rządu, lub indywidualny, czyli odnosić się do poszczególnych jego członków. Odpo­wiedzialność indywidualną ponosi minister, gdy polityka kierowanego przez niego działu administracji wywołuje sprzeciw parlamentu.

W świetle przepisów Konstytucji, Sejm w zakre­sie odpowiedzialności politycznej rządu może zastosować dwa środki: odmówić wotum zaufania lub wyrazić wotum nieufności. Udzielanie wotum zaufania ma miejsce przede wszystkim w procesie powoływania rządu. Obok tego instytucja wotum zaufania może zaistnieć w trakcie działalności rządu, gdy premier zwróci się do Sejmu o wyraże­nie takiego wotum rządowi.

Gdy zaś chodzi o udzielanie rządowi wotum nieufności, to w tym przy­padku stosowana procedura jest obwarowana wieloma wymogami. W świe­tle art. 158, wniosek o wyrażenie Rządowi wotum nieufności może złożyć co najmniej 46 postów, a jednocześnie wniosek ten musi wskazywać imien­nie kandydata na nowego premiera. Wynika z tego, że przepisy konstytu­cyjne odnośnie do całej Rady Ministrów kreują tzw. konstruktywne wo­tum nieufności, które polega na możliwości odwołania dotychczasowe­go rządu, ale przy jednoczesnym wyborze nowego premiera, który ma po­parcie większości parlamentarnej. Przyjęte rozwiązanie ma zapobiegać powstawaniu kryzysów rządowych polegających na niezdolności Sejmu do utworzenia rządu.

Drugą formą odpowiedzialności członków rządu (wraz z premierem) jest odpowiedzialność konstytucyjna. Ma ona charakter indywidualny. Członkowie rządu ponoszą ją przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustawy, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Odpowiedzialność ta ma cha­rakter prawnokarny.

---