Monteskiusz- u punktu wyjścia jego doktryny tkwił głęboki relatywizm. Monteskiusz uważał że człowiek, który posiada władzę, skłonny jest jej nadużywać; posuwa się on tak daleko, aż napotyka granicę. Istnieją trzy ustroje: republikański, monarchiczny i despotyczny. Republika to ustrój, w którym władza należy do ludu lub do jego części. W pierwszym przypadku przybiera postać demokracji w drugim arystokracji. Demokracja to struktura mało realna. Zasadą demokracji są cnota i skromność. Zasadą republiki jest umiarkowanie. Republika wymaga znacznie wyższego poziomu moralnego. Naturą monarchii są rządy zgodne z prawem, a jej zasadą jest honor. Natomiast naturą despocji są arbitalne rządy jednostki, zaś jej cechę stanowi to, że prawem jest wola suwerena, a zasadą działania państwem strach. Najlepszym ustrojem zatem jest monarchia, która jest najpewniejszą gwarancją odporności na despotyzm. Monarchia umożliwia respektowanie praw stanowych szlachty, duchowieństwa i miast. Tama dla despotyzmu jest parlament. Monarchia najlepiej strzeże interesów narodowych. Domagał się parlamentu dwu izbowego. Izbę niższą mieli wybierać w wyborach cenzusowych wszyscy natomiast izba wyższa miała być dziedziczna i reprezentować ludzi wyróżniających się rodem, bogactwem, cnotami.

Voltaire- dowodził, że duch ludzki stanowi wypadkową klimatu, religii i rządu. Traktował absolutyzm oświecony jako podstawę ustroju dla społeczeństwa opartego na mieszczańskich ideałach wolności i własności. Ideałem dla niego był ustrój angielski. Równość może polegać tylko na równości w stosunku do praw naturalnych, co na przykład oznacza, że każdy może swobodnie decydować o sobie, swojej rodzinie i majątku. Natomiast równość w sferze politycznej jest osiągalna tylko w przypadku, gdy wszyscy są jednakowo zamożni, a to przecież niemożliwe. Odrzucał oparty na przywileju system stanowy, odwracał się od idei arystokratyczno- mieszczańskiego kompromisu, kpił z pasożytnictwa kleru i szlachty, brał w obronę chłopa, opowiadał się też za interwencjonizmem gospodarczym państwa. Był zdania, że monarchia absolutna, tyle, że oświecona to właściwa oprawa dla gospodarczego liberalizmu.

Diderot- głosił program filozofii otwartej. Twierdził, że przyroda tworzy nieprzerwalny łańcuch od pierwotnych, jakościowo różnych molekuł, będących podstawą materii, do najbardziej złożonych jej stanów. Odrzucał wyobrażenia o istnieniu niezmiennego boskiego ładu w przyrodzie i był zwolennikiem ewolucji. Uważał, że człowiek jest z natury dobry, ale tylko warunki zły ustrój polityczny, niedostatek kultury wypaczyły jego naturę. Chciał oświecić ludzi. Głosił konieczność radykalnej reformy ustroju we Francji. Dzielił pogląd innych encyklopedystów, głoszących, że bogacenie się jednostek prowadzi do powszechnego dobrobytu, domagał się wolności handlu, poszanowania prawa własności; chciał by rząd był tani.

Smith- jego koncepcja brzmiała, że gospodarką rządzą określone prawa ekonomiczne o walorze obiektywnym, a wszelka wartość jest rezultatem produkcyjnej pracy ludzkiej. Praca jest źródłem bogactwa niezależnie od tego, w jakim dziale produkcji znajduje zastosowanie. Następna teza polegała na uznaniu, że najbardziej naturalną i najpewniejszą ochronę praw jednostki zapewnia wolna konkurencja. Poglądy ekonomiczne Smitha prowadziły do wizji liberalnego państwa.

Meslier- rozwinął zasady przyrodniczego naturalizmu, przyjmując, że w przyrodzie działają prawidłowości i związki przyczynowe. Tylko rozumne działanie może bowiem człowiekowi umożliwiać poznanie własnych naturalnych skłonności i pragnień, a także pomóc w krytycznej ocenie zasad organizacji społeczeństwa. Dyskredytował też monarchie oświeconych zdawał się przyjmować, że między oświeconą a despotyczną monarchią nie ma istotnych różnic. Wzywał więc do walki zbrojnej przeciwko tyranii, do obalania tronów i wypędzania księży. Był przekonany o tym, że komunizm likwidując warstwy pasożytnicze, zapewni powszechny dobrobyt.

Anarchizm- jest zespołem poglądów wykluczających potrzebę istnienia państwa.

Godzin- stworzył wersję anarchizmu związanego blisko zasadami myśli liberalnej, takimi jak naturalne prawa człowieka. Był wyznawcą utylitaryzmu, a jego projekt ładu społecznego oparty był na przesłankach racjonalnych. Postulował więc likwidację wojen, równość majątkową, zniesieni instytucji małżeństwa, likwidację kary śmierci i zastąpienie wszelkich kar środkami wychowawczymi dzięki wprowadzeniu powszechnego systemu wychowania opartego na wysoce kryteria moralne oraz całkowitą decentralizację władzy. Nie postulował natychmiastowego i całkowitego zniesienia państwa, przeciwny był raczej centralizacji władzy, a przede wszystkim stosowanemu w państwie przymusowi jako degradującemu moralne jednostki i będącemu zaprzeczeniem wszelkiej sprawiedliwości.

Proudhon- jego koncepcja jest nazywana anarchoindywidualizmem. Był przeciwnikiem własności. Twierdził, ze komunizm nie da się pogodzić z postulatem likwidacji instytucji państwa. Krytyką objął parlament, atakując głównie system większościowy i nie przyznając organom przedstawicielskim prawa reprezentowania suwerennego ludu. Jego koncepcja ekonomiczna nosi nazwę mutualizmu czyli systemu wzajemnych świadczeń. Nie proponuje zniesienia własności w ogóle, lecz zniesienie własności, która nie pochodzi bezpośrednio z pracy lub nie jest proporcjonalna do wykonywanej pracy. Proponował zniesienie pieniądza, który w tym systemie wymiany tracił swą przydatność. Gospodarkę pieniężną miał zastąpić bank wymiany produktów, udzielający również bezprocentowych kredytów rzeczowych. Planował przejście do społeczeństwa bezpaństwowego, federacyjnego, w drodze reform. Zakładał także istnienie naturalnych praw człowieka do wolności równości i godności, które w kapitalizmie ignorowane i gwałcone staną się w przyszłości podstawą budowy naturalnego porządku społecznego, opartego na idei moralnej, tożsamej ze sprawiedliwością.

Bakunin- zakładał, że lud należy doprowadzić do ostateczności, kiedy nędza i brak wolności nie pozostawia mu innej drogi wyjścia niż podjęcie buntu, z którego narodzi się rewolucja. Proponował by w przyszłości miejsce nie tylko państwa, lecz i narodu zajęła uniwersalnie pojmowana ludzkość. Negatywnie odnosił się do nauki, która jego zdaniem ogranicza w sposób istotny wymogi życia, spontaniczność procesu historycznego i absolutyzuje swoją rolę we współczesnym świecie. Drogą do osiągnięcia wolności jest zniesienie państwa i własności środków produkcji, zniesienie dziedziczenia. Własność indywidualna dotyczyć może jedynie dóbr konsumpcyjnych. Państwo zastąpić miała luźna federacja stowarzyszeń pracy. Uznawał państwo za instytucję szkodliwą i wymierzoną przeciw wolności.

Kropotkin- uważał, że państwa reformować się nie da trzeba je zlikwidować. Wychwalał samorządność miast opartą na ustroju cechowym, swobodę rzemieślników i kupców, kształtujących swe rzemiosło na podobieństwo sztuki, wysoki poziom moralny i materialny ludności. Podział dóbr powinien zaspokajać wszelkie potrzeby ludzi, niezależnie od ich wkładu pracy w wytwarzanie dóbr. Uważał, że rewolucja dokonać się może w niewielkiej terytorialnie strefie np. w Paryżu. Przemocą posługują się religia prawo i wszelkie instytucje życia społecznego. Z przymusem można walczyć jedynie stosując również przymus. Uważał, że przyszłość jest zapisana w logice rozwoju historycznego, lecz że wymaga do swego zaistnienia poważnego wysiłku ludzkiej woli. Zwycięstwo rewolucji oznacza likwidację instytucji państwa, co jest równoznaczne z likwidacją przymusu. W wyniku rewolucji powstanie społeczność oparta na związkach zawodowych.

Marks, Engels- filozofią na której opierali swoją doktrynę była w ich założeniu konsekwentnie materialistyczna. Marks interpretował gospodarkę kapitalistyczną jako narzędzie wyzysku klasowego. Krytykowali ustrój kapitalistyczny, historyczne spojrzenie na rzeczywistość, postulaty dotyczące funkcjonowania przyszłego, socjalistycznego państwa. Kładli nacisk na to, że pokojowa droga przejścia do ustroju socjalistycznego, proponowana przez utopistów jest nierealna i jedynie rewolucja podjęta we właściwym czasie i miejscu może zagwarantować sukces i obalić porządek kapitalistyczny. Zdaniem Marksa człowiek posiada zmienną i uwarunkowaną historycznie naturę. Główny wpływ na naturę człowieka posiada wykonywana przez niego praca. Jedyną drogą, która może odmienić taki stan rzeczy, jest zasadnicza przebudowa stosunków własnościowych, likwidacja własności prywatnej i podziału pracy. Proces historyczny kształtuje się w zależności od stopnia rozwoju stosunków produkcji, a więc od zjawisk ekonomicznych. Tworzą one materialną bazę życia społecznego, pojawia się nadbudowa, a w skład jej wchodzą wytwory życia duchowego i intelektualnego, w tym również religia, moralność, filozofia, państwo i prawo. Wyróżnia pięć form społeczno-ekonomicznych: wspólnota pierwotna, niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm, socjalizm. Rewolucja socjalistyczna ma szanse powodzenia jedynie w krajach o rozwiniętych stosunkach kapitalistycznych, a takie pozostają w mniejszościach. Marks i Engels przewidywali, że rewolucja może najprędzej wybuchnąć w Niemczech lub w W. Brytanii.

Lenin- w zasadniczy sposób głosił, że model marksistowskiej filozofii historii ma walor uniwersalny, a teoria społeczno-ekonomicznych formacji i ich rozwoju dotyczy całego świata. Podstawową teorią jaką wprowadził do systemu Marksa musiał być teoria uzasadniająca wybuch rewolucji w Rosji. Powstanie państwa imperialistycznego odmieniło zasadniczo oblicze kapitalizmu, czego Marks nie mógł przewidzieć . Lenin uważał więc, że rewolucja ma szanse powodzenia w kraju będącym najmniej rozwiniętym spośród krajów kapitalistycznych, które weszły na drogę ostatniego stadium tej formacji, jaką był jego zdaniem imperializm, okres koncentracji i co najważniejsze, umiędzynarodowienia kapitału. Konsekwencją słabego rozwoju klasy robotniczej była występująca dążność do przekazywania losów rewolucji i budowy państwa socjalistycznego w ręce awangardy partyjnej, złożonej z warstw nieproletariackich zawodowych rewolucjonistów. Nie doszło do zapowiadanej rewolucji światowej, a Rosja mieniąca się pierwszym krajem socjalistycznym, nie wykazywała oznak obumierania państwa. Przeciwnie po pierwotnych próbach przekazywania władzy w ręce Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. System radziecki ulegał systematycznej centralizacji, hierarchizacji, biurokratyzacji. Przyjęto pogląd, że państwo nie może całkowicie obumrzeć, jeśli pozostaje w izolacji, otoczone państwami kapitalistycznymi, gotowymi w każdej chwili dokonać jego likwidacji.

Hugo Grocjusz 1583-1645

Główne dzieła: „Wolność mórz”, „O prawie wojny i pokoju”

Sformułował teorię praw podmiotowych i przeprowadził ich klasyfikację:

-prawa dające władzę w stosunku do siebie (wolności)

-praw dające władzę w stosunku do innych ludzi

-prawa dające władzę nad rzeczami

Był zwolennikiem silnej absolutnej władzy chociaż reprezentował mieszczaństwo, był za wzmocnieniem władzy królewskiej.Był autorem świeckiego prawa natury

Prawo natury związane jest z niezmienną naturą człowieka; tak ściśle wypływa z natury człowieka, że istniałoby nawet gdyby nie istniał Bóg

-prawo natury ma wartości samoistne, autonomiczne i ponadczasowe tak jak prawa matematyczne:jego nakazy i zakazy są dobre lub złe same przez się a nie dlatego że je za takie ogłosił Bóg; do ich poznania można dojść tylko przez badania natury człowieka,

-cechą niezmiennej natury człowieka jest popęd społeczny;człowiek ma naturalny pociąg do łączenia się z innymi ludźmi w celu rozumnego i zgodnego współżycia, ma rozeznanie wartości społecznych co pozwala mu ocenić jakie działania są zgodne z naturą człowieka.

4 zasady prawa natury

1. nienaruszenie cudzej własności

2. wynagradzania szkód

3. dotrzymywanie umów

4.ponoszenie kary za popełnione przestępstwa

Stosunki międzynarodowe: wojny: sprawiedliwe tylko te które prowadzone są w obronie praw naturalnych. Zgoda na istnienie niewolnictwa i protest przeciwko zasadzie równouprawnienia na scenie międzynarodowej.

Jest autorem tezy, że najlepszym ustrojem politycznym jest ustrój stworzony na umowie społecznej.Lud może w umowie przekazać pełnię władzy jednostce(absolutyzm);wystąpić przeciw można tylko w przypadku łamania warunków umowy.

Thomas Hobbes 1588-1679

Wybitny filozof i teoretyk państwa.Jego główne dzieła to „Lewiatan”,Podstawy prawa naturalnego i polityki”

Podstawą systemu politycznego Hobbesa jest pesymistyczne założenie, że człowiek to istota rządzona przez namiętności. Człowiek jest z natury egoistą, chce mieć więcej dóbr, władzy szacunki od innych. Cechą stanu naturalnego jest wojna wszystkich ze wszystkimi. Hobbes uważa,że człowiek jest nie tylko niewolnikiem własnych namiętności, jest istotą rozumną - to go różni od zwierząt, posiada instynkt samozachowawczy, nakazuje on człowiekowi dążyć do pokoju, rezygnować z naturalnej swobody na rzecz innych ludzi, dotrzymywać umów, powściągać odruchy zemsty

Powstanie państwa na kształt biblijnego potwora Lewiatana wchłaniającego poszczególne jednostki. Ludzie odnieśli zwycięstwo nad swoimi namiętnościami przez zawarcie umowy społecznej każdego z każdym. Ludzie umówili się co do przekazania prawa rządzenia nad sobą pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu, pod warunkiem, że wszyscy postąpią tak samo.

Wraz z powstaniem państwa ustała naturalna wolność ludzi, którzy zaczęli życie społeczne, pojawiło się prawo własności i reguły ochrony życia i gospodarki.Państwo jest absolutnym władcą jednostek co jest konsekwencją zawarcia umowy społecznej. Państwo powinno być monarchą absolutną, władza jest absolutna. Tylko absolutny władca może skutecznie rządzić ludźmi którzy są egoistami.Poddani nie mogą zmienić warunków umowy bo zrzekli się naturalnej wolności w całości i nieodwołalnie, zmiana formy rządów nie wchodzi w grę.

Suweren nie jest stroną umowy - jest niezależny od społeczeństwa, prawa suwerena są niepodzielne, nie może on ich stracić ani komukolwiek przekazywać.Posłuszeństwo kończy się w momencie w którym władca przestaje być zdolny do realizacji podstawowego celu dla którego zawarta została umowa czyli zapewnienia bezpieczeństwa swoim poddanym.

John Locke 1632-1704

Główne dzieła: „List o tolerancji”, „Dwa traktaty o rządzie”

1. Filozofia i wysnuta z niej metoda badawcza - empiryzm głoszący, że wiedza o świecie oparta jest na doświadczeniu;racjonalizm i utylitaryzm

2. pogląd, że władzę królewską określa umowa z obywatelami będąca wyrazem regulacji prawnowaturalnej

Przedpaństwowy stan naturalny:

- nie tak jak u Hobbesa okres wojny, nędzy i strachu lecz epoka w której ludzie żyli w wolności i równości; w stanie natury panował odwieczny system moralny chroniący jednostkę przed złem,

- ludzie nie byli jeszcze zdemoralizowani lecz byli istotami rozumnymi i chętnie podporządkowującymi się prawu natury; prawo natury było związane z natura człowieka; było jego prawem podmiotowym które dawało mu władzę zachowania życia i karania tych którzy go naruszyli - co było najważniejszą przesłanką ustanowienia władzy państwowej,

- najważniejszym powodem utworzenia władzy państwowej była konieczność karania przestępców;ludzie zdecydowali się na utworzenie rządu gdyż stan natury był niepewny.

Teoria umowy społecznej: umowa społeczna składa się z dwóch aktów(u Hobbesa tylko jeden)

1. umowa między jednostkami ustanawiająca społeczeństwo

2. umowa społeczeństwa z władzą tworząca państwo czyli rząd(rozwiązanie drugiego aktu nie niweczy społeczeństwa bo jest ono starsze niż państwo)

Celem umowy jest zagwarantowanie człowiekowi najważniejszych praw :do własności ,życia, wolności.

Państwo jest stróżem tego co istniało przed nim i co istnieje niezależnie od niego;stróż naturalnych praw podmiotowych, nie może tworzyć takich norm które naruszały by podmiotowe prawa jednostek i wkraczać w sfery przemysłu i handlu, życia religijnego, kulturalnego i społecznego. Państwo zyskuje prawo do stanowienia praw pozytywnych i ich egzekwowania w zakresie ochrony praw naturalnych; dla wymuszania egzekucji praw dopuszczalna jest siła przymusu w którą może być wyposażony aparat państwowy.

Wzór władzy: umiarkowana monarchia z podziałem władzy: 1. prawodawstwo -władza ustawodawcza, 2. wykonywanie ustaw - władza wykonawcza(rządzenie i sądownictwo),3. obrona państwa od zewnątrz-władza federacyjna wraz z polityką zagraniczną.

Parlament: dwuizbowy i powinien reprezentować interesy dwóch czołowych sił społecznych:burżuazji, kapitalistycznego ziemiaństwa i arystokracji i feudalnej szlachty, powinien reprezentować jak najszersze kręgi obywateli; gwarantem miały być wybory oparte na cenzusie majątkowym, forma podejmowania decyzji w organie ustawodawczym-większościowe.

---