MYŚL POLIYCZNA semestr IV
Alexis de Tocqueville (1805 - 1859) wątki liberalne i konserwatywne
„O demokracji w Ameryce”
We wstępie wspomina że już w Europie dążono do wolności. Wymienia 2 sposoby ustanowienia politycznej równości: dać prawa wszystkim albo nie dać ich nikomu.
W ówczesnej Ameryce u ludzi występowała przeciętność intelektualna, równość majątkowa. Ludzie przedkładają równość nad wolnością. Zwraca uwagę na oświatę, obyczaje. Gmina to związek który posiada naturalny charakter, że powstaje samorzutnie wszędzie tam, gdzie gromadzą się ludzie. Człowiek stworzył monarchię i ustanowił republiki, gmina zdaje się pochodzić wprost od Boga. Swobody gminne są zjawiskiem rzadkim i kruchym. W gminie tkwi siła wolnych społeczeństw. Instytucje gminne są dla wolności tym, czym dla nauki są szkoły podstawowe (wolność dostępna dla ludu). Bez pomocy instytucji gminnych naród może stworzyć sobie wolny rząd, lecz nie będzie w nim ducha wolności. Władza jest silna ale funkcjonariusze słabi. Instytucje są najbardziej potrzebne w krajach demokratycznych. Narody demokratyczne są najbardziej narażone na centralizację. Władza w demokracji jest bezwzględna. Maksymę która głosi, że większość ma prawo czynić w sferze rządzenia krajem wszystko , co zechce, uważa za bezbożną i godną pogardy, a jednak większa władza powinna wywodzić się z woli większości. Większość pojęta kolektywnie jest po prostu jednostką, która żywi odmienne przeświadczenie niż inna jednostka, nazwana mniejszością i ma najczęściej sprzeczne z nią interesy. Obawia się braku zabezpieczeń przeciwko tyranii (zarzuty wobec potęgi władzy). Nawet sędziowie zawodowi w niektórych stanach są wybierani przez większość. Człowiek musi więc cierpieć nawet najbardziej niesprawiedliwą i niedorzeczną krzywdę. Uważa że na wschodzie jest lepiej niż na zachodzie - na wschodzie rządy demokratyczne istnieją najdłużej, a zwyczaje i idee zawsze sprzyjały ich podtrzymywaniu, na zachodzie natomiast brakuje jeszcze wielu spośród tych elementów demokracji. Władza tyrana jest okrutna, ale ograniczona władza absolutna nie jest straszna, ingeruje w coraz więcej dziedzin życia. Ludzie godzą się na to że władza ich krępuje, nie buntują się gdyż uciska ich samo społeczeństwo a nie jedna osoba. Ludzie mogą decydować o sprawach dużych, ale nie o sprawach małych. Tocqueville jest przekonany, że to co się stało w Ameryce musi nastąpić w Europie i jest z tym pogodzony. Demokrację trzeba tak skonstruować żeby większość nie deptała mniejszości i jednostki. Aby w demokracji była wolność musi występować:
Wolna gmina
Swobodnie działające stowarzyszenia ( jednostka nie jest w stanie sama się obronić)
Wolność słowa - wolna prasa
Niezawisłe sądy
Ważne są w demokracji obyczaje i religia. Tocqueville uważał wojnę za coś dobrego, podkreśla ona patriotyzm.
John Stuart Mill (1806 - 1873) demoliberalizm, zasady wolnego rynku
Demoliberalizm - liberalizm demokratyczny, w poł. XIX w. się zaczęła i trwała do wielkiego kryzysu, mniej wolnorynkowa niż liberalizm klasyczny, zwraca uwagę na innych obywateli niż tylko bogaci mężczyźni.
Utylitaryzm - użyteczność, w oświeceniu występował utylitaryzm egoistyczny (dążenie do szczęścia ale własnego), u Milla utylitaryzm to dążenie do szczęścia nie tylko swojego ale też dla innych, robienie czegoś użytecznego dla innych.
„O wolności”
Samorząd nie oznacza, że każdy rządzi sobą, lecz że każdym rządzą wszyscy pozostali. Wola ludu jest w praktyce wolą najliczniejszej lub najaktywniejszej części ludu. Władza ludu musi być ograniczona gdyż społeczeństwo uprawia tyranię społeczną, straszniejszą od wielu rodzajów ucisku politycznego, albowiem nie grozi zazwyczaj tak groźnymi karami, to pozostawia mniej sposobów ucieczki, wnika o wiele głębiej w szczegóły życia i ujarzmia duszę. Despotyzm jest uprawianą metodą rządzenia barbarzyńcami, byleby miał na celu polepszenie ich losu i usprawiedliwił swoje środki rzeczywistym osiągnięciem tego celu. Wolność jako zasada nie ma zastosowania do stanu rzeczy poprzedzającego okres, w którym ludzie stali się zdolni do przeprowadzania reform na drodze swobodnej dyskusji między równymi. Jest to epoka w której ludzie zaczynają się zrzeszać. Wolności obywatelskie. Łamanie wolności słowa może być bardziej szkodliwe jeśli robi się to za zgodą opinii niż przeciwko opinii. Mill jest za wolnością słowa. Nikt nie może być nieomylny. Człowiek może prostować swoje pomyłki za pomocą dyskusji i doświadczenia. Doktryna o której się nie dyskutuje po prostu umiera. Mill uważa, że nie powinno się podporządkowywać czemuś tylko dlatego że tak było zawsze i że wszyscy tak robią, ale powinno się samemu myśleć. Stwórca dał człowiekowi wolną wolę aby z niej korzystać i uprzyjemniać życie sobie i innym. Mill nazwał społeczeństwo masowe - zbiorową miernotą, może ono prowadzić do tyranii, uciskania mniejszości i jednostki.
Mill poza tym sądził, że powinno się dać kobietom prawo głosu. Elitaryzm - czyli jego zdaniem analfabeci i ludzie którzy nie potrafią sami się utrzymać nie powinni mieć prawa głosu, jednak powinno się tym ludziom pomagać. Zwracał on uwagę na klasę robotniczą. Wiązał nadzieje z inteligencją. Był za podatkiem progresywnym.
John Maynard Keynes (1883-1946) liberalizm socjalny = socjaliberalizm (nabiera znaczenia podczas wielkiego kryzysu)
„ Koniec laissez-faire'yzmu” ( The End of Laissez-Fiare)
Dwie gł. wady systemu społeczno-gospodarczego to niezdolność do zrealizowania pełnego zatrudnienia oraz dowolny i niesprawiedliwy podział dochodów i bogactwa. Keynes uważa że powinno się tak gospodarkę zaplanować aby każdy mógł pracować. Wzrost kapitału nie zależy od niskiej skłonności do konsumpcji, jest wręcz przez niską konsumpcję hamowany. Nierówności są motywacją do pracy, zachęcają do większego wysiłku. Keynes sądzi że nierówności muszą występować, jednak nie mogą być duże. Lepiej jeśli ktoś tyranizuje swój rachunek bankowy niż swoich współobywateli. Aby było pełne zatrudnienie nie należy obniżać stopy procentowej. Uważa system rentierski za aspekt kapitalizmu za fazę przejściową, która zniknie po spełnieniu swojego zadania. Keynes dokonuje w swojej teorii korekty kapitalizmu, nie chce on robić rewolucji. Wskazuje na żywotne znaczenie wprowadzenia pewnego centralnego kierownictwa ( państwo zarządza rynkiem ale rynek istnieje) w sprawach, które dzisiaj pozostawiane są gł. inicjatywie indywidualnej, to jednak zostawia szeroki zakres nietknięty. Państwo powinno uspołecznić inwestycje. Państwo może też dokonywać inwestycji. Jest za gospodarką mieszaną czyli firmy państwowe i prywatne współdziałają razem. Państwo nie musi nacjonalizować gospodarki. Poza tym nie ma oczywistych argumentów przemawiających za systemem socjalizmu społeczeństwa. Dla państwa nie jest ważne przejęcie na własność środków produkcji. Niezbędne decyzje wprowadzające uspołecznienie mogą być wprowadzane stopniowo i bez łamania powszechnych tradycji społeczeństwa. Gdyby się oczyściło indywidualizm z jego wad i nadużyć, stanowiłby najlepszą rękojmię wolności osobistej w tym znaczeniu, że w porównaniu z innymi systemami rozszerza bardzo znacznie pole do stosowania osobistego wyboru. Jeżeli się ogranicza rynek to działa w obronie indywidualizmu. Wojna ma wiele przyczyn, ale istnieją także ekonomiczne przyczyny wojny, które ułatwiają dyktatorom rozniecenie płomienia w masach, mianowicie ciśnienia ludnościowe i konkurencyjna walka o rynki.
John Rawls (1921-2002) liberalizm socjalny = socjaliberalizm (nabiera znaczenia podczas wielkiego kryzysu)
„Teoria sprawiedliwości” (1971 r.)
Państwo opiekuńcze.
W społeczeństwie sprawiedliwym swobody płynące z posiadania równych praw obywatelskich uważa sie za nienaruszalne; prawa gwarantowane przez sprawiedliwość nie stanowią przedmiotu politycznych przetargów, czy rachunku społecznych korzyści. Niesprawiedliwość daje sie tolerować jedynie wtedy, gdy jest to konieczne dla uniknięcia większej jeszcze niesprawiedliwości. Prawda i sprawiedliwość, jako cnoty naczelne ludzkiej działalności, są bezkompromisowe. Ludzie dążą do życia we wspólnocie a potem pojawiają się konflikty. Ogólny rozwój nic nie daje jeśli zyski z niego nie są sprawiedliwie dzielone. Koncepcja Rawlsa jest koncepcją teoretyczną. U Rawlsa zamiast stanu natury o jakim mówiono w oświeceniu, pojawia się sytuacja pierwotna. Twierdzi on że człowiek zanim się urodzi musi wybrać czy będzie żył w państwie liberalnym czy opiekuńczym. Człowiek jeszcze sam nie wie czy urodzi się bogaty czy biedny. Racjonalnie myślący człowiek wybrałby państwo opiekuńcze. Jest to mylenie bezstronne ponieważ nikt nie wie jakim będzie gdy sie urodzi.