Polityka pieniężna jest jednym z podstawowych narzędzi polityki gospodarczej. Wraz z polityką budżetową tworzy politykę finansową państwa. Polityka pieniężna polega na używaniu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej. Instytucją, za pośrednictwem której państwo prowadzi politykę pieniężna jest bank centralny (NBP), którego prezesem jest Sławomir Skrzypek (od stycznia 2007).
Bank Centralny (BC) spełnia następujące funkcje: a) bank, który emituje pieniądz, b) bank banków: *reguluje cyrkulacje emitowanego pieniądza, *reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki komercyjne, *reguluje płynność systemy bankowego, *kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych. c) jest bankiem państwa (gospodarki narodowej): *reguluje obieg pieniądza w całej gospodarce, *prowadzi obsługę długu państwowego oraz kasową obsługę budżetu, *zapewnia obsługę i organizację płatności zagranicznych, *realizuje politykę państwa w zakresie kursów walutowych, *pośredniczy w zakupie złota i dewiz, *utrzymuje rezerwy walutowe, *dba o stabilność waluty krajowej.
Podstawową funkcją BC jest emisja pieniądza oraz kształtowanie ilości i ceny kredytów. Głównym zadaniem BC jest zapewnienie stabilności cen (dostosowanie wzrostu podaży pieniądza do tempa rozwoju gospodarczego).
Stopa procentowa (S%) jest ceną, którą płaci pożyczkobiorca posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz. Ta cena ogólnie wyrażona w % kapitału pożyczkowego pożyczkowego jest skalkulowana w odniesieniu do pewnego okresu. S% spełnia funkcje: a) wskaźnika- informuje nas jaką politykę prowadzi państwo (ekspansyjną, restrukcyjną) b) bodźca- może wpływać na zachowania przedsiębiorców przedsiębiorców gospodarstw domowych.
Instrumenty polityki pieniężnej. W celu zapewnienia odpowiedniej podaży pieniądza oraz odpowiedniego poziomu S% BC może wykorzystać pewien zespół instrumentów: A- instrumenty, za pomocą których BC oddziałuje na płynność bankową (na koszt i wysokość kredytów), B- instrumenty typu administracyjnego związane z bezpośrednią kontrolą BC nad działalnością kredytową systemu bankowego i racjonowaniem kredytów.
Ad A) BC może oddziaływać na płynność bankową za pomocą: stóp dyskontowych, operacji otwartego rynku, rezerw obowiązkowych. 1. stopa dyskontowa jest S% stosowana przez BC przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnych. Podniesienie tej stopy przez BC ma na celu zniechęcenie banków komercyjnych do korzystania z pożyczek BC, a więc do ograniczania ich ekspansji kredytowych. Natomiast obniżenie stopy dyskontowej zachęca banki komercyjne do zaciągania pożyczek w BC. 2. operacje otwartego rynku są to działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez BC publicznych papierów wartościowych. Transakcje te wywierają bezpośredni wpływ na wielkość rezerw banków komercyjnych, komercyjnych więc na rozmiary dostępnego kredytu i ilość pieniądza w obiegu. BC skupuje- zwiększają się rezerwy gotówkowe banków komercyjnych i zwiększa się podaż pieniądza. BC skupuje- pomniejszanie/spadek rezerw banków komercyjnych, więc spadek podaży pieniądza. 3. rezerwy obowiązkowe to ta część rezerw całkowitych znajdujących się w dyspozycji banku, która z mocy prawa nie może być wykorzystana do tworzenia pieniądza przez udzielanie pożyczek. Wyraża się ja w % depozytów płatnych na żądanie złożonych w banku.
BC chcąc zwiększyć podaż pieniądza (polityka ekspansywna) może: *obniżyć stopę dyskontową, *zakupić papiery wartościowe, *obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych.
BC chcąc zmniejszyć podaż pieniądza (polityka restrykcyjna) może: *podwyższyć stopę dyskontową (ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom kom.), *sprzedać papiery wartościowe emitowane przez rząd na otwartym rynku, *zwiększyć poziom wskaźnika rezer obowiązkowych.
Ad B) 1. racjonowanie kredytów polega na ograniczaniu sposobami administracyjnymi wzrostu podstawowego źródła pieniądza- czyli wzrostu kredytów. 2. selektywna polityka kredytowa polega na uruchamianiu instrumentów, które modyfikują zach. Inst.. pożycz. lub ułatwiają dostęp do kredytów pewnej kategorii pożyczkobiorców. Klasycznym instrumentem selektywnej polityki kredytowej są kredyty o preferencyjnej S%- państwo w celu zmniejszenia kosztów kredytu wprowadza pewne bonifikaty dla wskazanych grup odbiorców (np. budownictwo, eksport, rozwój).
Polityka budżetowa jest to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów w okresie roku budżetowego. Organ władzy, ochrony i kontroli prawa, sądów i trybunałów. Scentralizowany fundusz publiczny, zespół rachunków państwowych. Dla jego realizacji należy stosować się do zasad budżetowych: 1. uprzedniowości (przygotowanie budżetu następuje w roku poprzedzającym rok budżetowy), 2. jednoroczności, 3. równowagi (dochody= wydatkom), 4. powszechności (zupełności- wszystkie dochody i wydatki muszą być ujęte w budżecie). W praktyce dopuszcza się stosowanie zmodyfikowanej zasady zupełności, gdyż występuje zasada budżetowa netto (ujmowanie jednostki poprzez różnicę między jej dochodami, a wydatkami. W ten sposób zapisuje się zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, 5. polityczności- budżet zawsze stanowi odzwierciedlenie polityki państwa, 6. specjalizacja (szczegółowości)- dochody i wydatki nie mogą być ujmowane w sumach ogólnych, ale ze szczegółowym określeniem źródeł dochodów i kierunku wydatkowania; dochody i wydatki muszą być zrealizowane w określonym czasie, wydatki nie mogą przekroczyć kwoty ujętej w budżecie, 7. gospodarności- oszczędne zarządzenie środkami, 8. realności- max. precyzja przy ustalaniu dochodów i wydatków, 9. operatywności- podmiotowe ujęcie budżetu, 10. przejrzystości- klasyfikacja budżetowa ma umożliwić swobodę analizowania budżetu, 11. jawności.
Polityka budżetowa polega na wykorzystaniu przez państwo dochodów i wydatków dla realizacji zadań państwa i ma umożliwić realizację funkcji budżetowych: a) f-a lokacyjna polega na podziale środków dla dokonania zmian w strukturze produktu społecznego, rozdysponowanie środków między sektorami. Alokacja może być pośrednia (polega na zmianie cen dóbr i usług oraz płac, jest dokonywana przy użyciu takich instrumentów jak: podatki, cła, akcyzy…) i bezpośrednia (przekazanie środków na realizację konkretnych zadań). b) f-a redystrybucyjna polega na ponownym rozdysponowaniu środków publicznych poprzez zwiększanie lub pomniejszanie dochodów. redystrybucja następuje na trzech płaszczyznach: a) bezpośredniego oddziaływania poprzez pomniejszanie dochodów (podatki) i powiększania dochodów (świadczenia i zasiłki) [bezpośrednia] najważniejsza! b) zapewnienie bezpłatnego lub odpłatnego częściowo dostępu do usług publicznych [pośrednia] c) zapewnienie równego dostępu w procesie podziału pracy (warszaty, szkolenia) [pośrednia]. f-a stabilizacyjna polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków do osiągania celów makroekonomicznych tj. spadku bezrobocia, spadku inflacji, równoważenia bilansu płatniczego i stabilizacji gospodarczej.
Budżet deficyt budżetu państwa można finansować z: *pożyczek i kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych, *sprzedaży majątku skarbu państwa, *nadwyżek budżetu z lat poprzednich.
Dług publiczny to zobowiązanie finansowe państwa wobec podmiotów gospodarczych w kraju lub za granicą (gł. Banki). Max 60% PKB.
Polityka jt sposób sprawowania władzy, polityk nie może być doktrynerem, nie musi mieć wykształcenia związanego z zawodem.
Polityka ekonomiczna- świadome, racjonalne oddziaływanie na strukturę i dynamikę gosp narod.
Gospodarka narodowa- układ elementow i podmiotów, które funkcjonują w danym państwie i zależności pomiedzy nimi.
Polityka spoleczna- oddziaływanie Wladz na społeczeństwo poprzez wyrównywanie szans (funkcje opiekuńcze, socjalne), zapewnienie sprawiedliwości i dobrobytu społecznego(mieszkania, oświata, ochrona zdrowia).polega na oddziaływaniu bezpośrednim(normy, zakazy, decyzje), oraz posrdnim(stopa %, kurs walutowy, stawki podatkowe)
METODY BADAWCZE POLITYKI
EKONOMICZNEJ
-METODA EMPIRYCZNA- doświadczenie, obserwowanie rzeczywistości spol i gosp, poszukiwanie potencjalnych zjawisk i formułowanie na gruncie zebranej wiedzy, twierdzeń i prawd
-METODA DEDUKCJI- wnioskowania-od ogólników do szczegółów
-METODA INDUKCJI- od szczegółów do ogólników
-EKSPERYMENT- nie obejmuje całej gospodarki, badania dokonujemy na wybranych jednostkach, wprowadzamy nowe rozwiązania i sprowadzamy jakie przynosi efekty.
-QUASI-EKSPERYMENT (pseudo eksperyment) najbezpieczniejszy dla gospodarki, dokonywany na symulacji, na modelu matematycznym
-KORZYSTANIE Z DOŚWIADCZEŃ INNYCH KRAJOW
-METODA PROB I BŁĘDÓW-obejmuje cala gospodarke
UWARUNKOWANIA:
A-USTROJOWE -ustroj polityczny
-rozwiazania instytucjonalne(struktura organizacyjna panstwa, prawna)
-sa to uwarunkowanie zewn i wewn
B - WEWNĘTRZNE -bogactwo naturalne
a)zasoby ludzkie(przyrost naturalny, społeczeństwo się starzeje, wzrost wydatkow socjalnych, np. becikowe)
b)majątkowe
-infrastruktura
1-techniczne(gospodarcze, ekonomiczne-jt infrastruktura twarda)
*komunikacja(kolej, lotnictwo, drogi)
*łączność(telekomunikacja), energetyka
*infrastruktura wodna i lądowa
2-spoleczna(miekka)
*oświata, wychowanie, zdrowie, turystyka, sport(usługi publiczne),pomoc spoleczna
3-instytucjonalne(jt zaplecze do prowadzenia dzaialanosci, prawo)
c)naturalne
-stan i struktura kraju i regionu
-uklad sil politycznych
-stosunek społ do wladzy
C ZEWNĘTRZNE -stosunki z sąsiadami
-zagospodarowanie terenow przygranicznych
-międzynarodowa sytuacja spol, polit, i gosp
-przynależność do organizacji międzynarodowych, gospodarczych, politycznych i militarnych
-warunki wymiany(trans of trade- eksport-import)
CELE POITYKI SPOŁECZ-GOSPODARCZE
Cele generalne, do których zalicza się
-suwerenność, sprawiedliwość, równość szans, postęp społeczny i ekonomiczny, poszanowanie wolności praw człowieka
z celow generalnych wypływają cele szczegółowe:
a-ekonomiczne
b- społeczne
c- ekologiczne
d- obronne(militarne)
ad.a rozwój przedsiębiorstw, infrastruktury, wzrost zatrudnienia, rozwój technologii, obniżenie inflacji, stabilizacja pieniądza, obniżenie stop procentowych w celu zachęcenia do aktywności gospodarczej, innowacyjnośc, konkurencyjność, wzrost udziału w wymianie międzynarodowej, rozwoj ekonomiczny(gospodarczy), stabilizacja gospodarcza, pelne wykorzystanie zasobow.
Ad.b Pomoc socjalna(zasilki), rozwokj edukacji, kultury, ochrona zdrowia, świadczenia wyrównawcze, wzrost bogactwa społecznego
Ad.c Ochrona powietrza, gleby, wody, recykling, tworzenie rezerwatów przyrody i parkow narodowych, rekultywacja środowiska, racjonalne wykorzystanie zasobow, polityka materialna, ochrona zagrożonych gatinkow, regulacja populacji zwierząt, zalesianie
Ad.d Wzrost bezpieczeństwa, uczestnictwo w organizacjach militarnych, zakup nowoczesnych broni jako ochrona przed terrorystami, wzrost rezerw militarnych
!!!cele polityki ekonomicznej nie zawsze sa ze sobą wewnętrznie spójne, mogą się wykluczać nawzajem
-rozwoj drog kosztem środowiska
-obronnosc kraju a etyka moralna
-pelne wykorzystanie zasobów a zapewnienie rezerw
-wyrownywanie szans a rowne traktowanie przedmiotu
-efektywanosc gospodarowania a wyrównywanie szans
- w krotkim czasie walka z bezrobociem i inflacją
-stabilizacja gospodarcza a rozwoj gospodarczy
-ogolne cele ekonomiczne wykluczają się ze społecznymi, oraz wykluczaja się gospodarcze z ekologicznymi