(X) ODMIANY JĘZYKA NARODOWEGO

1. BADANIE ZRÓŻNICOWANIA JĘZYKA NARODOWEGO uwzględnia:

rolę języka w społeczeństwie

współzależność zjawisk językowych i społecznych

zróżnicowanie regionalne języka (DIALEKTOLOGIA)

zróżnicowanie środowiskowe języka (SOCJOLINGWISTYKA)

zróżnicowanie stylistyczne języka (STYLISTYKA)

Czynniki różnicujące sposoby posługiwania się językiem:

1. region

2. warstwa społeczna

3. środowisko (grupa społeczna)

4. wykształcenie

5. wiek

6. płeć

7. okoliczności użycia języka

(kontekst komunikacyjny)

2. DIALEKTOLOGIA - przedmiot badań: terytorialne zróżnicowanie języka

DIALEKT (narzecze) - odmiana języka ogólnonarodowego, używana przez mieszkańców określonego obszaru geograficznego.

REGIONALIZM (leksykalny, gramatyczny, fonetyczny)

to jednostka językowa charakterystyczna dla terytorialnej odmiany języka ogólnego w stosunku do odpowiadających jej jednostek typowych dla reszty obszaru językowego.

Główne odmiany regionalne języka polskiego:

1. kaszubski (***)

2. mazowiecki

3. wielkopolski

4. małopolski

5. śląski

3. SOCJOLINGWISTYKA - przedmiot badań: społeczne zróżnicowanie języka

SOCJOLEKT - odmiana języka narodowego związana z istnieniem trwałych grup społecznych połączonych jakimś rodzajem więzi

język grupowy

język zawodowy (profesjolekt)

gwara środowiskowa

slang

żargon

Socjolekty są stosowane w układzie:

- kontaktów bezpośrednich (osobistych i zindywidualizowanych); socjolekty powstają jako odmiana językowa charakterystyczna dla kręgów równieśniczych i towarzyskich

- instytucjonalnym, częściowo sformalizowanym, wyznaczonym utartymi zachowaniami;

Socjolekty nie występują natomiast w układzie kultury masowej, gdyż przekazy komunikacji masowej z założenia są ujednolicone językowo, by były powszechnie dostępne i zrozumiałe; komunikacja masowa nastawiona jest na kontakt wszystkich grup społecznych, a więc nie wykazuje cech specyficznych dla środowiskowych odmian języka.

Przykładowe socjolekty:

1. Języki kręgów towarzyskich

(język szachistów, karciarzy...)

2. Języki środowisk rówieśniczych

(gwara uczniowska, gwara studencka...)

3. Języki subkultur

(slang skinów, hippisów, punków...)

4. Języki grup zawodowych

(język myśliwski, żołnierski, marynarski...)

5. Język grup przestępczych

(żargon złodziejski)

Przy rozpatrywaniu socjolektów należy uwzględnić następujące kryteria:

1. zmienność / stabilność

(gwara studencka / język łowiecki)

2. tajność / jawność

(żargon złodziejski, grypsera, biniawera / gwara studencka)

3. informacyjność / ekspresywność

(język prawniczy / gwara studencka)

4. peryfrastyczność / skrótowość

(gwara studencka / język sportowy)

4. STYLISTYKA - przedmiot badań: zróżnicowanie stylistyczne języka

cel: opis funkcjonalnych odmian stylistycznych języka

Styl - zespół wyodrębnionych wyraźnie środków językowych (słownictwo, związki frazeologiczne, konstrukcje składniowe), charakterystycznych dla określonej grupy tekstów. Styl jest to więc sposób ukształtowania tekstu w ramach tej samej zawartości komunikacyjnej w zależności od wyboru różnych środków synonimicznych należącej do danej odmiany językowej, będący wynikiem działania takich subiektywnych i obiektywnych czynników, jak:

• ekspresywno-impresywne aspekty wypowiedzi,

• względy estetyczne,

• cel i funkcja wypowiedzi.

Styl potoczny - stosowany jest niemal wyłącznie w komunikacji codziennej, jest powszechnie znany i stosowany przez użytkowników języka w najszerszym zakresie sytuacji komunikacyjnych. Znaki językowe stosowane w komunikacji potocznej są przezroczyste, tzn. nadawca i odbiorca nie zwracają uwagi na ich formę, lecz traktują je tylko i wyłącznie jako nośniki treści. Styl potoczny pozostaje w ścisłym związku z tzw. myśleniem potocznym, zdroworozsądkowym. Jest kreatorem i kodyfikatorem potocznego obrazu świata zawartego w języku i odzwierciedla naiwne, potoczne wyobrażenia o świecie. W stylu potocznym występuje wiele stereotypów.

Styl artystyczny - jest nastawiony na kreowanie wartości artystycznych, na

zwracanie uwagi na formę komunikatu (na skutek czego znak traci swą

przezroczystość); stosowany jest w ograniczonej kategorii sytuacji oraz jest

podatny na stylizację polegającą na wykorzystaniu w stylu artystycznym

elementów innych odmian stylistycznych języka.

Styl naukowy - nastawiony jest na głoszenie zdan prawdziwych i dobrze

uzasadnionych. Wypowiedzi takie wymagają szczególnego

uporządkowania pod względem logicznej spójności tekstu (np. wskazywania związków dedukcyjnych między zdaniami, stosowania argumentacji, dowodów logicznych i reguł wnioskowania). Wyznacznikiem leksykalnym stylu naukowego jest specjalistyczna terminologia, obfitująca w neologizmy i neosemantyzmy. Precyzję i jednoznaczność terminów osiąga się przez stosowanie definicji.

Styl publicystyczny - nastawiony jest przede wszystkim na perswazję, czyli nakłanianie odbiorcy do wyznawania określonych poglądów, uznawania określonych wartości oraz podejmowania sugerowanych działań. Perswazja stosowana jest stosunkowo szeroko - w mass mediach, reklamie, w homiletyce (=głoszenie kazań), dydaktyce. Wypowiedzi należące do stylu publicystycznego zawierają wiele elementów oceniających, przedstawiają opinie i są nastawione na skuteczność w nakłanianiu do zaakceptowania określonego światopoglądu, a nie na informowanie odbiorcy.

---